Ράινχαρντ Χάιντριχ: Ο άνθρωπος με την σιδερένια καρδιά

Η περίφημη Δίκη της Νυρεμβέργης, όταν ολοκληρώθηκε, την 1η Οκτωβρίου 1946, έστειλε στο θάνατο δια της αγχόνης δώδεκα (12) αρχι-Ναζί. Θα υπήρχε και 13ος καταδικασμένος για ειδεχθέστατα εγκλήματα πολέμου, εάν ο Γερμανός Ες Ες (SS) Ράινχαρντ Χάιντριχ (Reinhard Eugen Tristan Heydrich) δεν είχε ήδη φύγει για τον άλλο κόσμο. Είχαν φροντίσει όμως για την απόδοση της θείας δίκης οι αγωνιστές της «Ελεύθερης Τσεχίας», που κατάφεραν, με χάσιμο της ζωής τους, να εκτελέσουν την αποστολή τους.

Ο Ράινχαρντ Χάιντριχ κουβαλούσε πάνω του δύο στοιχεία που μισούσε, την λεπτή, σχεδόν γυναικεία, φωνή του, και την υφέρπουσα φήμη περί της εβραϊκής του καταγωγής. Λόγω της τσιριχτής φωνής του στο σχολείο τον αποκαλούσαν «κατσίκα», κάτι που βεβαίως απεχθανόταν. Ακόμη περισσότερο, όμως, απεχθανόταν το παρωνύμιο «Ιζι», που σημαίνει Εβραίος, λόγω του ισχυρισμού περί της εβραϊκής καταγωγής της οικογένειάς - που τον καταδίωκε σε όλη του τη ζωή και ήθελε να αποδιώξει. Ίσως τα στοιχεία αυτά, σε συνδυασμό με μια σκληρή και αυταρχική μητέρα, αλλά και με μια απολυταρχική τάση του ιδίου, διαμόρφωσαν εντέλει το ανθρώπινο κτήνος στο οποίο αυτός εξελίχτηκε. Η καταδιωκτική του μανία, η ευαρέσκεια με την οποία απολάμβανε τις εκτελέσεις, τους βασανισμούς και τον εξευτελισμό της ανθρώπινης ύπαρξης, αποτυπώνουν μια διαστροφική προσωπικότητα που χρήζει ψυχιατρικής ανάλυσης. Ίσως πάλι, η εμμονή του στις καταδιώξεις, οι εν ψυχρώ δολοφονίες, η νοσηρή αφοσίωσή του στον ναζισμό, να οφείλονταν στην αμετροεπή φιλοδοξία και τον καιροσκοπισμό που τον διακατείχε. Αλλά και η τάση του αυτή εξηγεί την ανάγκη να ξεχωρίζει, να επιβάλλει, να εξουσιάζει και να συντρίβει. Αν σε αυτά προστεθεί ένας χαρακτήρας βίαιος, μνησίκακος και αδίστακτος, κατανοεί κανείς τον εύγλωττο τίτλο «επιχείρηση ανθρωποειδές», που είχε η μυστική αποστολή εξόντωσής του την οποία προετοίμαζαν επί μήνες στο Λονδίνο.

Ευτυχώς για εκείνον, αλλά και για την ανθρωπότητα, έφυγε ενωρίς. Δεδομένου ότι γεννήθηκε στη σαξονική πόλη της Χάλε στις 7 Μαρτίου 1904, όταν έγινε η επίθεση εναντίον του στις 27 Μαΐου 1942, ήταν 38 ετών. Τι μίσος κυρίευε αυτόν τον «άνθρωπο», για να προλάβει μέχρι τότε να πρωταγωνιστήσει σε τόσες δραματικές ιστορίες.

Ο Χάιντριχ, ήταν το δεξί χέρι του Χάινριχ Χίμλερ (Heinrich Luitpold Himmler), δεύτερου στην ιεραρχία των SS, τρίτος μετά τον Αδόλφο Χίτλερ (Adolf Hitler) και προαλειφόμενος για διάδοχός του. Το βιογραφικό του είναι γραμμένο με αίμα. Αυτός ήταν που επινόησε την λεγόμενη «Τελική Λύση» για την εξολόθρευση των Εβραίων. Αυτός ήταν ο εμπνευστής των θαλάμων αερίων. Αυτός και ο εμπνευστής των στρατοπέδων συγκέντρωσης. Και εξολόθρευσε με τα Τάγματά του αμέτρητα θύματα, με μια σφαίρα στο κεφάλι.

Ο Χάιντριχ πρωταγωνίστησε σχεδόν σε κάθε έγκλημα κατά της ανθρωπότητας στην περίοδο του Ναζισμού. Το όνομά του είναι συνδεδεμένο με τις πιο ειδεχθείς πράξεις στις οποίες προέβησαν οι Ναζί από τη στιγμή που κατέλαβαν την εξουσία έως το Ολοκαύτωμα. Πιστός στην ιδεολογία του Εθνικοσοσιαλισμού ήδη από το 1991, που προάγεται στο βαθμό του Ταξίαρχου. Βιολιστής, ξιφομάχος, αθλητικός, με λευκό δέρμα, ψηλό παρουσιαστικό (1,91) και ξανθά μαλλιά, αποτύπωνε πλήρως το πρότυπο στιβαρής ομορφιάς της νέας φυλής που έφερνε ο Χίτλερ, αποτελώντας τον ιδεώδη Άριο. Και ως φανατικός αντισημίτης θα έκανε τα πάντα για την επικράτηση της Άριας φυλής.

Το 1933, μαζί με τον Χίμλερ, επιβλέπουν τις συλλήψεις εκείνων που εναντιώνονταν στον Χίτλερ, μετατρέποντας σε φριχτές φυλακές ένα εγκαταλελειμμένο εργοστάσιο στο Νταχάου, και εγκαινιάζοντας έτσι την απάνθρωπη εποχή των στρατοπέδων συγκέντρωσης. Τον Ιούνιο του 1934 πρωταγωνιστεί στην διαβόητη «Νύχτα των Μεγάλων Μαχαιριών», καταρτώντας ο ίδιος χωρίς ενδοιασμούς τους ανθρώπινους στόχους που θα δολοφονηθούν από τη μυστική αστυνομία εντός τριών ημερών (δολοφονώντας ακόμη και τον Ερνστ Ρεμ - Ernst Röhm - που είχε βαφτίσει τον γιο του).

Ο ίδιος αναλαμβάνει τον διωγμό των Εβραίων της Αυστρίας, κατά την διάρκεια των εκκαθαρίσεων του Ερυθρού Στρατού από τον Στάλιν και μετά την προσάρτησή της. Επιπλέον, υλοποιώντας το πρώτο βήμα προς την «Τελική Λύση», αποτελεί τον ιθύνοντα νου της «Νύχτας των Κρυστάλλων». Τη νύχτα αυτή, της 9ης Νοεμβρίου του 1938, εξαπολύεται ένα πρωτοφανές πογκρόμ εναντίον των Εβραίων, με καταστροφή των καταστημάτων τους, σύλληψη 30.000 ανθρώπων και παράδοση στην πυρά 1.350 συναγωγών.

Ο Χάιντριχ είχε στρέψει και τις Ειδικές Δυνάμεις προς μαζικές δολοφονίες στις περιοχές από τις οποίες διερχόταν ως κατακτητής. Μέσα σε δύο ημέρες είχαν προβεί σε εν ψυχρώ εκτελέσεις 25.000 ατόμων στην Ουκρανία, ενώ σταδιακά, μέχρι τον Μάρτιο του 1943 περισσότεροι από 600.000 άνθρωποι εκτελέστηκαν με μια σφαίρα στο κεφάλι. Κι όταν ο Χίμλερ ζήτησε μια ηπιότερη μέθοδο θανάτωσης, ο Χάιντριχ συνέλαβε την ιδέα του θαλάμου αερίων.

Στις 20 Ιανουαρίου 1942 ο Χάιντριχ συγκάλεσε στο προάστιο του Βερολίνου Βάνζεε Διάσκεψη δεκαπέντε ανώτερων στελεχών του Γ΄ Ράιχ, ώστε να επιτευχθεί καλύτερος συντονισμός του σχεδίου «Τελική Λύση του Εβραϊκού Ζητήματος». Η φράση με την οποία κήρυξε την έναρξη των εργασιών ήταν «Η Ευρώπη πρέπει να εκκαθαριστεί από τους Εβραίους, από την Ανατολή ίσαμε τη Δύση». Στην έκθεσή του υπολόγισε ως «εμπλεκόμενα άτομα» 11.000.000 ανθρώπους. Από εκείνη τη στιγμή άρχισε να επικρέμαται ως δαμόκλειος σπάθη η θανατική καταδίκη πάνω από τα κεφάλια τους.

Η καταναγκαστική εργασία (Arbeit macht Frei), τα στρατόπεδα συγκεντρώσεως, οι μαζικές εκτελέσεις και η φυσική εξόντωση ολόκληρων πληθυσμών, ήταν ορισμένες από τις δράσεις που θα οδηγούσαν στο γνωστό «Ολοκαύτωμα». Εκτός αυτών ο Χάιντριχ συμπεριλαμβάνεται και στην πρώτη σύρραξη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, έχοντας ηγηθεί της «Επιχείρησης Τάνενμπεργκ», στήνοντας τότε μια ψεύτικη πολωνική επίθεση με αιχμαλώτους του στρατοπέδου Ζαχσενχάουζεν, που υποδύθηκαν τους Πολωνούς στρατιώτες, και αμέσως μόλις έπαιξαν το ρόλο τους εκτελέστηκαν. Το γεγονός αυτό άνοιξε και το δρόμο για την γερμανική επίθεση.

Ο σκληρός και αδυσώπητος Χάιντριχ ορίστηκε από τον ίδιο τον Χίτλερ ως «Προστάτης του Ράιχ στην Τσεχοσλοβακία». Ο Ναζιστής με την ψυχρή υπολογιστική ικανότητα απέκτησε τον απόλυτο έλεγχο της μυστικής υπηρεσίας πληροφοριών και της αστυνομίας του Ράιχ. Έχοντας πλέον υπερεξουσίες στα χέρια του αποφάσιζε εκείνος για τις λίστες των εκτελεσθέντων, εκδηλώνοντας απερίφραστα τον μισανθρωπισμό του.

Στην Πράγα ο Χάιντριχ κυκλοφορούσε με μια ανοιχτή Μερσεντές, μέσα σε μια ψευδαίσθηση μεγαλείου, που τον έκανε να νομίζει πως είναι δήθεν αποδεκτός ή άτρωτος. Χωρίς καν μια συνοδεία. Περνούσε πάντα την ίδια ώρα, μες την πολυτελή του κούρσα, σαν να ήθελε να προκαλέσει το κοινό αίσθημα. Στις 27 Μαΐου 1942, όμως, οι εκπαιδευμένοι στο Λονδίνο Σλοβάκος Γιόζεφ Γκάμπτσικ και Τσέχος Γιαν Κούμπις, αφού ήρθαν ουρανοκατέβατοι (με το αλεξίπτωτο), και κρύφτηκαν στην κρύπτη του ορθόδοξου καθεδρικού ναού των Κύριλλου και Μεθόδιου, έστησαν ενέδρα στον Χάιντριχ στην περιοχή Ομπερλάντραντ της Πράγας. To αυτόματο του Γκάμπτσικ μπλόκαρε, αλλά η παρέμβαση του Κούμπις με τη ρίψη χειροβομβίδας στην πράσινη Μερσεντές, τραυμάτισε τον Χάιντριχ.

Ο τραυματίας μεταφέρθηκε εσπευσμένα στο νοσοκομείο Μπουλόφκα, και η εκτίμηση ήταν ότι δεν έφερε βαριά τραύματα και ότι θα ανάρρωνε. Ύστερα από λίγες ημέρες, όμως, επήλθε οξεία επιδείνωση, υπέστη σηψαιμία, ο οργανισμός του κατέρρευσε, και στις 4 Ιουνίου πέθανε. Το ερώτημα από τι ακριβώς επήλθε ο θάνατός του έμεινε αναπάντητο. Ίσως η χειροβομβίδα περιείχε κάποια τοξίνη, με την οποία την είχαν εμπλουτίσει οι βρετανικές μυστικές υπηρεσίες. Ίσως κάποιος στο νοσοκομείο έδρασε εις βάρος του καταπονημένου δολοφόνου. Ίσως, το πιθανότερο, να δηλητηριάστηκε από βακτήριο που εισχώρησε στις πληγές από το μέταλλο της βόμβας κι απ’ τα θραύσματα του αυτοκινήτου. Στο σώμα του βρέθηκαν και υπολείμματα από αλογότριχες, που χρησιμοποιούσαν για να γεμίζουν το εσωτερικό των καθισμάτων των αυτοκινήτων. Ως αιτία θανάτου ανακοινώθηκε η μόλυνση τραύματος. Έτσι, παρότι ο Χίμλερ έστειλε τους καλύτερους γιατρούς των Ες Ες να θεραπεύσουν το δεξί του χέρι, ωστόσο οι προσπάθειές τους απέβησαν άκαρπες.

Δριμεία κριτική ασκήθηκε και από τον γιατρό του Χίτλερ προς τον επικεφαλής χειρουργό των Βάφεν Ες Ες Καθηγητή Καρλ Γκέμπχαρτ (Karl Gebhardt), αποδίδοντάς του ιατρικό λάθος, λόγω της χρήσης σουλφαμίδων στη θεραπεία του τραυματία. Η περίπτωση αυτή, τροφοδότησε άλλη μια φρικαλεότητα στη διεστραμμένη ναζιστική λογική, η οποία αποτέλεσε και τον θλιβερό επίλογο στη δράση του Χάιντριχ. Συγκεκριμένα, ο Γκέμπχαρτ εγκαταστάθηκε στο στρατόπεδο συγκέντρωσης του Ράβενσμπρικ (Ravensbrück), επικεφαλής της ιατρικής ομάδας που έκανε πειράματα σε γυναίκες αιχμάλωτες, προξενώντας τους πληγές τις οποίες στη συνέχεια μόλυνε ο ίδιος - προκειμένου να αποδείξει ότι η θεραπεία που είχε ακολουθήσει για τον Χάιντριχ δεν ήταν λανθασμένη.1 Τα πειράματα αυτά, στα οποία χρησιμοποιήθηκαν κυρίως νεαρές Πολωνίδες, προξένησαν τον βασανισμό ή και τον θάνατο μιας ομάδας γυναικών αιχμαλώτων, κυρίως Πολωνών, τις αποκαλούμενες κουνέλια (kanichen), που είχαν την ατυχία να επιλεγούν ως ανθρώπινα πειραματόζωα. Ορισμένες από τις επιζήσασες, φέρουν ακόμη στα - αυλακωμένα από μεγάλες ουλές - πόδια τους, φριχτά σημάδια τα οποία οδηγούν πίσω στον Χάιντριχ.2

Ο Χίτλερ στον επικήδειο λόγο για τον θάνατο του Χάιντριχ τον χαρακτήρισε «άντρα με σιδερένια καρδιά», παρομοιάζοντας την απώλεια αυτή με ήττα σε πεδίο της μάχης. Ύστερα κατέφυγε στην εκδίκηση, προξενώντας ποτάμια αίματος και την καταστροφή ενός ολόκληρου χωριού, καθώς στο Λίντιτσε, που κατηγορήθηκε οτι προσέφερε καταφύγιο στους Τσεχοσλοβάκους μαχητές, συντελέστηκε ένα από τα μεγαλύτερα εγκλήματα πολέμου.3 Εξάλλου, εκτός από τις μαζικές εκτελέσεις και τους εμπρησμούς, τα κεφάλια των Γκάμπτσικ και Κούμπις εκτέθηκαν μπηγμένα σε παλούκια ως απειλητική υπενθύμιση εναντίον όποιου αντιστέκεται στο Ράιχ και υψώνει το παράστημά του στο Ναζισμό.

Είναι περίεργη, όμως, κάποτε η μοίρα, το πεπρωμένο. Ο Χάιντριχ είχε αρχικά αποφασίσει να γίνει αξιωματικός του Πολεμικού Ναυτικού. Ο νεαρός νεοσύλλεκτος κατέφυγε στα αθλήματα, και διακρίθηκε στην ιστιοπλοΐα, στην ιππασία και ειδικότερα στην ξιφασκία, στην οποία έμελλε να επιδείξει σπουδαίες επιδόσεις ως αρχηγός της ομάδας ξιφασκίας των Ες Ες και ως επικεφαλής ξιφασκίας της Γερμανίας.

Ίσως όλα αυτά τα εγκλήματα και να είχαν αποφευχθεί, εάν οι ερωτικές περιπέτειες του Χάιντριχ με το άλλο φύλο, δεν είχαν οδηγήσει στην βίαια απομάκρυνσή του από τις τάξεις του ναυτικού σώματος. Η αποβολή του από το Πολεμικό Ναυτικό για προσβολή του Κώδικα Τιμής των αξιωματικών που επέβαλε κόσμια διαγωγή, αποτέλεσε ισχυρό πλήγμα για τον Χάιντριχ και τον δημόσιο περίγελο. Έτσι, κατετάγη στα Ες Ες, στο μοναδικό στρατιωτικό σώμα με κάποιο κύρος που θα δεχόταν έναν στιγματισμένο άντρα. Αυτός, ταπεινωμένος και με τη λύσσα της εκδίκησης, βρήκε ένα υποκατάστατο της βαθιάς ανάγκης του για κοινωνική αναγνώριση, ενώ τα Ες Ες βρήκαν έναν εκδικητικό και πολλά υποσχόμενο πρώην στρατιωτικό, που επιπλέον διέθετε και άρια εμφάνιση. Και, όντως, ο Χάιντριχ έμεινε αφοσιωμένος στο ναζιστικό δόγμα, θεωρώντας τα εγκλήματά του ως απόρροια της πίστης του προς τον χιτλερικό σκοπό.

Έτσι, έμεινε, εν τέλει, στη συλλογική μνήμη ως «Δήμιος του Χίτλερ», «Χασάπης της Πράγας» ή «Ξανθό Κτήνος». Έμεινε ως «Ο θηλυπρεπής εβραίος», «Ο άνθρωπος με την σιδερένια καρδιά». Ή, καλύτερα «Ο άνθρωπος χωρίς καρδιά». Στην Πράγα έχει κανείς την αίσθηση ότι το φάντασμά του, ντυμένο με τη στολή του στρατηγού των Ες Ες που τόσο φιλάρεσκα φορούσε, περιπλανιέται χωρίς να μπορεί να βρει ησυχία και γαλήνη, από τις κραυγές των νεκρών που αφάνισε και από τις άσβεστη θλίψη και τις κατάρες των αδικοχαμένων.

Σήμερα, στην Πράγα (και αλλού, απ’ όπου πέρασε κάποιος αδυσώπητος Ναζί), έμεινε ο χώρος όπου κρύφτηκαν οι ήρωες που τον εξουδετέρωσαν, χάνοντας άδικα τα νιάτα και τη ζωή τους. Οι επισκέπτες αυτού του χώρου, που έχει μετατραπεί σε μνημείο προς τιμήν των ηρώων του Ηeydrichiady, του κύματος τρομοκρατίας που ξέσπασε μετά τον θάνατο του Χάιντριχ, καθώς και των ηρώων του αντιναζιστικού αγώνα γενικότερα, έρχονται και αφήνουν μικρά δώρα, λουλούδια και μηνύματα σε χαρτάκια που εξαίρουν την ανδρεία όσων πολέμησαν εκεί. Ανάμεσα σε αυτά υπάρχει κι ένα αιματοβαμμένο βιβλίο. Το αίμα το έχει καταστρέψει, και δεν μπορείς να το διαβάσεις. Και όμως, αυτό το αδιάβαστο βιβλίο, λέει τόσα πολλά στη συνείδηση των ανθρώπων για την ιστορία μας!