Τα μυστικά της καρδιάς: Υπάρχουμε επειδή χτυπάει

Τη ζωγραφίσαμε σε θρανία και την κλειδώσαμε σε ημερολόγια. Διεκδίκησε τη θέση που της αναλογεί στη λογοτεχνία κι οδήγησε τους συνθέτες σε εμπνευσμένες μελωδίες. Έστειλε τα κινηματογραφικά έργα στο κόκκινο χαλί των Όσκαρ κι εισέπραξε το αβίαστο χειροκρότημα του κοινού στο θεατρικό σανίδι. Στη διαφήμιση γνωστής μάρκας ποτού, μια νύφη παράτησε τον γαμπρό στα σκαλιά της εκκλησίας για χάρη της και στο γκράφιτι του διάσημου καλλιτέχνη του δρόμου Bansky ένα κορίτσι την άφησε να ξεγλιστρήσει  από τα χέρια της, σαν μπαλόνι. Ασφαλώς κι αναφερόμαστε στην καρδιά. Εάν ήταν ρούχο, τότε σίγουρα θα επρόκειτο για το αγαπημένο μας τζιν, που ουδέποτε φεύγει από τη μόδα, που μας συνοδεύει σε κάθε πρόχειρη ή επίσημη περίσταση και που ενίοτε γρατζουνάει το δέρμα μας με την τραχιά υφή του.

Εάν μας προσφερόταν ως ποτό, αδιαμφισβήτητα θα ήταν το νέκταρ των θεών, εκείνο που μας εκτοξεύει στην κορυφή ακριβώς του Ολύμπου ή μας προσγειώνει ανώμαλα στο έδαφος, σε περίπτωση ύβρης. Εάν μεταμορφωνόταν σε άμαξα, θα επιβίβαζε τη Σταχτοπούτα στο χρυσό παλάτι μα στην πορεία θα την έπειθε ν’ αλλάξει προορισμό. Θα την οδηγούσε, τότε, σε μια παραλία, στη μέση του πουθενά, κι εκείνη, με τα μαλλιά να ανεμίζουν, θα καταλάβαινε επιτέλους πως τα παλάτια εμείς τα χτίζουμε και πως οι πρίγκιπες ουδέποτε μας απελευθέρωσαν από τους δαίμονές μας. Κι εάν η καρδιά μας καλούσε στην παρέλαση της, τότε σοφά θα πράτταμε να βαδίζαμε στον ρυθμό της, που κάνει περίπου 72 σφυγμούς το λεπτό, 100.000 φορές τη μέρα και 3 δισεκατομμύρια φορές στη μέση διάρκεια της ζωής μας

Η ιστορία της καρδιάς είναι τόσο παλιά όσο του ανθρώπινου είδους. Κάθε στιγμή μια νέα ξεπροβάλλει σε κάποια γωνιά του κόσμου. Το έμβρυο τη διαμορφώνει δειλά ανάμεσα στη 16η και τη 19η ημέρα της κύησης κι ενώ στην αρχή το σχήμα θυμίζει περισσότερο μικρό σωλήνα σταδιακά καταλήγει στη γνωστή μορφή του. Ποια είναι, όμως, η ταυτότητα της καρδιάς και γιατί η λειτουργία της συνδέεται άρρηκτα με την ίδια τη ζωή;

Ο καρδιολογος Γιώργος Χαριτάκης μας εξηγεί: «H καρδιά είναι ένα από τα σημαντικότερα όργανα του ανθρώπινου οργανισμού, γιατί διατηρεί την τροφοδοσία όλων των οργάνων με αίμα. Η κλασική προσέγγιση της ιατρικής, με τη μεταχείριση των διάφορων παθήσεων σαν τυχαίων ανωμαλιών, καλύπτει τις πραγματικές τους αιτίες, οι οποίες είναι ψυχολογικές, κοινωνικές, οικονομικές και πολιτικές. Επίσης, η ιατρική μάς κάνει να πιστεύουμε ότι η υγεία μπορεί να αγοραστεί.

Έτσι, δίνεται η εντύπωση στον κόσμο ότι το να είναι και να παραμένει υγιής εξαρτάται από τη χρήση και κατανάλωση εξειδικευμένων φροντίδων και φαρμάκων και ότι κάθε όργανο, κάθε βιολογική μεταβολή, κάθε ηλικία, κάθε νεύρωση ή ψύχωση έχουν κάποιον ειδικό. Όλα τα θεραπευτικά συστήματα, ωστόσο, διαθέτουν τα όριά τους. Η κλασική Ιατρική είναι χρήσιμη και πολύτιμη στο να επιδιορθώνει τις ήδη εγκατεστημένες βλάβες στον οργανισμό. Δεν επιλύει όμως το πρόβλημα της νόσου, που συνεχίζει να υφίσταται.

Διότι το κάθε άτομο-ασθενής δεν είναι απλώς ένα σύνολο οργάνων, αλλά μια μοναδική ύπαρξη με αγωνίες, προσδοκίες, φοβίες και συγκινήσεις που επιδρούν στο σώμα δημιουργώντας διάφορες ασθένειες — ανάλογα, βέβαια, με την ευαισθησία και την προδιάθεσή μας». Η υγεία της καρδιάς μας, συνεπώς, συνδέεται στενά με την ικανοποίηση των εσωτερικών μας αναγκών. Εάν αφουγκραζόμαστε τις επιθυμίες της και σεβόμαστε τα όριά της, εκείνη λειτουργεί εύρυθμα. Και ίσως δεν υπάρχει κατάλληλότερη εποχή να θέσουμε τις βάσεις για τη διαμόρφωση μιας ευγενικής, θαρραλέας και υγιούς καρδιάς από τα παιδικά μας χρόνια, τότε που οι κεραίες μας είναι ακόμη ορθάνοιχτες και οι αισθήσεις μας οξυμμένες.

Ο Μικρός Πρίγκιπας είπε, άλλωστε, πως «μονάχα με την καρδιά βλέπουμε πραγματικά, καθώς το ουσιαστικό είναι αόρατο στο μάτι». Κι όταν ο ορθολογισμός του ενήλικα θολώνει την «όρασή» μας, ενδεχομένως και να εντοπίσουμε τα κατάλληλα γυαλιά στη σχολική αίθουσα, εκεί όπου τα παιδιά αναπτύσσουν ελεύθερα το δυναμικό τους και βλέπουν χωρίς να τυφλώνονται από τις δανεικές πεποιθήσεις.

Η νηπιαγωγός Νικολία Μπακοπούλου αναφέρει σχετικά: «Η καρδιά του παιδιού για τον εκπαιδευτικό είναι ο μαέστρος της τάξης. Μέσα σε αυτή βρίσκονται όλα τα μεγάλα και όλα τα μικρά ενός παιδιού. Όλα τα ΜΠΟΡΩ κι όλα τα ΦΟΒΑΜΑΙ, όλα τα ΘΕΛΩ κι όλα τα ΜΗ, όλα τα όνειρα, οι εφιάλτες, όλη η φαντασία τους. Κι αν κάποιοι θεωρούν πως μαέστρος της τάξης είναι ο εκπαιδευτικός, τότε ας σκεφτούμε απλά μία τάξη με αδιάφορους μαθητές. Αυτή η καρδούλα είναι τόση πολύτιμη, γιατί όταν εκεί έχουν γραμμένη την λέξη προσφορά τότε από τα χείλη τους βγαίνει η λέξη ΜΠΟΡΩ!

Για να επιτευχθεί λοιπόν η δημιουργία μιας όμορφης μελωδίας γνώσης είναι σημαντική η ένωση γνώσης και  αγάπης σε συνδυασμό με ένα σύγχρονο τρόπο εκμάθησης που δημιουργεί σχολεία καρδιάς. «Η παιδεία είναι πανηγύρι της ψυχής», έλεγε ο Σωκράτης, «γιατί σ’ αυτήν υπάρχουν πολλά θεάματα και ακούσματα».

Ο μαέστρος πρέπει να αναπτύξει συναισθήματα εμπιστοσύνης, επικοινωνίας, αγάπης για δημιουργία και κυρίως φαντασίας με την ορχήστρα του κι εδώ ακριβώς καλείται ο εκπαιδευτικός μέσα από το μεράκι του να «παίξει» και να προσαρμοστεί στο μουσικό τέμπο του μαέστρου. Εξάλλου, όπως αναφέρει η Maria Montessori: «Αν το παιδί δεν μπορεί να μάθει με τον τρόπο που το διδάσκουμε, τότε πρέπει να το διδάξουμε με τον τρόπο που μπορεί να μάθει». Ο εκπαιδευτικός, επομένως, θα μπορούσε να ταυτιστεί με τον γεωργό, που ρίχνει λίπασμα και δημιουργεί ανθισμένους κήπους, που ποτίζει τις καρδιές με γνώσεις, τρυφερότητα κι αποδοχή. Κάποτε, βέβαια, αφήνουμε τη σχολική αίθουσα. Μεγαλώνουμε κι ερχόμαστε αντιμέτωποι με ποικίλες αντιξοότητες. Οι προσδοκίες αναμετρώνται πλέον με τους φόβους μας, και αρνητικά συναισθήματα όπως ο θυμός, η λύπη και το άγχος φράσσουν τον δρόμο μας προς την ευτυχία. Η καρδιά, τότε, νιώθει κουρασμένη κι αναζητά ξανά πρόσβαση στα χαμένα μυστικά της.

O ψυχοθεραπευτής και συγγραφέας Γεώργιος Φραγκάκης επισημαίνει πως «η καρδιά είναι ο σοφός τόπος της ψυχής. Η μόνη βαθμονόμηση που μετρά πόσο επενδύουν οι άνθρωποι στον εαυτό και στη ζωή τους. Η εσωτερική τους σύγκρουση ή ασυμφωνία επέρχεται όταν οι καταγραφές της καρδιάς φανερώνουν πως εν τέλε ίσως να μη ζουν αρκετά τολμηρά, να μην επενδύουν αρκετή ψυχή, να μην αγαπούν αρκετά βαθιά.

Η καρδιά αλλάζει συνεχώς ρόλους. Αναπτύσσεται, εκπαιδεύεται, ανθίζει, πονά, καίγεται κι αναγεννάται, αναπνέει βαθιά και ελπίζει

Στον αντίποδα αυτής της ματαίωσης, από την εμπειρία μου ως ψυχοθεραπευτής, αναγνωρίζω πως εάν τους προσφερθεί το κατάλληλο πλαίσιο, εκείνο που τους επιτρέπει να εκφραστούν, να ακουστούν και να τιμηθούν, τότε ένας νέος τρόπος να υπάρχουν αναδύεται από μέσα τους ως αναγκαιότητα. Στη νέα αυτή αίσθηση, ο άνθρωπος αναγνωρίζει πως ο πλούτος του είναι η επίγνωση που καταγράφηκε στις αισθήσεις της καρδιά του. Η καρδιά δεν ρωτά. Ελπίζει να γίνει αποδεκτή, να έχει αξία ακόμα κι όταν αισθάνεται αδύναμη. Ομορφιά  είναι να νιώθουν οι άνθρωποι υπέροχοι λόγω του ότι γεννήθηκαν μοναδικοί και να καταλάβουν πως όσα αισθάνονται στην καρδιά τους είναι σοφά και σημαντικά να εκφραστούν». Η καρδιά, συνεπώς, επιθυμεί ορισμένες φορές να έρθει και πάλι σε επαφή με τον θησαυρό της, να θυμηθεί πως κάθε χτύπος της κρύβει και μια τεράστια δύναμη αλλαγής. Σαν τον αθλητή που επανέρχεται ύστερα από μια περίοδο τραυματισμού στον αγωνιστικό χώρο, η καρδιά ενίοτε χρειάζεται εκγύμναση, ανάκτηση ισορροπίας, ευλιγισία και βαθιές ανάσες. Η γιόγκα αποτελεί  κάτι πολύ περισσότερο από έναν τρόπο άσκησης, αφού στήνει γέφυρες για τη σύνδεσή μας με το κέντρο της ύπαρξης.

Η δασκάλα της γιόγκα Γωγώ Παναγιώτου τονίζει ότι «η γιόγκα είναι η σύνδεση σώματος, νου και ψυχής. Το τσάκρα της καρδιάς βρίσκεται στο καρδιακό πλέγμα, στο κέντρο δηλαδή της νοητής γραμμής ανάμεσα στα δύο στήθη. Ονομάζεται Αναχάτα (ήχος που δεν ακούγεται). Κατά τη διάρκεια της πρακτικής συντονιζόμαστε με τις έννοιες του ανθρωπισμού, της ισορροπίας, της δοτικότητας, της βαθιάς αγάπης χωρίς όρους, της εξισορρόπησης ανάμεσα στο έξω και το μέσα, στο πάρε-δώσε. Όταν το κέντρο της καρδιάς είναι ανοιχτό και η ενέργεια ρέει ελεύθερα, τότε η σύνδεσή μας με τους άλλους ανθρώπους και τα άλλα όντα πραγματώνεται σε ένα βαθύτερο επίπεδο, όπου όλες οι πράξεις προσφοράς είναι ταυτόχρονα και πράξεις αποδοχής. Σκεφτόμαστε την αγάπη, εκφράζουμε την αγάπη, ανταποκρινόμαστε σε χειρονομίες αγάπης και όλες οι επιλογές μας έχουν βάση αυτήν την ανιδιοτελή και αυτόφωτη αγάπη. Τη στιγμή εκείνη που συνειδητοποιούμε πως το αποτέλεσμα των ενεργειών μας δεν έχει καμία σημασία, ουσιαστικά απεγκλωβιζόμαστε από το «εγώ». Απεγκλωβιζόμαστε από την εγωκεντρική διάσταση του Εαυτού, από την προσωπικότητα, που βιώνουμε σ’ αυτή τη ζωή. Η καρδιά είναι το σημείο συνάντησης του νου και του σώματος, είναι το όργανο που κυκλοφορεί την αγάπη».

Η καρδιά λοιπόν αλλάζει συνεχώς ρόλους. Αναπτύσσεται, εκπαιδεύεται, ανθίζει, πονά, καίγεται κι αναγεννάται, αναπνέει βαθιά και ελπίζει. Κάλλιστα θα μπορούσαμε να τη φανταστούμε ως έναν φημισμένο ηθοποιό, που ερμηνεύει με πειθώ, που μπαίνει σε ευφάνταστα κοστούμια και χτίζει με το συναίσθημα έναν θαυμαστο κόσμο, τον κόσμο εκείνο όπου τα όνειρα συναντούν έστω και κλεφτά την υλοποίησή τους.

Ο ηθοποιός και σκηνοθέτης παιδικού θεάτρου Δημήτρης Πλειώνης εξομολογείται: «Κλείνω τα μάτια, ξεχνάω όλες τις σκέψεις μου και αναπνέω, απλά αναπνέω. Και εκεί στην απόλυτη σιωπή, στην απόλυτη ηρεμία, ακούω την καρδιά μου τικ τακ τικ τακ. Άλλες φορές πιο γρήγορα, έρωτα γεμάτη, άλλες φορές να τρέχει σαν τρελή λίγο πριν από κάποια πρεμιέρα, άλλες φορές ήρεμη, σε απόλυτη χαλάρωση. Είμαι ζωντανός. Ζω. Θα ήθελα να κάνουμε θεατρο με την καρδιά μας. Όταν τα παιδιά έρχονται στο θέατρο κάθε πρωί ως θεατές, ακούω κυριολεκτικά τις διψασμένες καρδούλες τους. Καρδιές σαν σφουγγάρια, έτοιμες να ρουφήξουν εμπειρίες, να ρουφήξουν θεατρο. Καρδιές αθώες, ανοιχτές. Μεγάλη ευθύνη να μην απογοητεύσω αυτές τις καρδιές».
Η καρδιά συνεπώς μας ζητά να υπερβούμε την εγωκεντρική μας διάσταση. Μας ζητά να κοιτάξουμε τον διπλανό μας, να τον ακούσουμε και να τον αποδεχτούμε όπως ακριβώς είναι, με τις σπουδαίες του στιγμές αλλά και με τις βαριές αποσκευές στην πλάτη. Και μας υπενθυμίζει πως χρειάζεται να συγχωρούμε την ατελή μας φύση καθώς το βάρος των αποσκευών μας ελαφραίνει όταν το μοιραζόμαστε.

Όπως, άλλωστε, υπογραμμίζει κι ο πατέρας Δανιήλ Σιλουανός: «Η αγάπη συνιστά την ουσία της πνευματικής ζωής και οδηγεί στην πνευματική υγεία εφόσον η καρδιά απαλλαχθεί από τα αρνητικά συναισθήματα. Η καρδιά είναι σύμβολο της Αγάπης και της Ενότητας, οι δυο γίνονται ένα στην αγάπη. Τιθεται το ερώτημα: θέλουμε να ενωθούμε  με κάποιον/α ή αρκούμεθα  στην αγάπη για τον εαυτό μας; Η έλλειψη αγάπης στη ζωή μας είναι μια «πνευματική δυσλειτουργία», αλλά και η αγάπη αποκλειστικά στον εαυτό μας συνιστά  «πνευματική νόσο». Και ποια είναι η πνευματική υγεία; Μια Αγάπη που γεννά χαρά και ειρήνη, ευγνωμοσύνη και συγχώρεση, ευαισθησία και καλοσύνη, κατανόηση και συμπόνια, ανακούφιση και αισιοδοξία.   Να σου πω ένα μυστικό; “ο δρόμος της ζωής μας δεν είναι προς τον ουρανό, αλλά προς την καρδιά μας” (Πλατωνας)».

Η καρδιά μας ζητά να υπερβούμε την εγωκεντρική μας διάσταση. Μας ζητά να κοιτάξουμε τον διπλανό μας, να τον ακούσουμε, να τον αποδεχτούμε όπως ακριβώς είναι

Αυτή είναι η καρδιά λοιπόν. Κι έχει πρόσωπα. Πολλά, αν είμαστε τυχεροί. Ο ποιητής της ζωής, που μας δίδαξε τη μαγεία της, ο ο παππούς που πριν φύγει πρόλαβε να μας μυήσει στην αγάπη, ο έρωτας του καλοκαιριού που μας απελευθέρωσε, η διαχρονική σχέση που ξεφορτώθηκε τα στενά υποδήματα της εξιδανίκευσης, ο φίλος που τραγούδησε τις φάλτσες νότες μας κι ο ωραίος τρελός που αγωνίστηκε για τις ιδέες του. Όλοι τους τόσο διαφορετικοί μεταξύ τους, μα με ένα κοινό σημείο αναφοράς: Άγγιξαν κάποτε τις καρδιές μας και χάρη σ’ αυτούς εμείς ποτέ ξανά δεν ήμασταν οι ίδιοι. Γιατί η καρδιά συντονίζει την κυκλοφορία του αίματος αλλά και σαν ένας εκκεντρικός τροχονόμος λειαίνει τον δρόμο μας με αγάπη.

Κι όπως είπε κι ο Λέο Μπουσκάλια στο «Να ζεις, να αγαπάς και να μαθαίνεις»: «Kοίταξε καλά και προσεχτικά το κάθε μονοπάτι. Δοκίμασέ το όσες φορές το νομίζεις απαραίτητο. Μετά κάνε στον εαυτό σου και μόνο στον εαυτό σου αυτό το ερώτημα: Έχει καρδιά αυτό το μονοπάτι; Όλα τα μονοπάτια ίδια είναι. Δεν οδηγούν πουθενά. Υπάρχουν μονοπάτια που οδηγούν μέσα από το λόγγο ή μέσα στο λόγγο ή κάτω από το λόγγο. Το μόνο ερώτημα είναι αν αυτό το μονοπάτι έχει καρδιά. Αν έχει, τότε είναι καλό. Αν δεν έχει είναι άχρηστο». Ποιος ξέρει, ίσως τελικά ο ακριβέστερος χάρτης να καταστρώνεται με σημάδια καρδιάς, δειλά κι αχνά στην αρχή, που όμως στη συνέχεια ξυπνούν από τον λήθαργο και πολλαπλασιάζονται. Κι ενδεχομένως κάποτε όλα τα σημάδια να ενώνονται, καταλήγοντας σε αυτό που στ’ αλήθεια είμαστε και στο άλλο, το σπουδαίο, που η ζωή καρτερεί να γίνουμε.

[Το κείμενο δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Open Life, που κυκλοφόρησε με το Έθνος της Κυριακής, 3 Νοεμβρίου]