Το Βρετανικό Σύστημα Εκπαίδευσης και οι προκλήσεις της πανδημίας

Τα βρετανικά πανεπιστήμια συγκαταλέγονται στα καλύτερα του κόσμου, με διαρκή παρουσία και πρωτιές στην καινοτομία, τη διδασκαλία και την έρευνα. Τη δύναμή τους την αντλούν από την ηγετική παρουσία της αγγλική γλώσσας παγκοσμίως, τις τεράστιες οικονομικές τους δυνατότητές τους (τα έσοδά τους για το ακαδημαϊκό έτος 2018-19 μόνο από την εκπαίδευση έφθασαν τα 37.63 δισεκατομμύρια λίρες), τους άριστους ακαδημαϊκούς και ερευνητές που την υπηρετούν, τη διασύνδεση με την αγορά εργασίας και την παράδοση η οποία αποτελεί τη μεγαλύτερη παρακαταθήκη για την ευημερία των ιδρυμάτων.

Όμως η πορεία των πανεπιστημίων μέσα από τους αιώνες (δλδ. Πανεπιστήμιο Οξφόρδης – Oxford University) από το 1167, Πανεπιστήμιο του Κέμπριτζ (Cambridge University) από το 1209, Πανεπιστήμιο του St Andrews’ από το 1410) δεν ήταν πάντα εύκολη, αλλά τελικά βγήκαν νικητές μετά από πολλές δοκιμασίες και πολέμους. Η αντοχή τους μέσα στο χρόνο υπήρξε αξιοθαύμαστη και η παρουσία τους έχει ισχυροποιηθεί καθώς στους απόφοιτους τους συγκαταλέγονται όχι μόνο κορυφαίοι παράγοντες της βρετανικής κοινωνίας αλλά και διεθνείς προσωπικότητες από όλους τους χώρους (βασιλείς, κορυφαίοι πολιτικοί, νομπελίστες). 

Η οικονομική τους ανεξαρτησία, ευημερία και βιωσιμότητα είναι πολύ σημαντική προκειμένου να μπορούν να προσελκύουν τους καλύτερους ακαδημαϊκούς του πλανήτη και να είναι σε θέση να υλοποιούν τα πιο παράτολμα και υψηλού κόστους ερευνητικά προγράμματα τα οποία έχουν σαν στόχο να βελτιώσουν την ποιότητα ζωής του ανθρώπου. Μεγάλες ανακαλύψεις και εφευρέσεις οι οποίες άλλαξαν την πορεία του ανθρώπινου είδους συντελέστηκαν στους διαδρόμους τους. Ενδεικτικά οι Άνταμ Σμιθ και ο Τζον Κέινς στα Οικονομικά, ο Ισαάκ Νιούτον και ο Στήβεν Χόπκινς στη Φυσική, ο Αλεξάντερ Φλέμιγκ στην Ιατρική είναι μόνο κάποιοι από τους κορυφαίους ακαδημαϊκούς των Βρετανικών Πανεπιστημίων.

Τα τελευταία χρόνια τα Βρετανικά Πανεπιστημιακά ιδρύματα έχουν κληθεί να αντιμετωπίσουν νέες προκλήσεις. Ανάμεσα σε αυτές είναι η πιθανή αποχώρηση της Μεγάλης Βρετανίας απο την Ευρωπαϊκή Ένωση, ο έντονος διεθνής ανταγωνισμός, η διακύμανση των φοιτητικών διδάκτρων, η ανησυχία για τα ερευνητικά προγράμματα, το αυξανόμενο κόστος λειτουργίας των ιδρυμάτων, η προσέλκυση ταλέντων ιδιαίτερα μέσα από τις δυσκολίες της μεταναστευτική πολιτικής και η προστασία της ελευθερίας του λόγου.

Όμως καμία πρόκληση δεν είναι τόσο μεγάλη για τα Βρετανικά Πανεπιστήμια αυτή την στιγμή, όσο αυτή της πανδημίας του κορονοϊού. Βασικός λόγος είναι η ολιγωρία της κυβέρνησης και η καθυστέρηση στη λήψη μέτρων προστασίας του πληθυσμού. Η καθυστέρηση έχει ήδη κοστίσει δεκάδες χιλιάδες θανάτους και φαίνεται ότι θα προκαλέσει μια ρωγμή στο ιστορικά αξιόπιστο βρετανικό σύστημα καθώς θα κλονίσει την παγκόσμια εμπιστοσύνη για την ικανότητα της χώρας στο χειρισμό σημαντικών κρίσεων.

Α. Επίδραση της Πανδημίας

Η πανδημία Covid-19 έχει προκαλέσει ένα άνευ προηγουμένου χτύπημα στο Ηνωμένο Βασίλειο. Η Βρετανία είναι η πλέον πληγείσα χώρα στην Ευρώπη από την Covid-19, καθώς οι θάνατοι από την επιδημία φαίνεται να είναι ασταμάτητοι. Πέρα από την απώλεια των ανθρώπινων ζωών, ο οικονομικός αντίκτυπος της πανδημίας θα είναι επίσης σημαντικός με εκατομμύρια επιχειρήσεις και νοικοκυριά σε ολόκληρη τη χώρα να βρεθούν σε περιδίνηση, πολλές/ά από τα οποία δεν θα ανακάμψουν ποτέ. Οι πρώτες εκτιμήσεις για τις οικονομικές επιπτώσεις της πανδημίας στην Οικονομία μιλούν για ότι χειρότερο έχει βιώσει ποτέ το Ηνωμένο Βασίλειο εν καιρό ειρήνης.

Στον τομέα της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, η πανδημία αναμένεται να δημιουργήσει σημαντικές αναταράξεις με τεράστιες οικονομικές συνέπειες. Τα πανεπιστήμια έχουν ήδη υποστεί σημαντικές απώλειες εσόδων από τη στέγαση (πολλοί φοιτητές αναγκάστηκαν να αποχωρήσουν νωρίτερα), τα συνέδρια και από άλλες εκδηλώσεις. Σύμφωνα με το πιο αισιόδοξο σενάριο και υποθέτοντας ότι θα υπάρξει διδασκαλία στα πανεπιστημιακά έδρανα ή εναλλακτικά μέσω διαδικτυακής πύλης από τον Σεπτέμβριο του 2020, η προοπτική σημαντικού ποσοστού εγχώριων και ξένων φοιτητές να παρατείνουν την έναρξη των σπουδών τους κατά ένα χρόνο σημαίνει ότι βασικές εισοδηματικές ροές κάθε πανεπιστημίου θα τεθούν σε σοβαρό κίνδυνο.

Ακόμα πιο οδυνηρό θα είναι να κατευθυνθούν μαζικά φοιτητές προς χώρες οι οποίες πέρασαν την πανδημία του κορονοϊού λιγότερο επώδυνα. Εναλλακτικές λύσεις για πολλούς φοιτητές θα μπορούσαν να ήταν τα πανεπιστήμια του Καναδά, της Αυστραλίας και της Νέας Ζηλανδίας. Ευτυχώς για τα Βρετανικά πανεπιστήμια παρόμοια και ίσως χειρότερη συμπεριφορά έδειξαν και οι Η.Π.Α .

Τα συνολικά έσοδα των βρετανικών πανεπιστημίων για την περίοδο 2018-19 ανήλθαν στα 37,63 δισεκατομμύρια λίρες, εκ των οποίων περισσότερα από τα μισά προέρχονται από τα δίδακτρα. Σε αυτά συγκαταλέγονται 7 δισεκατομμύρια στερλίνες από την παροχή άλλων υπηρεσιών όπως για παράδειγμα, διαμονή, τροφοδοσία και εκδηλώσεις, οι οποίες θα επηρεαστούν αρκετά από την οικονομική επιβράδυνση και τον μειωμένο αριθμό φοιτητών που αναμένεται να εγγραφούν στα βρετανικά ΑΕΙ το 2020.

Οι συνολικές δαπάνες των ιδρυμάτων τριτοβάθμιας εκπαίδευσης την ίδια περίοδο ανήλθαν σε περίπου 40,94 δισεκατομμύρια λίρες, εκ των οποίων 24,27 δισεκατομμύρια λίρες αφορούσαν δαπάνες που σχετίζονται με το προσωπικό (59%) και 16,67 δισεκατομμύρια στερλίνες για λοιπές δαπάνες (41%). Τα πανεπιστήμια την περίοδο αυτή απασχολούσαν περίπου 475.000 υπαλλήλους, από τους οποίους 200.600 είναι ακαδημαϊκό προσωπικό πλήρους απασχόλησης, 66.600 ακαδημαϊκό προσωπικό με άτυπα συμβόλαια και 207.780 μη ακαδημαϊκό προσωπικό.

Σύμφωνα με το ‘Covid Economics, Center for Economics and Policy Research 2020 ‘, η συνολική μείωση των διδάκτρων και του εισοδήματος από υποτροφίες στην τριτοβάθμια εκπαίδευση εκτιμάται στα 2,47 δισεκατομμύρια λίρες (μείωση των εσόδων από δίδακτρα ύψους 2,33 δισεκατομμυρίων και απώλεια εσόδων από υποτροφίες 137 εκατομμύρια λίρες). Από τις φοιτητικές εστίες θα υπάρξουν απώλειες περίπου 612 εκατομμύρια λιρών στερλίνες από φοιτητές που κατοικούν στο Ηνωμένο Βασίλειο, και άλλα £350 εκατομμύρια από φοιτητές που κατοικούν στην ΕΕ. Με βάση τα υψηλότερα δίδακτρα που χρεώνονται σε φοιτητές εκτός ΕΕ (η μεγαλύτερη απώλεια εισοδήματος σχετίζεται με φοιτητές εκτός ΕΕ κυρίως Κινέζους), όπου η αναμενόμενη απώλεια εισοδήματος εκτιμάται σε περίπου 1,51 δισεκατομμύρια λίρες.

Συνδυάζοντας τον αντίκτυπο της οικονομικής ύφεσης και του αναμενόμενου ποσοστού αναβολής σπουδών, οι εγγραφές πρωτοετών, υπολογίζεται ότι θα είναι μειωμένες κατά περίπου 231.895 φοιτητές για την περίοδο 2020-21. Αυτό ισοδυναμεί με μια μείωση της τάξης του 24%. Αυτό διανέμεται σε περίπου 111.000 λιγότερους φοιτητές από το Ηνωμένο Βασίλειο (μείωση 16%), ενώ η εκτιμώμενη μείωση των φοιτητών από την ΕΕ και εκτός ΕΕ ανέρχεται σε 28.410 και 92.345 αντίστοιχα (περίπου 47% σε κάθε κατηγορία).

0ι άμεσες και έμμεσες οικονομικές επιπτώσεις των δραστηριοτήτων των ιδρυμάτων τριτοβάθμιας εκπαίδευσης αναμένεται να μειωθούν από 101,9 δισεκατομμύρια στερλίνες σε περίπου 95,8 δισεκατομμύρια στερλίνες (μείωση περίπου £6,1 δισεκατομμύρια). Όσον αφορά τις απώλειες της απασχόλησης, η μείωση της θεσμικής δραστηριότητας αναμένεται να οδηγήσει σε περίπου 62.620 απώλειες θέσεων εργασίας, εκ των οποίων περίπου 30.280 αφορούν απευθείας τα ιδρύματα τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, με 32.340 θέσεις εργασίας σε όλες τις τοπικές, περιφερειακές και εθνικές αλυσίδες εφοδιασμού των ιδρυμάτων.

Από τις προαναφερθείσες εκτιμήσεις φαίνεται ότι έρχεται μια πολύ δύσκολη χρονιά για τα βρετανικά πανεπιστήμια κατά τη διάρκεια τις οποίας θα ελεγχθούν οι αντοχές τους. Εαν σε όλα όσα αναφέρθηκαν συνυπολογίσουμε το γεγονός ότι τα πανεπιστήμια είναι εκτεθειμένα σε επενδύσεις, κυρίως κατασκευαστικές επεκτάσεων εγκαταστάσεων , θα πρέπει να παρθούν γενναίες αποφάσεις ώστε να εξασφαλιστεί η βιωσιμότητα τους στο μέλλον. Ήδη τέτοιες αποφάσεις έχουν παρθεί καθώς έχουν παγώσει ερευνητικά κονδύλια, προαγωγές, προσλήψεις, εκπαιδευτικές άδειες και συμβόλαια ημιαπασχόλησης. Περαιτέρω ενέργειες που μπορούν να παρθούν αφορούν, πάγωμα μισθών και μείωση στους υψηλόβαθμους ακαδημαϊκούς μια κίνηση υψηλού ρίσκου ,αφού άλλες ευρωπαϊκές χώρες όπως η Γαλλία η Ολλανδία αλλά και η Γερμανία θα ήθελαν το υψηλής ποιότητα προσωπικό στις υπηρεσίες τους .

 O ρόλος του κινέζικου παράγοντα

Ο αριθμός των Κινέζων φοιτητών στο Ηνωμένο Βασίλειο (βλέπε πίνακα 1) έχει αυξηθεί ραγδαία τα τελευταία χρόνια. Αυτό είναι αποτέλεσμα της στρατηγικής που ακολουθεί η Κίνα προκειμένου να εκπαιδεύσει τη νέα γενιά στο δυτικό κόσμο ώστε να βελτιώσει το επίπεδο τους και το χειρισμό της διεθνούς αγγλικής γλώσσας. Προσδοκά ότι με την επιστροφή του στη Κίνα θα συμβάλουν στην καλύτερη λειτουργία του κράτους και οι Κινέζικες εταιρίες θα γίνουν πιο ανταγωνιστικές και καινοτόμες. Οi Κινέζοι που αποκτούν διδακτορικό αφήνονται να αποκτήσουν εργασιακή εμπειρία και μετά καλούνται στην Κίνα ώστε να στελεχώσουν τα Πανεπιστήμια τους και να αναβαθμίσουν το επίπεδο της παρεχόμενης εκπαίδευσης. Με την επένδυση που κάνει η Κίνα σε αυτή τη γενεά αναμένει ότι στο μέλλον θα προσπεράσει τη Δύση, τα πανεπιστήμια της θα γίνουν καλύτερα, πιο ανταγωνιστικά και δεν θα είναι αναγκαίο οι φοιτητές της να αναζητούν σπουδές υψηλού επιπέδου στο εξωτερικό.

Πίνακας 1: Αριθμός Φοιτητών ανά χώρα στο Ηνωμένο Βασίλειο

Είναι σημαντικό να επισημάνουμε ότι η Κίνα δεν αναγνωρίζει την εξ αποστάσεως εκπαίδευση καθώς θέλει να δώσει την ευκαιρία στους νεαρούς φοιτητές της να ζήσουν την εμπειρία της εκπαίδευσης σε κάποια αγγλόφωνη χώρα (Μεγάλη Βρετανία, ΗΠΑ, Αυστραλία, Καναδάς, Νέα Ζηλανδία) κατά προτίμηση, και να βιώσουν την υψηλού επιπέδου εκπαίδευση που προσφέρεται. Επίσης να εκπαιδευτούνε από καθηγητές υψηλού κύρους, να γνωρίσουνε φοιτητές άλλων χωρών με τους οποίους θα κρατήσουνε φιλίες χρόνων, και να γίνουν μέλη αποφοίτων ενός μεγάλου δικτύου επιτυχημένων επαγγελματιών.

Όμως εάν η επίδραση της Πανδημίας του πορονοϊού συνεχίσει να έχει την ένταση των ημέρων μας, στο Ηνωμένο Βασίλειο, υπάρχει ιδιαίτερη αμφιβολία και μεγάλη αβεβαιότητα για το πόσοι Κινέζοι φοιτητές θα επιλέξουν τον Σεπτέμβρη τα Βρετανικά Πανεπιστήμια για τις σπουδές τους. Η Βρετανική τριτοβάθμια εκπαίδευση θα δεχτεί ανεπανόρθωτο οικονομικό πλήγμα εάν τα νούμερα των φοιτητών από τη μεγαλύτερη χώρα του κόσμου μειωθούνε, ιδιαίτερα όταν στους αρχικούς τους υπολογισμούς και βάση την τάση των τελευταίων χρόνων προσδοκούσαν μια αύξηση της τάξης του 10-12%. Ο φόβος έχει κυριεύσει όλα τα πανεπιστημιακά ιδρύματα και μέσα από συσκέψεις προσπαθούνε να βρούνε λύση στο πρόβλημα το οποίο έχει δημιουργηθεί. Παρακολουθούνε διαρκώς τις αιτήσεις, ενημερώνονται για την πορεία του Κορονοϊού στη χώρα και προσδοκούνε σε φαρμακευτική λύση η οποία θα επιλύσει το πρόβλημα και θα άρει την αβεβαιότητα.

Τα δεδομένα μέχρι τώρα είναι ότι οι αιτήσεις ποικίλουν από κλάδο σε κλάδο, υπάρχουν ακυρώσεις ή εξέφραση επιθυμίας από υποψήφιους φοιτητές για μεταφορά της προσφοράς θέσης για την επόμενη χρονιά, ενώ το ένα μετά το άλλο τα πανεπιστημιακά ιδρύματα ετοιμάζονται για εξ αποστάσεως εκπαίδευση το χειμερινό εξάμηνο του 2020. Καθώς όπως επισημάναμε αυτού του είδους η διδασκαλία δεν αναγνωρίζεται από την την Κίνα, ένας μεγάλος όγκος βρετανικών πανεπιστημίων προσανατολίζεται, λαμβάνοντας και προσαρμοζόμενα διαρκώς στα δεδομένα όπως αυτά δημιουργούνται, να ξεκινήσουν τα μεταπτυχιακά τους προγράμματα (όπου συναντάμε το μεγάλο όγκο φοιτητών εκτός ΕΕ) το Ιανουάριο του 2021 κερδίζοντας με αυτό τον τρόπο χρόνο και ελπίζοντας ότι ο Κορονοιός θα έχει αντιμετωπιστεί αποτελεσματικά. Στο ενδιάμεσο μια σειρά απο ερευνητικές ομάδες εργάζονται νυχθημερόν προκειμένου να μπορέσουν να βρούνε το εμβόλιο για τον ιο το οποίο και θα απαλύνει τον πλανήτη και θα τον επαναφέρει στην κανονικότητά του.

* Ο Δημήτριος Γουνόπουλος είναι καθηγητής του Πανεπιστημίου του Μπαθ, στη Μεγάλη Βρετανία