Στην οµίχλη των fake news

Στη δηµόσια συζήτηση που εξελίσσεται αυτές τις µέρες γύρω από τα fake news του ενός και τα fake news του άλλου, υπάρχει µια σοβαρή παρανόηση: έτσι όπως οι αντιµαχόµενοι «ξεχειλώνουν» την έννοια των ψευδών ειδήσεων, επιδιώκοντας να συµπεριλάβουν σε αυτή ό,τι δεν χωράει στη σφαίρα των απόψεών τους, κινδυνεύουµε να πάθουµε ό,τι και ο γνωστός βοσκός µε τον... fake λύκο. Λέγε λέγε, στο τέλος τα fake news θα αποτελούν την κοινή αλήθεια και η πραγµατικότητα θα εµφανίζεται ως ένα καραµπινάτο ψέµα.

Για να συνεννοηθούµε κάποια στιγµή, fake news δεν είναι ούτε οι απόψεις που δεν µας αρέσουν ούτε οι θέσεις που διαφωνούµε. ∆εν είναι, επίσης, οι εκτιµήσεις που διαψεύσθηκαν, οι δεσµεύσεις που αθετήθηκαν, οι σχεδιασµοί που εγκαταλείφθηκαν.

Μπορούµε να βαφτίσουµε fake news τα πάντα, ακόµα και την αναπνοή του αντιπάλου µας, αλλά τότε δεν θα έχουµε κάνει τίποτα παραπάνω από το να ναρκοθετήσουµε κάθε έννοια διαλόγου και να ακυρώσουµε κάθε παράδοση σεβασµού της αντίθετης γνώµης. 

Ας το πάρουµε από την αρχή: fake news είναι το ψέµα που φοράει τη στολή της αλήθειας και διαδίδεται µέσα από τα δίκτυα της ενηµέρωσης και της επικοινωνίας. Μπορεί η καταγγελία όλου αυτού του κύκλου παραπληροφόρησης να λειτουργεί απενοχοποιητικά για την παραδοσιακή δηµοσιογραφία, αλλά, δυστυχώς, η µέθοδος δεν είναι ούτε καινούργια ούτε αναγκαστικά συνυφασµένη µε τα social media. Πολύ πριν η ειδησεογραφία γίνει έρµαιο στα χέρια των πιστολέρο του ∆ιαδικτύου, ο χώρος της ενηµέρωσης βρέθηκε µπροστά σε οργανωµένες προσπάθειες έντυπης και ηλεκτρονικής διαστροφής της πραγµατικότητας, που δεν κατάφερε πάντοτε να αντιµετωπίσει.

Προσωπικά θα ήθελα πολύ να µην ήταν fake όσα σηµεία και τέρατα είδαν κατά καιρούς το φως της δηµοσιότητας µέσα από τις σελίδες των εφηµερίδων και τις οθόνες των τηλεοράσεων -21 τέτοιες ακραίες περιπτώσεις καταγράφει στο πολύ καλό βιβλίο του «Η χαµένη τιµή της δηµοσιογραφίας» ο συνάδελφος Γιάννης Παντελάκης- αλλά, όπως αποδεικνύεται, ο χώρος µας, εκτός από την παράδοση των µεγάλων αποκαλύψεων και των ιστορικών ερευνών, µεταφέρει τη συσσωρευµένη εµπειρία του κιτρινισµού και την ανθεκτική στον χρόνο κουλτούρα της παραπληροφόρησης.

Για να ξαναπιάσουµε το νήµα από την αρχή, για να ξαναδώσουµε στη δηµοσιογραφία τη δυνατότητα να αναπνεύσει, δεν αρκεί ο στιγµατισµός των fake news. Χρειάζεται να ξαναδούµε τον εαυτό µας στον καθρέφτη, να συµφωνήσουµε πού σταµατά η έκφραση γνώµης και πού αρχίζει η προπαγάνδα, να διεκδικήσουµε χώρο για την κριτική σκέψη, την αντιπαράθεση µε επιχειρήµατα, την πληροφόρηση χωρίς εισαγωγικά.

Στις συνθήκες που έχουν διαµορφωθεί, η αποκατάσταση της δηµοσιογραφικής «κανονικότητας» µοιάζει µε ανάβαση στα Ιµαλάια. Αξίζει όµως να επιχειρηθεί... Ούτως ή άλλως, για να ξεκολλήσουν τα ελληνικά media από την τελευταία θέση της παγκόσµιας λίστας αξιοπιστίας, όπου και µας κατατάσσουν οι έρευνες, το πρώτο που πρέπει να γίνει είναι να µπουν στο συρτάρι τα χειραγωγούµενα ρεπορτάζ και οι διατεταγµένες αναλύσεις. Τα υπόλοιπα τα συζητάµε