Η κουλτούρα της διαμαρτυρίας

Η κουλτούρα διαμαρτυρίας αποτελεί αναπόσπαστο μέρος της αμερικανικής ταυτότητας. Αποτυπώνει την ελευθερία έκφρασης που κατοχυρώνεται στην πρώτη τροπολογία του Συντάγματος μαζί με το δικαίωμα να ζητείται από την κυβέρνηση η αποκατάσταση αδικιών. Το δικαίωμα στη διαφορετική άποψη επιτρέπει στην υφήλιο να παρακολουθεί αφιλτράριστα τι συμβαίνει στις ΗΠΑ. Τον τελευταίο μήνα βλέπουμε να έχει αναζωπυρωθεί το αντιρατσιστικό κίνημα μετά τον φρικτό βιντεοσκοπημένο θάνατο του George Floyd κάτω από το γόνατο ενός λευκού αστυνομικού. Με σύνθημα τα τελευταία του λόγια «Δεν μπορώ να αναπνεύσω» το κίνημα BLM («Οι ζωές των μαύρων έχουν σημασία») αξιώνει να συναντήσει η ιδέα της Αμερικής την πραγματικότητα της Αμερικής. Να ξεκολλήσουν τα δικαιώματα των μαύρων από το τέλμα δεκαετιών.

Για περίπου σαράντα εκατομμύρια Αφροαμερικανών όλα τα αρνητικά είναι αρνητικότερα. Εχουν χειρότερη στέγαση, εκπαίδευση, εργασία, υγειονομική κάλυψη. Οι περισσότεροι ζουν στις γειτονιές των παππούδων τους. Το εισόδημα της μέσης μαύρης οικογένειας είναι δέκα φορές μικρότερο από της μέσης λευκής. Η πανδημία του κορονοϊού υπήρξε καταλύτης. Μέχρι τον Μάιο οι Αφροαμερικανοί αποτελούσαν το 23% των θυμάτων, ενώ αντιστοιχούν στο 13,4% του πληθυσμού.

Η προκληθείσα «μαύρη» ανεργία ανήλθε τον Απρίλιο σε 16,7%, ενώ η «λευκή» σε 14,2%. Το αντιρατσιστικό κίνημα εξάγεται στην Ευρώπη. Μαγνητίζει και «ευρωπαϊκά» ζητήματα, όπως η άνιση μεταχείριση μεταναστών και μειονοτήτων και η κληρονομιά της αποικιοκρατίας. Μαζί ξεσηκώνει όσους επί χρόνια καταγγέλλουν μάταια τις κοινωνικές ανισότητες και το δυτικό μοντέλο της παγκοσμιοποίησης σαν βόμβα στα θεμέλια των δυτικών δημοκρατιών. Σε μια Ευρώπη με ισχυρά αντιμεταναστευτικά κόμματα στα εθνικά και στο ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, η ουσία των διαμαρτυριών αρχίζει να επισκιάζει το σύνθημα «νόμος και τάξη» που δείχνει με το δάχτυλο και μια δόση αντιαμερικανισμού τη βία που παρεισέφρησε.

Σε ΗΠΑ και ΕΕ αυξήθηκαν κατά 25% οι ενάντιοι στον ρατσισμό (περίπου 75% φέτος). Το αντιρατσιστικό κίνημα παραμένει στοχευμένο στα δικαιώματα των μαύρων, αποκρούοντας ως κατευναστική την αντιπρόταση «Ολες οι ζωές έχουν σημασία». Επικαιροποιεί θεμελιώδη «αμερικανικά» ζητήματα, όπως οι φυλετικές διακρίσεις, η αστυνομική βία, η οπλοκατοχή κ.ά. Αντί για επιδόματα και οριακή επιβίωση, ζητά για τους μαύρους ίσες επαγγελματικές ευκαιρίες και μόρφωση για να διεκδικήσουν μια καλύτερη ζωή. Το αίτημα της αξιοπρέπειας είναι θεμελιακό, όπως σε κάθε κίνημα δικαιωμάτων. Θέλοντας και μη, όμως, το κίνημα ενεργοποιεί ευρύτερες κοινωνικές ομάδες που νιώθουν ανασφάλεια μήπως ούτε η πανδημία αναβαθμίσει τη «σημασία» τους. Εχουν «ξαναδεί το έργο» στην οικονομική κρίση του 2008. Η βαθύτερα πολιτικοποιημένη Αμερική αποτελεί την πρώτη σκηνή ενός διαφορετικού έργου. Αλλά η παράσταση αφορά και την Ευρώπη. Οταν η κινηματική διαμαρτυρία επιμένει, η μεταρρύθμιση μάλλον δεν μπορεί να περιμένει.