Κωνσταντίνος Φυτόπουλος: «Βοηθήστε αυτόν που κουτσαίνει να πετάξει»

Tι είναι αυτό που σας ώθησε στις σπουδές της ψυχιατρικής;

Την ψυχιατρική άρχισα να τη σκέφτομαι από 14 ετών. Ήταν η χρονιά που γυρίσαμε από το Μόναχο στην Ελλάδα και συνέχισα το γυμνάσιο στην Κατερίνη. Θυμάμαι, σε μια συζήτηση με τους γονείς μου σχετικά με το μέλλον μου τους δήλωσα ότι θα γίνω γιατρός και μάλιστα ψυχίατρος. Είναι αλήθεια ότι η δήλωσή μου αυτή και η σαφήνειά της, εκτός από τους ίδιους, ξάφνιασε κι εμένα. Εκείνη την εποχή με είχαν συνεπάρει οι χαρακτήρες από τα έργα του Ντοστογέφσκι και είχα αρχίσει να διαβάζω Φρόιντ, που μου κέντρισε βαθιά το ενδιαφέρον. Από την άλλη, γυρνώντας από το αστικό περιβάλλον του Μονάχου, στην αρχή της εφηβείας μου, στην πατρίδα και κάτω από την σκιά του Ολύμπου και των Πιερίων, επηρεασμένος και από την εξιδανίκευση της βουκολικής ζωής από τους Γερμανούς και Γάλλους ρομαντικούς του 18ου αιώνα, ήμουν πολύ ενθουσιασμένος. Η δυσκολία όμως της χειρωνακτικής αγροτικής ζωής με προσγείωσε κάπως άβολα και με έστρεψε στο διάβασμα και στη μελέτη.

Στην εποχή του Πλάτωνα δεν μπορούμε να διαχωρίσουμε ξεκάθαρα την επιστήμη από τη φιλοσοφία. Μετά τον Μεσαίωνα όμως γεννήθηκαν δύο πόλοι: η επιστήμη και η πνευματικότητα, με αποτέλεσμα να έχουμε δύο ακραία πρότυπα: τον υλιστή επιστήμονα και τον πνευματικό αναζητητή. Τα τελευταία 80 χρόνια όμως αυτό έχει ανατραπεί οριστικά και αμετάκλητα. Τι, κατά τη γνώμη σας, συντέλεσε σ’ αυτή τη ραγδαία αλλαγή παραδείγματος; 

Στη ραγδαία αλλαγή παραδείγματος συνετέλεσαν οι ανακαλύψεις στη σύγχρονη φυσική και βιολογία, η θεωρία των συστημάτων, καθώς και η διεύρυνση της χαρτογράφησης της Ψυχής από την υπερπροσωπική ψυχολογία και την ψυχολογία του βάθους. Ανακαλύψεις που ξαναέθεσαν επιτακτικά το ζήτημα της σύνθεσης και σύζευξης του πνεύματος και της συνείδησης με την ύλη. Η επιστήμη και ο ορθολογισμός ήταν ένα καθοριστικό βήμα απογαλακτισμού από τις δεισιδαιμονίες, τις θεοκρατικές πεποιθήσεις και τη «μαγική σκέψη» που επικρατούσαν στον Μεσαίωνα. Ήταν η εφηβική επανάσταση της ανθρώπινης σκέψης. Σαν εφηβική όμως επανάσταση έκαψε και πολλά χλωρά μαζί με τα ξερά. Δεν διαχώρισε απλώς το πνεύμα ή τη συνειδητότητα από την ύλη, αλλά μάλλον αυθαίρετα υπονόησε ότι η συνειδητότητα ή το πνεύμα δεν είναι παρά παράγωγο της ύλης. Βέβαια το υλοτροπικό αυτό παράδειγμα έχει φτάσει σήμερα στα όριά του.

Η απομάκρυνσή μας από τη φύση, από τον εαυτό μας, έστρωσαν τον δρόμο για τη ραγδαία αύξηση στις ψυχολογικές διαταραχές

Τι σημαίνει αυτό; Σημαίνει ότι το υλοτροπικό παράδειγμα σκέψης δεν είναι άμοιρο ευθυνών για τη σημερινή κρίση, που είναι οικονομική, οικολογική, κοινωνική, κρίση αξιών και νοήματος, ακόμη και ιατρική κρίση με τη ραγδαία αύξηση στις ψυχοσωματικές και τις αυτοάνοσες παθήσεις όπως και στις ψυχικές διαταραχές. Βέβαια κάθε κρίση είναι και μια χρυσή ευκαιρία για ωρίμανση και διεύρυνση. Έτσι στις μέρες μας βλέπουμε στην επιστήμη να προτείνονται θεωρίες ολοένα και περισσότερο ολιστικές για την εξήγηση της πραγματικότητας. Στο πεδίο της ιατρικής, παραδοσιακές πρακτικές όπως η ομοιοπαθητική, ο βελονισμός και η ενεργειακή ιατρική με την κλινική τους αποτελεσματικότητα στις ψυχοσωματικές και χρόνιες παθήσεις καθώς και με τη σύγχρονη εξέλιξη της θεωρίας τους επιχειρούν να υπερβούν αλλά και να εμπλουτίσουν το μηχανιστικό, υλοτροπικό, νοσοκεντρικό παράδειγμα της δυτικής ιατρικής με ένα πλέον ολιστικό ανθρωποκεντρικό και ολοτροπικό ιατρικό παράδειγμα, που αντιλαμβάνεται τον άνθρωπο ως μια ψυχική-σωματική-κοινωνική-πνευματική οντότητα, στην οποία επιπρόσθετα προκύπτει το φαινόμενο της συνείδησης.

Πολλές φορές η εποχή μας μοιάζει παράδοξη. Ο δυτικός κόσμος φαίνεται να ζει σε μία περίοδο αφθονίας. Ταυτόχρονα όμως μ’ αυτή την αφθονία συναντάμε και μια τεράστια αύξηση ψυχολογικών συμπτωμάτων. Δεν σας κρύβω ότι πριν από πολλά χρόνια η κρίση πανικού μου έμοιαζε σαν μια απόκοσμη κατάσταση που τη βίωναν ελάχιστοι άνθρωποι. Σήμερα η κρίση πανικού τείνει να γίνει καθημερινότητα. Ποια είναι, κατά τη γνώμη σας, η βαθύτερη αιτία αυτής της κατάστασης;

Η οικονομική και τεχνολογική ανάπτυξη, αν και συχνά βοηθάει, δεν οδηγεί απαραίτητα στην ψυχική υγεία, στην ευτυχία και στην ευεξία. Οι ρυθμοί ζωής έχουν ανέβει υπερβολικά και ο άνθρωπος έχει αποξενωθεί από θεμελιακές και ουσιαστικές ανθρώπινες αξίες που δεν καταμετρούνται με χρήματα. Η απομάκρυνσή μας από τη φύση, από το περιβάλλον μας, από τον εαυτό μας, έστρωσαν τον δρόμο για τη ραγδαία αύξηση σε αυτές τις ψυχολογικές διαταραχές.

Μπορεί τώρα εμείς να το λέμε «κρίση πανικού» ή «βαριά κατάθλιψη»· σε παλαιότερους, πριν την βιομηχανική επανάσταση πολιτισμούς, το ονόμαζαν «απώλεια ψυχής»

Το να μπορέσει κάποιος να ησυχάσει, να γαληνέψει την ασίγαστη φλυαρία του νου του και να έλθει σε επαφή με μια πιο ουσιαστική πλευρά της ύπαρξής του, δυσκόλεψε πολύ στις μέρες μας. Υπάρχει και κάτι άλλο. Επικρατεί ένας ακραίος εξοβελισμός κάθε δυσφορίας και με κάθε κόστος. Δηλαδή υπάρχει μία μανιακή προδιάθεση να εξαλείψουμε οτιδήποτε προκαλεί δυσφορία. Είτε αυτό είναι σύμπτωμα μιας αρρώστιας, είτε συναισθήματα πιο δύσκολα και απαιτητικά, όπως η θλίψη αλλά και ο θυμός και ο φόβος. Για να συμβεί μία μεταμόρφωση, οποιαδήποτε, χρειάζεται να περάσουμε από κάποια στάδια. Εάν εμείς εξοβελίσουμε, αρνηθούμε ή και καταπιέσουμε τα πιο δύσκολα και δυσάρεστα στάδια, απλώς απομακρύνουμε τη δυνατότητα αυτής της μεταμόρφωσης. Απομακρύνουμε τη δυνατότητα να φτάσει η κατάσταση στο στάδιο της ωριμότητάς της. Η Ψυχή μας, ο εσωτερικός μας θεραπευτής, δηλαδή η εσωτερική θεραπευτική μας νομοτέλεια, συνήθως ξέρει και τον τρόπο και τον δρόμο. Το στοίχημα είναι το πώς επανασυνδεόμαστε μαζί του, ώστε να τον αφουγκραστούμε, γαληνεύοντας τις αναταράξεις του νου μας και παίρνοντας απόσταση από τον μηχανικό και προγραμματισμένο μας τρόπο σκέψης και αντίδρασης.

Γιατί, ενώ φαινομενικά έχουμε καλύψει τις βασικές και όχι μόνο ανάγκες μας, δεν φαίνεται να είμαστε πιο ευτυχισμένοι; 

Υπάρχει στην υπαρξιακή ψυχολογία η πυραμίδα των αναγκών. Στη βάση της πυραμίδας βρίσκονται οι φυσικές ανάγκες – να έχεις στέγη και τροφή, να μπορείς να πληρώνεις τις υποχρεώσεις σου, να νιώθεις ασφαλής. Το πόσο θεμελιακές και προαπαιτούμενες είναι αυτές οι ανάγκες το βιώσαμε έντονα τα χρόνια της οικονομικής κρίσης στην Ελλάδα και το βιώνουν καθημερινά οι λαοί στον Τρίτο Κόσμο. Από εκεί και πάνω υπάρχουν άλλες ανάγκες, όπως το να ανήκεις κάπου, να αγαπάς και να αγαπιέσαι αλλά και να βιώνεις τις εμπειρίες της κορύφωσης που αφορούν την εξατομίκευση και την αυτοπραγμάτωσή σου. Ανάλογα λοιπόν με τις δυνατότητες και τα χαρίσματα που διαθέτει κάποιος, έχει αντίστοιχες δυνατότητες να ανθίσει και να καρποφορήσει ως Ψυχή και ως οντότητα. Όταν συντελεστεί αυτή η πραγμάτωση, η ζωή του αποκτά αυτόματα νόημα και πληρότητα. Έχει εκπληρώσει τον προορισμό του, τη δυνατότητά του. Αυτές οι πιο απαιτητικές ανάγκες δεν ικανοποιούνται στη σημερινή εποχή. Εάν δεν σκύψει κανείς να ασχοληθεί με τις πνευματικές του ανάγκες, τότε χάνει την επαφή με τη ρίζα του, είναι σαν να ξεριζώνεται και να ξεραίνεται. Και ο υπερκαταναλωτισμός της εποχής μας δεν αφορά μόνο τα υλικά αγαθά. Δηλαδή κάποιος μπορεί να είναι καταναλωτής σε ταξίδια, σε γνωστούς, σε σεμινάρια, σε πνευματικότητα. Είναι άλλος αυτός που καταναλώνει, άλλος αυτός που «εμπειριώνει». Μπορείς να καταναλώνεις συνεχώς χωρίς να έχεις καμία εμπειρία από αυτή την κατανάλωση αν δεν αφήνεις χρόνο να τη μεταβολίσεις, να την αφομοιώσεις και να τη μετουσιώσεις.

Είναι η φαρμακευτική αγωγή η πρώτη γραμμή απάντησης σ’ αυτή την κατάσταση; Αδιαμφισβήτητα πολλοί άνθρωποι βοηθιούνται από αυτή. Αδιαμφισβήτητα όμως πολλοί επίσης αποκτούν δεκανίκια τα οποία δεν τους βοηθούν μακροπρόθεσμα ενώ κάποιοι βιώνουν καταστροφικά αποτελέσματα. Ποια είναι η γνώμη σας; 

Σύμφωνα με την εμπειρία μου ως γιατρός τα τελευταία 30 χρόνια θεωρώ ότι στον χώρο της ψυχικής υγείας γίνονται δύο, διαμετρικά αντίθετα, λάθη. Το πρώτο είναι η αντίσταση στην ψυχική διαταραχή και η άρνησή της. Σε αυτό συνεισφέρει σημαντικά το στίγμα της ψυχικής νόσου που δυστυχώς επικρατεί εκτεταμένα στην Ελλάδα και ειδικότερα στην ελληνική επαρχία, ακόμα και σήμερα. Επίσης εδώ συνεισφέρει και η απώλεια της επαφής με την πραγματικότητα που εξ ορισμού χαρακτηρίζει τις ψυχωτικές διαταραχές. Εδώ η λελογισμένη και ενδεικνυόμενη χρήση της χημικής φαρμακευτικής αγωγής μπορεί κυριολεκτικά να σώσει ζωές και να ξεμπλέξει συστήματα από ανούσια επαναλαμβανόμενα και ατελέσφορα οικογενειακά δράματα.

Το δεύτερο λάθος είναι η τάση να ψυχιατρικοποιούνται υγιείς δυσφορικές αντιδράσεις σε αρρωστημένες καταστάσεις, σχέσεις και συνθήκες και να καταλήγουν σε χρόνια λήψη ψυχοφαρμάκων. Μία ψυχική αρρώστια είναι πολυπαραγοντική. Ο άνθρωπος στη ζωή του περνά κάποιες εποικοδομητικές κρίσεις. Αυτές συχνά είναι απλώς το έναυσμα για να απελευθερωθεί από νοσογόνους περιοριστικούς προγραμματισμούς, σχέσεις και συνθήκες που τον καθηλώνουν και εμποδίζουν την ψυχική και πνευματική του ανάπτυξη και ολοκλήρωση. Εάν αυτές τις κρίσεις τις ονομάσουμε «αρρώστια» και τις αντιμετωπίσουμε σαν τέτοια, τότε δυστυχώς αυτή τη μεταμορφωτική διαδικασία μπορούμε να τη σταματήσουμε. Και αυτό είναι ένας από τους κινδύνους της οργανικής ψυχιατρικής.

Συχνά μια κατάσταση κατάθλιψης ή μια κρίση πανικού σημαίνει ότι ο άνθρωπος πρέπει επιτακτικά να κάνει αλλαγές στη ζωή του. Εάν εδώ παρέμβουμε φαρμακευτικά και μάλιστα διά βίου, απομακρύνουμε το κίνητρο των αλλαγών, που αυτές θα ήταν η ουσιαστική θεραπεία και απελευθέρωση στη ζωή του. Και βέβαια ένας άλλος πυλώνας είναι οι παρενέργειες των φαρμάκων αυτών. Εδώ εντάσσεται ο εξοβελισμός της δυσφορίας με κάθε κόστος που αναφέραμε παραπάνω. Σε μία κατάθλιψη μπορεί την αλλαγή που προσπαθούσε να εκμαιεύσει από τον άνθρωπο να μην την πετύχει. Ότι με τα φάρμακα τον κάνουμε πιο παραγωγικό δεν σημαίνει ότι τον κάνουμε υγιή. Με αυτή την έννοια, ναι, μπορεί τα φάρμακα να γίνουν δεκανίκια. Να βοηθήσουν κάποιον να κουτσαίνει ενώ θα μπορούσε να πετάει.  

Γνωρίζουμε ότι, πέρα από την ψυχιατρική, συνεχίζετε την έρευνα της θεραπείας και σε άλλους χώρους. Τι είναι αυτό που σας ωθεί προς αυτή την κατεύθυνση;

Μέσα στις σπουδές μου στην ιατρική πέρασα κι εγώ τη δική μου κρίση. Το ότι στο πανεπιστήμιο η έμφαση δινόταν κυρίως στη διάγνωση και στη νοσολογία και δευτερευόντως στη θεραπεία, που θεωρούνταν κυρίως αρμοδιότητα και πεδίο της έρευνας των φαρμακευτικών εταιρειών, με ενοχλούσε, μου δημιουργούσε δεύτερες σκέψεις και μια καταθλιπτική αμφιθυμία. Τότε ήταν που ανακάλυψα την ομοιοπαθητική παίρνοντας το πρώτο μου ομοιοπαθητικό φάρμακο, το οποίο με θεράπευσε από μια χρόνια βρογχίτιδα που με ταλαιπωρούσε για χρόνια. Συγχρόνως όμως βίωσα ένα νοητικό και ψυχολογικό «ξεκλείδωμα» και μια αυξημένη αίσθηση ευεξίας και ροής. Θεώρησα ότι στην ομοιοπαθητική βρήκα την ολιστική θεραπευτική προσέγγιση που έψαχνα και απέκτησα ισχυρό κίνητρο να ολοκληρώσω τις σπουδές μου στην ιατρική και στην ομοιοπαθητική παράλληλα. Έκτοτε εμπλούτισα τη φαρμακευτική μου φαρέτρα ως γιατρός, και μου πρόσφερε σημαντικές και συχνά απρόσμενες θεραπευτικές λύσεις. Η ομοιοπαθητική δεν βλέπει τα συμπτώματα σαν αρρώστια αλλά σαν την προσπάθεια του οργανισμού να απαλλαγεί από την αρρώστια. Μια φλεγμονή ή μία εσωτερική κατάσταση σύγκρουσης κάτι σημαίνει. Οπότε η ομοιοπαθητική προσπαθεί να δυναμώσει τα συμπτώματα της ασθένειας, να αυξήσει την έντασή τους (παροδικά), και δεν φοβάται να το κάνει αυτό γιατί έτσι συνεργάζεται με τη νομοτέλεια του οργανισμού. Υπηρετεί δηλαδή ένα ολοτροπικό, ολιστικό επιστημονικό παράδειγμα. 

Οι ολοτροπικές αναπνοές

Ασχολείστε με τις ολοτροπικές αναπνοές. Μπορείτε να μας πείτε περισσότερα για τη μέθοδο; Πώς γεννήθηκε και πώς λειτουργεί;

Το Holotropic Breathwork™ είναι μία από τις πιο ισχυρές και αποτελεσματικές τεχνικές της αυτοεξερεύνησης και μεταμόρφωσης, η οποία προέκυψε από την έρευνα για τις δυνατότητες διεύρυνσης της συνείδησης τα τελευταία 50 χρόνια από τον κλάδο της Υπερπροσωπικής Ψυχολογίας.  Σκοπός του Holotropic Breathwork™ είναι να ενθαρρύνει και να υποβοηθήσει το άτομο να καταδυθεί στα άδυτα βάθη της ψυχής του αποκτώντας πρόσβαση στις περιοχές τις πριν και πέρα από την τραυματική περιοχή, τον προσωπικό διχασμό και τη νευρωτική προσωπικότητα. Το όνομα Holotropic σημαίνει κυριολεκτικά «πηγαίνοντας προς την ολότητα» (από τα ελληνικά «όλον» και «τρέπειν»). Η μέθοδος αναπτύχθηκε από έναν από τους ιδρυτές της Υπερπροσωπικής Ψυχολογίας, τον Stanislav Grof μαζί με τη σύζυγό του Christina, ως αποτέλεσμα της έρευνας μερικών δεκαετιών σχετικά με τις θεραπευτικές δυνατότητες που διαθέτουν οι ολοτροπικές, διευρυμένες καταστάσεις της συνείδησης. Τα άτομα εισέρχονται σε αυτές τις βαθιά μεταμορφωτικές καταστάσεις της συνειδητότητας σε ένα ασφαλές περιβάλλον, μόνο με τη δύναμη της δικής τους αναπνοής. Η ίδια η διαδικασία HB χρησιμοποιεί πολύ απλά μέσα: συνδυάζει την αποτελεσματικότερη και βαθύτερη αναπνοή, με υποστηρικτική ατμοσφαιρική μουσική και εστιασμένη απελευθέρωση εγκλωβισμένης ψυχοσυναισθηματικής ενέργειας από το σώμα.

Σε ποιους απευθύνεται και ποια είναι τα οφέλη της μεθόδου;

Σε όλους μπορεί να απευθυνθεί. Πιο ειδικά απευθύνεται σε ανθρώπους που ψάχνουν τρόπους να αφυπνίσουν, να κινητοποιήσουν και να συνδεθούν με την εσωτερική τους θεραπευτική δύναμη. Σε όσους περνάνε μια προσωπική ή πνευματική κρίση και επιδιώκουν να τη μεταμορφώσουν σε ψυχολογική ωρίμανση και πνευματική ανάπτυξη. Σε όσους θέλουν να γνωρίσουν τις συναισθηματικές και τραυματικές ρίζες επίμονων σωματικών και ψυχοσωματικών καταστάσεων που αντιμετωπίζουν και να απαλλαγούν από αυτές. Εκτός από τα θεραπευτικά της οφέλη, η μέθοδος προσφέρει και σημαντικές δυνατότητες για αυτοεξερεύνηση, αυτοανακάλυψη και αυτογνωσία. Στις διευρυμένες ολοτροπικές καταστάσεις συνείδησης μπορεί κανείς να εξερευνήσει την ασυνείδητή του πραγματικότητα. Να ανακαλύψει νέες πλευρές του εαυτού του, όπου βρίσκονται εξόριστα δικά του κομμάτια, σοφά, όμορφα και δημιουργικά συστατικά της ταυτότητάς του που τα έκρυβε, τα αρνούνταν ή τα αγνοούσε.

[Το κείμενο δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Open Life, που κυκλοφόρησε με το Έθνος της Κυριακής, 23 Φεβρουαρίου]