Θάνος Μικρούτσικος: Δύο χρόνια χωρίς τον μουσικοσυνθέτη - Το εμβληματικό του έργο «Εμπάργκο» κυκλοφορεί σε νέα εκτέλεση

Δύο χρόνια συμπληρώνονται από τον θάνατο του Θάνου Μικρούτσικου, ενός από τους κορυφαίους σύγχρονους Έλληνες συνθέτες, με πλούσιο και πολυποίκιλο έργο. Η παρουσία του είναι τόσο έντονη που έχει εξαλείψει τη φυσική του απουσία. Θα είναι πάντα παρών, καθώς κατάφερε μέσα από τη μουσική του, αλλά κυρίως την προσωπικότητά του ν' αγγίξει την καρδιά μας για πάντα.

Γεννήθηκε στις 13 Απριλίου 1947 στη Πάτρα, στην οδό Κορίνθου και Αράτου. Ηταν Κυριακή του Πάσχα. Μεγάλωσε σε μια αστική οικογένεια. Ηταν ο μεγαλύτερος αδελφός του Ανδρέα Μικρούτσικου. Η πρώτη λέξη που άρθρωσε ως παιδί ήταν «φως». Είχε πολλούς ήρωες, άλλους εποχικούς, άλλους διαχρονικούς. Μικρό παιδί είχε «κολλήσει» με τον Ρομπέν των Δασών, ενώ από μια ηλικία και μετά ο Κάρολος Μαρξ έγινε ο προσωπικός του ήρωας. Δεν πίστεψε ποτέ στον Θεό, αλλά σεβόταν απολύτως όσους πίστευαν και είχαν ανάγκη να πιστέψουν σε αυτόν. Λάτρευε την Ιστορία και θεωρούσε ότι ο άνθρωπος χωρίς ιστορική συνείδηση, χωρίς γνώση του παρελθόντος, δεν μπορεί να προχωρήσει στο μέλλον, να πάει μπροστά. 

Όταν τον φέρνουμε στο μυαλό μας, μια εικόνα έχουμε από αυτόν: Να είναι καθισμένος σε ένα πιάνο, να παίζει μουσικές με τα μάτια κλειστά, στον δικό του κόσμο, και να καπνίζει την πίπα του. Από τη στιγμή που θα χτυπούσε το ξυπνητήρι μέχρι την ώρα που θα κοιμόταν, η πίπα ήταν μονίμως στο στόμα του. Τις ώρες που δε δούλευε ήταν ένας τρυφερός σύζυγος και ένας στοργικός πατέρας τεσσάρων παιδιών. Είχε απίστευτο χιούμορ, ενώ ήταν υπέροχος συνομιλητής. 

Η πρώτη επαφή με τη μουσική

Ο παππούς του είχε εργοστάσιο ζυμαρικών, το οποίο το 1937, πριν γεννηθεί, χρεοκόπησε. Κάποια στιγμή, το 1951, ο Θάνος Μικρούτσικος, σε ηλικία τεσσάρων χρονών, επισκέφθηκε τη θεία του, την Ηλέκτρα, η οποία ήταν σπουδαία πιανίστρια. Νωρίτερα, είχε χάσει τον σύζυγό της Αριστείδη Μικρούτσικο, ο οποίος ταλαιπωρήθηκε πολύ από την αρρώστια της εποχής, τη φυματίωση. «Οταν ανέβηκα τα εβδομήντα σκαλιά του σπιτιού της λαχανιασμένος, με κοίταξε, με πήρε από το χέρι και με πήγε σ' ένα πιάνο. Ξεκίνησε να παίζει ένα "Impromptu" του Σούμπερτ. Εγώ κοίταζα αποσβολωμένος. Τότε μου λέει: “Τώρα, θα το παίξεις εσύ”. Τοποθετεί το δεξί μου χέρι πάνω στα πλήκτρα και αρχίζει να καθοδηγεί τα δάχτυλά μου με τα δικά της. Ακόμα και τώρα που το αφηγούμαι ανατριχιάζω. Νιώθω την ίδια ηλεκτρική εκκένωση που με είχε διαπεράσει εκείνη τη στιγμή και δεν μου άφηνε καμία αμφιβολία για το τι δρόμο θα ακολουθούσα στη ζωή μου. Αυτή η εμπειρία με τη θεία Ηλέκτρα ήταν το σημείο μηδέν της μετέπειτα μουσικής μου πορείας» είχε αναφέρει σε παλιότερη συνέντευξή του. 

Μεγαλώνοντας σε ένα περιβάλλον όπου δεχόταν μουσικές επιρροές, ξεκίνησε τις μουσικές σπουδές του σε μικρή ηλικία στη Φιλαρμονική Εταιρεία της Πάτρας και στο Ελληνικό Ωδείο (θεωρία και πιάνο). Εδειξε έφεση στα γράμματα από νεαρή ηλικία και μετά τις εγκύκλιες σπουδές του, ακολούθησαν οι σπουδές και η αποφοίτηση του από το Μαθηματικό Τμήμα του Πανεπιστημίου Αθηνών, ενώ παράλληλα μελέτησε αρμονία, αντίστιξη και σύνθεση με τον καθηγητή-συνθέτη Γ. Α. Παπαϊωάννου. Στη διάρκεια της επιτυχημένης του καριέρας ασχολήθηκε με όλα σχεδόν τα είδη μουσικής.

Απ’ την αρχή, όμως, που συνέβαιναν όλα αυτά μπήκε στη ζωή του και η ποίηση. Ηθικός αυτουργός ο πατέρας του, που, κρατώντας με στην αγκαλιά του από τα πέντε του χρόνια, του διάβαζε ποιήματα σχεδόν κάθε βράδυ. «Από τότε θυμάμαι απ’ έξω ολόκληρο τον Καρυωτάκη, αλλά και Καβάφη και Ρίτσο και όλους σχεδόν τους ελάσσονες ποιητές, που δεν είναι όσο ελάσσονες τους είπαν. Η ποίηση έγινε η δεύτερη διάσταση στην καθημερινότητά μου. Κάποιες φορές έπιανα τον εαυτό μου να μιλάει με στίχους. Αλλά, μη σας παρασύρω σε κάποια εξιδανίκευση του εαυτού μου. Φυσιολογικό παιδί ήμουν, σας διαβεβαιώνω. Με τα παιχνίδια μου μικρός, με τον αθλητισμό και τους έρωτές μου έφηβος, με τις διαδηλώσεις στις τελευταίες τάξεις του γυμνασίου και στο πανεπιστήμιο» είχε δηλώσει ο Έλληνας μουσικοσυνθέτης στον «Ριζοσπάστη».

Ξεκίνησε να συνθέτει στα τέλη της δεκαετίας του 1960, αλλά επίσημα εμφανίστηκε το 1975, με το δίσκο «Πολιτικά τραγούδια». Συνέχισε την πορεία του ως στρατευμένος δημιουργός, μελοποιώντας Γιάννη Ρίτσο, Βλαντίμιρ Μαγιακόφσκι, Μάνο Ελευθερίου, Μπέρτολτ Μπρεχτ και άλλους. Οι δίσκοι του «Καντάτα για τη Μακρόνησο», «Φουέντε Οβεχούνα», «Τροπάρια για Φονιάδες», «Μουσική πράξη στον Μπρεχτ» είναι χαρακτηριστικοί του ριζοσπαστικού κλίματος των πρώτων μεταπολιτευτικών χρόνων. Ειδικά η «Καντάτα για τη Μακρόνησο», έργο πρωτοποριακό για την εποχή του, στην οποία ο συνθέτης πειραματίστηκε πάνω στην ατονική μουσική, γνώρισε διακρίσεις σε διεθνή φεστιβάλ και συνοδεύτηκε από την ερμηνεία της Μαρίας Δημητριάδη.

Αργότερα, με τον δίσκο «Σταυρός του Νότου», σε ποίηση Νίκου Καββαδία, ανοίχτηκε σε ευρύτερη τραγουδιστική θεματική, υπηρετώντας παράλληλα το θέατρο, καθώς και στην ηλεκτρονική και ατονική μουσική. Με την ίδια αγάπη πάντα για τον έμμετρο λόγο συνέχισε να μελοποιεί Γιάννη Ρίτσο, Αλκη Αλκαίο, Κώστα Τριπολίτη, Φρανσουά Βιγιόν, Κωνσταντίνο Καβάφη και άλλους. Ακόμα, είχε παρουσιάσει την όπερα «Ελένη» και είχε μελοποιήσει παραμύθια.

«Η Τέχνη, ξέρετε, είναι μια μορφή εργασίας που εμπεριέχει τη γνώση. Για να γεννηθεί ένα έργο τέχνης χρειάζεται και το ταλέντο και η γνώση. Ετσι λειτουργώ. Αποθηκεύω συναισθήματα και κάποια στιγμή ο μηχανισμός -δεν ξέρω αν είναι πρώτα το μυαλό, η καρδιά ή το χέρι- ενεργοποιείται, αντλώντας από την αποθήκη. Ενώ, λοιπόν, εργάζομαι ακατάπαυστα, δεν κρίνω σκόπιμο να αποτυπώνω σε δίσκους όλα τα έργα μου» είχε υπογραμμίσει στην «Αυγή».

Ο Θάνος Μικρούτσικος είχε συνεργαστεί σχεδόν με όλους τους κορυφαίους Έλληνες τραγουδιστές, όπως οι Χάρις Αλεξίου, Μανώλης Μητσιας, Δημήτρης Μητροπάνος, Δήμητρα Γαλάνη, Ελευθερία Αρβανιτάκη, Χάρης και Πάνος Κατσιμίχας και πάρα πολλοί ακόμα.

Ηταν πάντα ένα έντονα πολιτικοποιημένο άτομο - Δήλωνε μαρξιστής

Είχε πολιτική σκέψη και δεν δίσταζε να τη φανερώσει μέσα από τους στίχους και από την υψηλών προδιαγραφών ποίηση που επέλεγε να ντύσει με τις συνθέσεις του. Για ένα διάστημα είχε ενταχθεί και στο Κομμμουνιστικό Κόμμα Ελλάδας, από το οποίο τελικά αποχώρησε το 1982. Την περίοδο του λεγόμενου «βρώμικου '89» βρέθηκε κοντά στον Ανδρέα Παπανδρέου, στηλιτεύοντας την επιλογή της ηγεσίας της Αριστεράς να συγκυβερνήσει με τον Κωνσταντίνο Μητσοτάκη, τον οποίο ο Μικρούτσικος αποκάλεσε «αρχιερέα της διαπλοκής».

Στην τελευταία κυβέρνηση του Ανδρέα Παπανδρέου (1993 - 1996) τοποθετήθηκε εξωκοινοβουλευτικός αναπληρωτής υπουργός Πολιτισμού το 1993 και έναν χρόνο αργότερα, το 1994, με τον θάνατο της Μελίνας Μερκούρη, ανέλαβε υπουργός Πολιτισμού, αξίωμα που διατήρησε μέχρι το 1996 και τον σχηματισμό της κυβέρνησης του Κώστα Σημίτη.

Κατά τη διάρκεια της καριέρας του είχε δώσει πολλές συναυλίες στην Ελλάδα και το εξωτερικό, ενώ είχε συμμετάσχει και είχαν παιχτεί έργα του σε πολλά διεθνή φεστιβάλ μουσικής. Ηταν ιδρυτής του Διεθνούς Φεστιβάλ Πάτρας, του οποίου υπήρξε καλλιτεχνικός διευθυντής από το 1986 έως το 1990. Από το 1990 έως το 1993 διετέλεσε καλλιτεχνικός διευθυντής του Μουσικού Αναλογίου στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, ενώ τον Οκτώβριο του 1993 ανέλαβε καθήκοντα αναπληρωτή υπουργού Πολιτισμού.

Η μάχη με τον καρκίνο

Σε συνέντευξή του στην «Εφημερίδα των Συντακτών», ο κορυφαίος Ελληνας μουσικοσυνθέτης είχε αποκαλύψει πότε και πώς έμαθε για τον καρκίνο. «Ετοιμαζόμουν τον Ιούνιο 2017 να κάνω μια περιοδεία με το έργο του Καββαδία. Μου λέει η γυναίκα μου: Μήπως να κάνεις μια εξέταση για το σάκχαρο στην προοπτική των 40 συναυλιών; Η παθολόγος, ως μη όφειλε, μου γράφει να κάνω υπέρηχο άνω και κάτω κοιλίας, βλέποντας κάτι σαν αιμαγγείωμα. Μετά τον υπέρηχο κάνω μαγνητική. Αποδεικνύεται ότι έχω καρκίνο στο συκώτι.

Νομίζω ότι αντιμετωπίζω τον καρκίνο με δύναμη, έτσι πρέπει να γίνεται. Δεν φοβάμαι τον θάνατο. Ούτε τώρα που αρρώστησα. Συντάσσομαι με αυτό που είχε πει ο Γούντι Άλεν πριν από 4-5 χρόνια, όταν ήταν 80 ετών, στους "New York Times": "Καθόλου δεν φοβάμαι τον θάνατο. Απλώς όταν έρθει, δεν θα ήθελα να είμαι εκεί..." Τον αναπαριστώ μάλιστα και στο μυαλό μου. Είμαστε σε ένα ρινγκ εγώ και αυτός. Εγώ 1,70 – τώρα πρέπει να έχω χάσει και κανά δυο πόντους- και αυτός 3 μέτρα ψηλός, φοράμε τα πυγμαχικά μας γάντια και αρχίζει ο αγώνας. Γνωρίζω απολύτως ότι στον 15ο γύρο θα με ρίξει νοκ άουτ. Το στοίχημα που βάζω είναι να τον κερδίζω σε όλους τους προηγούμενους γύρους στα σημεία» είχε αποκαλύψει.

Ανδρέας Μικρούτσικος: «Δεν έχω ξεπεράσει τον θάνατο του Θάνου»

Παρά τα σοβαρά οικονομικά προβλήματα, το μεγαλύτερο πρόβλημα που αντιμετώπισε ο Ανδρέας Μικρούτσικος τα τελευταία χρόνια που έλειπε από τα φώτα της δημοσιότητας ήταν η περιπέτεια της υγείας του αδελφού του. «Δεν μπορώ να βλέπω τον Θάνο. Ζητώ συγγνώμη. Δεν μπαίνω στο Facebook γιατί έχω συνέχεια αναφορές. Κοίτα τι έχω τραβήξει και κοίτα τι έχετε τραβήξει σκεφτόμουν. Μέχρι εκεί γέλαγα, μέχρι να βγει ο Θάνος. Τόσες και τόσες γυναίκες και γάμοι, μέχρι που έρχεται το θέμα της απώλειας. Πρακτικά είναι σαν να κάνω ότι δεν έχει συμβεί. Δεν ξέρω αν μπορώ να το αποδεχτώ. Ήταν πολύ ιδιαίτερη σχέση με τον αδερφό μου. Έχασα τους γονείς μου με πολύ ωραία σχέση, αλλά το εκλογίκευα. Με τον Θάνο έχουμε την ιδιαιτερότητα. Έχοντας πέντε χρόνια απόσταση από μένα, δούλευε πατρικά, με προστάτευε. Με τους γονείς μου άλλαξε, εγώ είχα γίνει η προστασία τους. Με τον αδερφό μου δεν άλλαξε, συνέχισε να με προστατεύει. Είναι η πιο οδυνηρή σφαλιάρα. Εδώ αλλάζει το μέσα μου, φεύγει το μέσα μου» είχε δηλώσει ο παρουσιαστής στην εκπομπή του Αντώνη Σρόιτερ πριν από ένα χρόνο. 

Μίκης Θεοδωράκης: «Βαθύ τραύμα στο τραγούδι η απώλεια του Μικρούτσικου»

«Μέσα στον δύσκολο αγώνα για τη δημιουργία και διάδοση του ελληνικού τραγουδιού ο Θάνος Μικρούτσικος» είχε σημειώσει ο Μίκης Θεοδωράκης, όταν ζούσε. Γιατί, εκτός του ότι υπήρξε ένας ολοκληρωμένος συνθέτης με ταλέντο, με έμπνευση και με πλούσιο, πρωτότυπο και σημαντικό έργο, έφυγε σε μια ηλικία μεγάλης ανθοφορίας, ωριμότητας και εκπληκτικής διάθεσης προσφοράς στον νεοελληνικό πολιτισμό που τόσο πολύ έχει ανάγκη σήμερα ο ελληνικός λαός.

Το εμβληματικό έργο «Εμπάργκο» σε νέα εκτέλεση

Το εμβληματικό έργο «Εμπάργκο» του Θάνου Μικρούτσικου, σε ποίηση του Άλκη Αλκαίου, κυκλοφορεί σε νέα εκτέλεση, όπως σχεδιάστηκε από τον ίδιο τον συνθέτη, με ερμηνευτές τους δύο δημοφιλείς τραγουδοποιούς, συνοδοιπόρους και συνεργάτες του για πολλά χρόνια, Μίλτο Πασχαλίδη και Χρήστο Θηβαίο. Στο τραγούδι «Ερωτικό» συμμετέχει ο Γιάννης Κότσιρας. Την επιμέλεια παραγωγής υπογράφει ο Θύμιος Παπαδόπουλος.

Το «Εμπάργκο» ήταν η πρώτη ολοκληρωμένη συνεργασία του Θάνου Μικρούτσικου με τον Άλκη Αλκαίο σηματοδοτώντας την αρχή μιας σχέσης που σφράγισε τη ζωή και το έργο και των δύο δημιουργών. «Το Εμπάργκο βγάζει με τη μία όλες τις αρετές του Αλκαίου που αφορούν τον καθένα από εμάς αλλά και όλους μαζί. Μιλάει για έρωτες θυελλώδεις, για έρωτες αδιέξοδους, μιλάει και προφητεύει τον αποκλεισμό της γενιάς μας και γράφει στίχους κλειδιά που ξεκλειδώνουν κι εκφράζουν τη δραματική συγκυρία είτε πρόκειται για το ατομικό είτε πρόκειται για το όλον» έλεγε ο Θάνος Μικρούτσικος, ενώ ο Άλκης Αλκαίος, σε μια από τις σπάνιες συνεντεύξεις που είχε δώσει, είχε πει: «Αν έχει κάποια επικαιρότητα το Εμπάργκο είναι περισσότερο στον τομέα του ατομικού αποκλεισμού, του ατομικού "εμπάργκο". Πιστεύω ότι η παρτίδα μας δεν παίχτηκε και ούτε θα παιχτεί ποτέ».

Στην έκδοση που κυκλοφορεί από το Ogdoo Music Group περιλαμβάνεται και το τραγούδι «Spleen» που δε χώρεσε στην πρώτη εκδοχή του 1982. H νέα ηχογράφηση έγινε με πρωτοβουλία του συνθέτη που επιθυμούσε να παρουσιάσει μία άλλη διάσταση του έργου. Έχουν μεσολαβήσει τέσσερις δεκαετίες από την πρώτη κυκλοφορία του «Εμπάργκο» και το έργο παραμένει εντυπωσιακά επίκαιρο. Το έργο παρουσιάστηκε πρόσφατα στη σκηνή του Christmas Theater με ερμηνευτές τον Μίλτο Πασχαλίδη και τον Χρήστο Θηβαίο.

Ο Θάνος Μικρούτσικος ήταν ένας από τους πιο ταλαντούχους, σπουδαίους και μορφωμένους καλλιτέχνες της χώρας μας. Ολα αυτά τα χρόνια κατάφερε να αποκτήσει βαθιά σχέση αμοιβαίας εκτίμησης και αγάπης με τον κόσμο. Eνας άνδρας που έλαμψε σαν ένα αστέρι, ο οποίος έφυγε από τη ζωή πριν από δύο χρόνια και πήγε να σκορπίσει τη λάμψη του εκεί ψηλά, συνοδευόμενος από τις μουσικές νότες του.

Διαβάστε ακόμη

Τα παιδιά ζωγραφίζουν τον «κακό Παπαδόπουλο» και φωνάζουν «Ψωμί, Παιδεία, Ελευθερία» - Εικόνες συγκίνησης στο Πολυτεχνείο

Ο Βασίλης Μαντζουράνης από το συγκρότημα Δυτικές Συνοικίες ο νεκρός του τροχαίου στη Θεσσαλονίκη

«Με σημάδεψαν στο κεφάλι»: Συγκλονίζει ο φωτορεπόρτερ που κάλυψε την εξέγερση του Πολυτεχνείου

«Ανοίγουν» οι λαϊκές αγορές για τους αγρότες: Τι συζητείται και το ενδεχόμενο για απογευματινό ωράριο