Όσα υποθετικά θα αντιτείναμε στον Τζορτζ Φρίντμαν για την Τουρκία

Ο Τζορτζ Φρίντμαν (George Friedman) είναι ιδρυτής του Stratfor και ένας από τους πιο διάσημους διεθνείς αναλυτές, γνωστός και για τα βιβλία του που αποτολμούν να κάνουν προβλέψεις για τη διεθνή πολιτική. Αρκετοί πιστεύουν ότι ο Friedman έχει καλές πηγές πληροφοριών και σε συνδυασμό με τις ριψοκίνδυνες προβλέψεις του, έλκει το ενδιαφέρον όσων ασχολούνται επαγγελματικά με την εξωτερική πολιτική.

Έχει πολύ μεγάλο ενδιαφέρον να μελετήσουμε πολύ καλά τα όσα έχει πει ο George Friedman καθώς θα έχουμε σαν Ελληνισμός τα ακόλουθα κέρδη: Πρώτον, θα εμπλουτίσουμε τη στρατηγική μας με ενδεχόμενες εξελίξεις (λιγότερο ή περισσότερο πιθανές) και δεύτερον, θα αποκτήσουμε τη δυνατότητα να ''διαβάζουμε'' το πώς παίζεται το παιχνίδι του lobbying στην Ουάσιγκτον η οποία είναι ανοικτή σε όλες τις ιδέες και στο τέλος επιλέγει εκείνες που είναι καλύτερα διατυπωμένες.

Στο κομμάτι της διατύπωσης και της ανάλυσης ο Friedman παίρνει άριστα καθώς ακόμη και τις πιο ακραίες προβλέψεις του, μεριμνά να τις τεκμηριώσει μέσα και από συγκριτική ανάλυση, χρησιμοποιώντας παραδείγματα ανόδου και παρακμής άλλων μεγάλων δυνάμεων. Το αν οι Τούρκοι λήπτες αποφάσεων διάβαζαν ή όχι τον Friedman, ή το αν ο Friedman έμμεσα ή άμεσα παρουσίαζε στην Ουάσιγκτον την Τουρκία ως υπερδύναμη, δεν θα τα μάθουμε. Όμως στην πολιτική έχει σημασία το αποτέλεσμα και ο αντίκτυπος ήταν θετικός για την Τουρκίας. Τι έλεγε ο Friedman;

Στο βιβλίο του ''100 Χρόνια Μετά'', ο Friedman προσπαθεί να κάνει forecasting για τον 21ο αιώνα. Για να αντιληφθεί κανείς το πόσο εκκεντρικές είναι οι προβλέψεις του, οι ΗΠΑ δεν συγκρούονται με την Κίνα αλλά με το Μεξικό. Εντός του βιβλίου του κάνει ιδιαίτερη μνεία στην Τουρκία την οποία αποκαλεί ''ανερχόμενη παγκόσμια δύναμη''.

Μετά το αποτυχημένο πραξικόπημα της 16ης Ιουλίου 2016 στην Τουρκία, ο Friedman δίνει συνέντευξη στο Maulding Economics , περίληψη της οποίας αναρτήθηκε και στο Business Insider μεταξύ άλλων, με τίτλο ''Turkey's failed coup puts it on the path to becoming a major world power''. Ο Friedman θεωρεί ότι η αποτυχία του πραξικοπήματος στην Τουρκία, ανοίγει τον δρόμο στην Τουρκία για να γίνει παγκόσμια δύναμη, παραπέμποντας μάλιστα στο παραπάνω βιβλίο του. Επίσης, δεν διστάζει να συγκρίνει την άνοδο των ΗΠΑ στη διεθνή σκηνή μετά τον Εμφύλιο Πόλεμο με την Τουρκία στην οποία το κοσμικό-κεμαλικό πολίτευμα μάχεται εδώ και έναν αιώνα περίπου με τους Ισλαμιστές.

Για τον Friedman η ευκαιρία της Τουρκίας να γίνει παγκόσμια δύναμη έρχεται μετά το αποτυχημένο πραξικόπημα καθώς θεωρούσε πως ο Ερντογάν ''έθαψε'' το κεμαλικό παρελθόν της Τουρκίας και η ενότητα στην Τουρκία μέσα από την κάθαρση που θα πραγματοποιούσε, θα την οδηγούσε σε πρωτοφανή πολιτική σταθερότητα η οποία θα ήταν η βάση για την οικονομική ανάπτυξη και για τον στρατηγικό σχεδιασμό στην εξωτερική της πολιτική.

Η εμφάνιση Ιμάμογλου και η απώλεια της Κωνσταντινούπολης πέρυσι, φαίνεται πως διαψεύδουν τον Friedman. Ο διάσημος αναλυτής έχει μιλήσει και στο τουρκικό TRT για το μέλλον των αμερικανοτουρκικών σχέσεων σε περίοδο που αυτές είχαν αγγίξει το ναδίρ, έχοντας ως μείζον πρόβλημα το ρωσικό πυραυλικό σύστημα S-400 που αγόρασε η Τουρκία από τη Ρωσία. Εκεί ο Friedman ανέφερε στον Τούρκο δημοσιογράφο πως ''αν η Τουρκία θέλει να εξαρτηθεί από τη Ρωσία και να πάει με το μέρος της, οι ΗΠΑ θα επιβιώσουν αλλά δεν νομίζω ότι θα επιβιώσει η Τουρκία''. Όλα αυτά στις 26 Νοεμβρίου 2019 αφού η Τουρκία απεδείχθη ότι εναντιώνεται πλήρως στα αμερικανικά συμφέροντα στη Συρία.

Πιο πριν και με αφορμή το τότε δημοψήφισμα στην Τουρκία για τη συνταγματική αλλαγή που τελικά κατέστησε παντοδύναμο τον Ερντογάν στην πολιτική σκηνή της Τουρκίας, το 2017, στη νέα εταιρεία προβλέψεων που είχε φτιάξει φεύγοντας από το Stratfor, με όνομα Geopolitical Futures μαζί με τον Matthew Bryza, πρέσβη των ΗΠΑ στην Τουρκία, υποστήριξε: ''Δεν βλέπω πως η Ρωσία θα καταφέρει να κυριαρχήσει στη Μέση Ανατολή (...) η Τουρκία στα επόμενα δέκα χρόνια θα είναι μεγάλη περιφερειακή δύναμη'' με τον Bryza να θίγει διακριτικά ζητήματα που αφορούν το έλλειμμα δημοκρατίας της Τουρκίας αλλά να λέει πως ''μακροπρόθεσμα υπολογίζω στην Τουρκία κυρίως στην οικονομία''.

Οι αναλύσεις του George Friedman ωστόσο, δεν πρέπει να κρίνονται με βάση εθνικά αντανακλαστικά. Αυτό που όμως έχει σημασία είναι ότι αν η Τουρκία γνωρίζει πως επιφανείς αναλυτές σαν τον Friedman κομίζουν τέτοιες απόψεις στην αμερικανική κοινωνία αλλά και ως συμβουλές σε γραφεία που συμμετέχουν στην χάραξη εξωτερικής πολιτικής, τότε τα αμερικανικά συμφέροντα δεν είναι σε καλή θέση.

Ένας από τους πολλούς παράγοντες που καθορίζει τους σχεδιασμούς κρατών που είναι των δυνατοτήτων της Τουρκίας είναι και το τι εικόνα έχει υπερδύναμη των καιρών μας για αυτήν. Η Τουρκία έχει καταφέρει να χτίσει τον ''μύθο'' της στην Ουάσιγκτον και αυτό είναι το μόνο βέβαιο. Η Άγκυρα έχει δημιουργήσει εδώ και πολλά χρόνια στις ΗΠΑ μια εικόνα για την ίδια ως ''γεωστρατηγικού μονόδρομου'' για τα αμερικανικά συμφέροντα.

Από τη στιγμή που απαιτείται μια ορθολογική και όχι συναισθηματική προσέγγιση στα γραφόμενα και στα λεγόμενα του Friedman, αυτά που μπορούμε να αντιπαραθέσουμε ως κριτική στα όσα στηρίζει ο Αμερικανός αναλυτής εδώ και τουλάχιστον δέκα χρόνια, είναι τα εξής:

Πρώτον, η γεωγραφία δεν είναι ο μόνος παράγοντας που λαμβάνουν υπόψιν τους οι λήπτες απόφασης. Συνδιαμορφώνει τη μοίρα των εθνών αλλά δεν την καθορίζει. Οι πολιτικές αποφάσεις καθορίζουν σε μεγάλο βαθμό την ίδια τη γεωπολιτική αξία μιας χώρας.

Δεύτερον, είναι σχεδόν αδύνατον στο χαοτικό διεθνές σύστημα το οποίο μας περιβάλλει να κάνουμε προβλέψεις. Αυτό που μπορεί να πετύχει μια ανάλυση είναι μια πρόβλεψη τάσεων αλλά όχι γεγονότων.

Τρίτον, η σύγκριση του Αμερικανικού Εμφυλίου με τα εσωτερικά ζητήματα της Τουρκίας (σ.σ. ο Friedman θεωρεί πως όπως οι ΗΠΑ έγιναν μεγάλη δύναμη 35 χρόνια μετά τον εμφύλιο, έτσι και η Τουρκία μπορεί να γίνει) έχει τα εξής προβλήματα: Πρώτον, δεν μπορούν να συγκριθούν οι εποχές, τα γεωγραφικά όρια και κυρίως, οι πολιτικές κουλτούρες των δύο χωρών. Δεύτερον, οι ΗΠΑ δεν είχαν τέσσερις δυνάμεις να διεκδικούν το ρόλο που επιδίωκαν στην περιφέρειά τους όπως η Τουρκία. Βεβαίως, υπάρχουν και άλλα ζητήματα που αφορούν την οικονομία, την έκταση, τη ναυτική ισχύ των ΗΠΑ κλπ.

Τέλος, επειδή ακριβώς δεν υπάρχει κάποιο αόρατο γεωπολιτικό χέρι που καθορίζει από μόνο του τις τύχες των εθνών, για να πετύχει κάποια χώρα περιφερειακή ηγεμονία χρειάζεται να προσφέρει συλλογικά αγαθά. Ένα από αυτά είναι η ασφάλεια. Χρειάζεται τα υπόλοιπα κράτη να διάκεινται θετικά απέναντι στον υποψήφιο ηγεμόνα ή να έχουν να κερδίσουν οφέλη. Η Τουρκία δεν είναι επιθυμητή από κανένα κράτος της περιοχής, πέραν του Κατάρ γιατί ακριβώς, δεν θέλει να μοιράσει οφέλη αλλά να κατακτήσει.

Το μόνο βέβαιο είναι ότι ο Edward Luttwak έχει συμβουλέψει τις κυβερνήσεις των ΗΠΑ να αποκτήσουν ικανότητα εχθρογνωσίας έτσι ώστε να μπορούν να διακρίνουν συμμάχους από εχθρούς. Το πρόβλημα αυτό φαίνεται να αφορά γενικά τη Δύση η οποία δεν μπορεί να αντιληφθεί άλλους πολιτισμούς και άλλες κουλτούρες αλλά και αν ακόμη αυτό συμβεί, τότε γίνεται με δυτικές διόπτρες και όχι μέσα από το πρίσμα των χωρών που δεν έχουν ίδιες ιστορικές καταβολές. Κάπως έτσι, ο μύθος της Τουρκίας για την χρησιμότητά της έφτασε να γίνει η πηγή θράσους της Άγκυρας η οποία αποσταθεροποιεί ολόκληρη την περιφέρεια της οποίας θέλει να ηγηθεί. Παρόλα αυτά τέτοιες απόψεις δίνουν αυτοπεποίθηση στην Τουρκία. Τα παραπάνω επιχειρήματα που υποθετικά θα αντιτείναμε στον Friedman, θα μπορούσαν να είναι έναντι όλων όσοι στη Δύση θεωρούν, λίγο ή πολύ, ότι ο δυτικός κόσμος στηρίζεται στο να διατηρεί με κάθε κόστος την Τουρκία εντός των κόλπων του.