Η δεκαετία του '90 να ξεχαστεί γρήγορα, μαζί με την υπεραισιοδοξία που δημιούργησε

Ο πρόεδρος Κλίντον μίλησε κάποτε για μια δημοκρατία που θα περνάει πλέον από καλώδια, προοικονομώντας έτσι την εποχή της Παγκοσμιοποίησης και την επιρροή της. Κατά τη δεκαετία του 1990, διαμορφώθηκε εν πολλοίς η σημερινή αμερικανική σκέψη για τον κόσμο. Πώς έφτασε η Αμερική από τον Περσικό Κόλπο, την προώθηση της παγκοσμιοποίησης στο να έχει τάσεις απομόνωσης; Αρκετοί μελετητές έχουν υποστηρίξει πως ο εθνικισμός (με την ακαδημαϊκή έννοια του όρου) είναι η αυτοσυνειδησία της παγκοσμιοποίησης. Όσο περισσότερο παγκοσμιοποιείται ο κόσμος, τόσο μεγαλύτερη είναι η αντίσταση που βρίσκει για την περαιτέρω παγκοσμιοποίησή του από τον εθνικισμό ο οποίος ουσιαστικά επιθυμεί να διαφυλάξει μια στατική ταυτότητα σε μια περιδίνηση εξελίξεων.

Ο όρος παγκοσμιοποίηση ήταν η ευγενής λέξη για να περιγράψει την εκμετάλλευση των συντελεστών ισχύος των ΗΠΑ που θα τους έδιναν το κλειδί για να ξεκλειδώσουν τα μυστικά της ιστορίας, όπως είχε πει εκείνη την περίοδο, αξιωματούχος των ΗΠΑ. Το σύνολο των πεποιθήσεων και των αξιών που περιέβαλλαν την αμερικανική εξωτερική πολιτική έχει λάβει τέλος και αυτό σημαίνει αλλαγή όχι μόνο στο πώς θα ατενίζουν εφεξής τον κόσμο αλλά και το πώς ο ίδιος ο κόσμος θα πορευτεί.

Οι δύο πιο σημαντικές προσεγγίσεις κατά τη διάρκεια της τελευταίας δεκαετίας του 20ου αιώνα που επηρέασαν όσο τίποτε την αμερικανική κουλτούρα στα θέματα της εξωτερικής πολιτικής, ήταν αυτές που εκπονήθηκαν από τον Φουκουγιάμα και από τον Χάντινγκτον. Ουσιαστικά, ο φιλελευθερισμός με τον ρεαλισμό βρίσκονταν για άλλη μια φορά αντιμέτωποι στην αιώνια σύγκρουσή τους.

Ο Φουκουγιάμα ήταν αυτός που ήθελε να ακούσει ο κόσμος αλλά και η μερίδα εκείνη της πολιτικής ελίτ που ήθελε έναν σύμμαχο στην αμηχανία της για το άγνωστο που συνόδευε τον κόσμο της μεταψυχροπολεμικής περιόδου. Το έργο του ''Το Τέλος της Ιστορίας'' παρουσίαζε με περίεργο τρόπο για τον αμερικανικό τρόπο σκέψης το πώς ο φιλελευθερισμός επικράτησε σε όλον τον κόσμο με το τέλος του Ψυχρού Πολέμου. Η περιοχή στην οποία η ευημερία και η ειρήνη θα λάμβαναν χώρα είχε επεκταθεί και το πεπρωμένο της ανθρωπότητας ήταν αντικείμενο ενός ντετερμινισμού. Η μεθοδολογία του Φουκουγιάμα ήταν Εγελιανή και ο τρόπος που προσέγγιζε το ιστορικό φαινόμενο καθαρά γραμμικός.

Ο Χάντινγκτον από την άλλη, έβλεπε σύγκρουση στον κόσμο ως αποτέλεσμα του κατακερματισμού της ομοιογένειας που παρείχε ο διπολικός κόσμος. Πράγματι, οι εθνοτικές συγκρούσεις σε διαφορετικά μέρη του πλανήτη με την αυγή της μεταψυχροπολεμικής περιόδου, δικαίωνε τον ρεαλιστή στοχαστή.

Ο πρόεδρος Κλίντον ακολούθησε περισσότερο την συνταγή του Φουκουγιάμα και αρεσκόταν ιδιαίτερα στο αφήγημα του δημοσιογράφου Τόμας Φρίντμαν ο οποίος εκθείαζε τις νέες δυνατότητες που άνοιγαν με την εποχή της πληροφορίας. Η 11η Σεπτεμβρίου και η τραγωδία με την οποία συνοδεύτηκε, έφερε σε συγκερασμό τις δύο επιρροές αυτών των δύο έργων. Για τις ΗΠΑ, το μόνο πράγμα που απειλούσε την πρωτοκαθεδρία τους ήταν ένας άλλος τρόπος ζωής. Ένας πολύ σκοτεινός τρόπος ζωής που δεν σέβεται την ανθρώπινη ζωή και που έχει τη βάση του στον φόβο και στον αυταρχισμό. Ο ισλαμικός φονταμενταλισμός και η τρομοκρατία, απειλούσαν την δημοκρατία, την ευημερία και την ελευθερία της παγκοσμιοποίησης.

Οι ασύμμετρες απειλές και η εμφάνισή τους στις ΗΠΑ, πέραν ότι οδήγησαν σε έναν άμετρο παρεμβατισμό με τους πολέμους σε Ιράκ και Αφγανιστάν που θύμιζε έντονα το NSC 68 στις αρχές του Ψυχρού Πολέμου, έδωσαν την εντύπωση πως οι ΗΠΑ έχουν να κερδίσουν μόνο τους τρομοκράτες και τους ακραίους ισλαμιστές. Κατά τη διάρκεια της καταπολέμησης της τρομοκρατίας, Κίνα και Ρωσία κέρδιζαν χρόνο, το ίδιο και η ΕΕ. Η αφοσίωση των ΗΠΑ στην εξάλειψη της ισλαμικής τρομοκρατίας σε συνδυασμό με την παραζάλη της παγκοσμιοποίησης, με την άνοδο άλλων πόλων, οδήγησαν τις ΗΠΑ σε απώλεια σημαντικού χρόνου για να ξεπεράσουν το δίλημμα που έθεσε ο Μπρεζίνσκι στο έργο του ''Παγκόσμια Κυριαρχία ή Παγκόσμια Ηγεμονία''.

Σήμερα έχει γίνει ορατό ότι η παγκοσμιοποίηση που συνδέεται άμεσα με την αλληλεξάρτηση συμφερόντων δεν έχει μόνο θετικά απορρέοντα όπως διαφήμιζε με στόμφο ο ''αρχιερέας'' της παγκοσμιοποίησης, δημοσιογράφος Τόμας Φρίντμαν στο βιβλίο ''Ο Κόσμος δεν είναι Επίπεδος''. Σημαντικά ιδρύματα στις ΗΠΑ, αναλύουν πλέον την ''οπλοποίηση της αλληλεξάρτησης'' (weaponization of interdependence). Ο παρεμβατισμός του Μπους του νεώτερου ήταν πολύ λιγότερο βλαβερός από τον οικονομικό παρεμβατισμό της παγκοσμιοποίησης. Χώρες όπως η Κίνα, η Ινδία, η Γερμανία και η Τουρκία έμαθαν τη ''συνταγή'' και είδαν πως λόγω χαμηλού κόστους εργασίας μπορούν να έχουν ταχύτερη και μεγαλύτερη παραγωγή. Η ύπαρξη πολλών κρατών που έχουν πυρηνικά όπλα εξασφαλίζει αποτροπή και, μαζί με την αλληλεξάρτηση που έχει γίνει όπλο για μεσαίες και μεγάλες δυνάμεις, οι ΗΠΑ αναζητούν τον τρόπο που θα μπορούν να ηγηθούν στο υπόλοιπο του 21ου αιώνα. Η δημοκρατία μπορεί να πέρναγε από το διαδίκτυο όπως έλεγε ο Κλίντον την εποχή που ήταν πρόεδρος, αλλά μπορεί με τον ίδιο τρόπο να αφανιστεί αν πλέον γνωρίζουμε ότι ομάδες από hackers μπορούν να παρέμβουν σε εκλογές. Το άνοιγμα των αγορών μπορεί να ανοίγει ευκαιρίες για πλούτο αλλά μπορεί και να ερημώσει άλλες περιοχές όπως είναι το Detroit. Η μείωση των αποστάσεων και η ταχύτητα που χαρίζουν οι σύγχρονες μεταφορές μπορεί να μειώνουν το κόστος των μετακίνησης ανθρώπων, αγαθών, υπηρεσιών όμως ευνοούν και την ταχύτητα μετάδοσης κάποιου θανατηφόρου ιού.

Την επόμενη μέρα οι ΗΠΑ θα κληθούν από την ίδια την Ιστορία να διαμορφώσουν ένα πιο ισορροπημένο πλέγμα αλληλεξάρτησης. Να συνδιαμορφώσουν με άλλες δυνάμεις (ως πρώτη δύναμη μεταξύ ίσων) έναν κόσμο με μεγαλύτερη συνοχή και λιγότερο χαοτικό. Ο δυτικός τρόπος ενατένισης του κόσμου, δεν είναι πλέον ο μόνος τρόπος και θα χρειαστούν αρκετές διαπραγματεύσεις και ηγέτες με μεγάλη γνώση του κόσμου που ζούμε που δεν έχουν τον μανιχαϊστικό τρόπο σκέψης που κληροδότησε ο Ψυχρός Πόλεμος.

Η δεκαετία του 1990 οφείλει να ξεχαστεί γρήγορα, μαζί με την ασαφή υπεραισιοδοξία που δημιούργησε. Η ειρήνη και η ευημερία του κόσμου του 21ου αιώνα θα είναι πολύ δύσκολο να επιτευχθούν καθώς οι μαγικές συνταγές απέδειξαν πως η Ιστορία έχει αρχές και όχι ''τέλος'' και ότι ο κόσμος δεν είναι σίγουρα επίπεδος.