Η εθνικοφροσύνη ως ανταλλακτική αξία

Στις διάφορες εθνογραφικές ερευνητικές αποστολές µου σε συνοριακές περιοχές παρατήρησα ένα φαινόµενο άξιο όχι µόνο σχολιασµού αλλά και περαιτέρω µελέτης. Σε πολλά νεόδµητα, κυρίως πολυτελή σπίτια, τύπου βίλα, συνήθως εκτός του πολεοδοµικού ιστού, συχνά στο «πουθενά», κυµατίζουν πλησίστιες, τεράστιες σηµαίες, οι οποίες είναι τόσο εντυπωσιακές που τραβάνε αµέσως την προσοχή κάθε περαστικού. Μιλάµε για την ελληνοαλβανική µεθόριο ζώνη και η παρατήρηση αφορά και στις δύο πλευρές.

Η πρώτη σκέψη που κάνει κάποιος είναι ότι επειδή είναι κοντά στο σύνορο οι άνθρωποι νιώθουν την ανάγκη να δηλώσουν την εθνικότητά τους εµφατικά και σε αντιπαράθεση µε την άλλη πλευρά που και εκεί συµβαίνει το ίδιο. Από τη µια πλευρά, λοιπόν, κυµατίζουν γαλανόλευκες µε τον σταυρό και από την άλλη κόκκινες µε τον αετό σηµαίες. Είναι σύµβολα εθνικής ταυτότητας και κατοχύρωσης εθνικού ζωτικού χώρου. Το ίδιο θα µπορούσε να πει κανείς και για τους µεγάλους σταυρούς, µόνο που αυτοί τέµνουν το σύνορο, διότι και στην αλβανική πλευρά κυριαρχούν οι χριστιανοί. Στις περιοχές, δε, όπου κατοικεί η ελληνική µειονότητα, όπως η Χειµάρρα, µιλάµε για έναν πόλεµο συµβόλων. Πολύ συχνά κατασκευάζουν οι Ελληνες τεράστιους σταυρούς, οι οποίοι προκαλούν την αντίδραση του αλβανικού καθεστώτος. Σε ό,τι αφορά τις κατοικίες µε τις µεγάλες σηµαίες, βλέπει κανείς στις αυλές και µικρά ξωκλήσια. Ετσι συµπληρώνεται στην περίπτωση των ελληνορθοδόξων ο δίδυµος συµβολισµός του εθνικού µε το θρησκευτικό στοιχείο.

Προσπαθώντας να κατανοήσω αυτό το φαινόµενο, ρωτώντας διαπίστωσα πως, σε ό,τι αφορά την αλβανική πλευρά, η σηµαία τοποθετείται µαζί µε άλλα «στολίδια», τα οποία αποκαλούνται «ντορντολέτς» και έχουν αποτροπαϊκό χαρακτήρα σχετικά µε το κακό µάτι. Αυτό παρατηρείται στο σύνολο σχεδόν των νεόδµητων οικοδοµών.

Στην ελληνική πλευρά κάτι τέτοιο βέβαια δεν ισχύει. Μπορεί να δει κανείς αποτροπαϊκά σύµβολα άλλου τύπου, όπως σκόρδα, νεκροκεφαλές ζώων, κέρατα, σαλιγκάρια κ.λπ., αλλά όχι σηµαίες ως αποτροπαϊκά σύµβολα.

Στην ελληνική πλευρά παρατήρησα µια µάλλον σταθερή παρουσία µεγάλης σηµαίας και µικρών ξωκλησιών σε αρκετές περιπτώσεις, όπου προφανώς υπήρχε αυθαίρετη δόµηση ή κάποια άλλη αµφιβόλου νοµιµότητας δραστηριότητα.

Τα εθνικά και θρησκευτικά σύµβολα δεν βρίσκονται εκεί για το κακό µάτι, αλλά για το µάτι της νοµιµότητας... Η επίδειξη εθνικοφροσύνης ως αποτρεπτικός µηχανισµός της επιτήρησης εκ µέρους του κράτους και της τιµωρίας…

Η παρατήρηση αυτή, έστω σαν υπόθεση εργασίας, µε οδήγησε σε έναν γενικότερο προβληµατισµό σχετικά µε τη χρήση της εθνικοφροσύνης ως παραπλανητικής τακτικής ή µηχανισµού κάλυψης αλλότριων δραστηριοτήτων. Και προχωρώντας περαιτέρω σκέφτοµαι πώς η εθνικοφροσύνη χειραγωγείται στο πολιτικό πεδίο ως εργαλείο απόκτησης πολιτικής επιρροής. Είναι αναπόσπαστο στοιχείο του λαϊκισµού και χρησιµοποιείται συστηµατικά σε όλα τα επίπεδα του πολιτικού βίου. Εχοντας καλλιεργήσει την εθνικοφροσύνη στις µάζες σε υπερθετικό βαθµό, στη συνέχεια την αξιοποιούν κόµµατα και πολιτικοί ως ανταλλακτική αξία στο πολιτικό παζάρι. Μπορεί να παρουσιάζεται σαν πατριωτισµός και υπερβολική αγάπη για την πατρίδα, αλλά στην ουσία πρόκειται για µια ρητορική που στοχεύει στο συναίσθηµα της πολιτικής πελατείας, διαµορφώνοντας µια αµφίδροµη σχέση µέσα από την οποία ενισχύεται και αναπαράγεται. Στο πλαίσιο αυτό καλλιεργείται, µάλιστα, και ένας ιδιότυπος αµοραλισµός και µια νοοτροπία στρεψοδικίας, όπου ο καθένας µπορεί να δικαιολογήσει ακόµα και προφανή ψεύδη, επικαλούµενος την αγάπη για την πατρίδα. Ετσι εθίζονται και οι µάζες στο ψεύδος, αρκεί αυτό να εξυπηρετεί το θεωρούµενο σαν εθνικό συµφέρον και αφήνοντας στα αζήτητα τη γνωστή ρήση του εθνικού µας ποιητή «εθνικό είναι ό,τι είναι αληθινό».