Ο άνθρωπος ως μαγεία και ως θαύμα: Ο ήχος του Theremin

Δεν είναι θαύμα, ούτε μαγεία. Ωστόσο αυτό το ηλεκτρονικό μουσικό όργανο, ονόματι Theremin, θεωρείται μαγικό και μαγεμένο, καθώς παίζει... μόνο του! Συγκεκριμένα, εκπέμπει τους ήχους και την ιδιαίτερη μελωδία του χωρίς να επεμβαίνει επάνω του το ανθρώπινο χέρι. Έτσι, χωρίς να το αγγίζει ο άνθρωπος, αυτό, μιμούμενο μάλιστα την ανθρώπινη φωνή, εκφράζεται μουσικά, ξεχειλίζει από ρυθμούς και ζωντανές μελωδίες και ηχεί διαπερνώντας κάθε άλλο ήχο.

Μήπως, αλήθεια, είναι φτιαγμένο από νεράιδες και κρυφά ξόρκια; Από ρινίσματα φωτός και μυστικές φωνές; Πώς αλλιώς θα μπορούσε να εξηγηθεί η μοναδική του αυτή ιδιότητα, ανέγγιχτο, άθικτο, να απογειώνει τον ήχο και να συγκινεί; Ποιες ανερμήνευτες ερμηνείες οδηγούν τη μελωδία του; Ποιες μεταφυσικές θεωρίες ερμηνεύουν την έκφρασή του; Ποια δύναμη κρυφή διαθέτει αυτό το κουτί, ώστε να παίζει χωρίς να το ακουμπήσει ο άνθρωπος;

Όχι, δεν υπάρχει ούτε μαγεία, ούτε θαύμα. Καμιά μεταφυσική θεώρηση δεν κρύβεται στους ήχους του. Αντίθετα, όλα εξηγούνται, σχεδόν απλά, μέσω της φυσικής και μηχανικής θεωρίας. Το «θέρεμιν» ή η «θερεμίνη» πρόκειται για ένα κουτί από το οποίο προεξέχουν δύο κεραίες. Οι κεραίες αυτές δημιουργούν ένα ηλεκτρομαγνητικό πεδίο. Καθώς ο μουσικός κινεί το χέρι του ανάμεσα στις κεραίες και το ηλεκτρικό δυναμικό του σώματός του, επιδρά στο ηλεκτρομαγνητικό αυτό πεδίο. Οι μεταβολές του ηλεκτρομαγνητικού πεδίου αναγνωρίζονται, ενισχύονται και αναπαράγονται από τις κεραίες ως ήχος.

Αυτό είναι το μυστικό του μουσικού οργάνου που παίζει εξαίσια μουσική χωρίς να αγγίζεται. Η επιστήμη, με τη δύναμή της, το εξηγεί μ’ έναν τρόπο εντελώς ορθολογιστικό, σχεδόν απομυθοποιητικό. Όλο το μυστήριο σχετίζεται με την κίνηση του χεριού του μουσικού. Με άλλα λόγια, υπάρχει η μαγεία και το θαύμα, αλλά αυτές είναι η κρυφή και μαγική δύναμη του ανθρώπου. Ή, αλλιώς, η μαγική δύναμη της ανθρώπινης ενέργειας.

Η δύναμη, συνεπώς, που ζωντανεύει όμορφα το άψυχο κουτί του Theremin, είναι ο ίδιος ο άνθρωπος! Η ψυχική και η σωματική του ενέργεια επιδρούν με φυσικό τρόπο επί του οργάνου και του δίνουν ρυθμική ζωή. Ο άνθρωπος έχει την ξεχωριστή ικανότητα, αφού πρώτα αποκτήσει την επίγνωση αυτής της ιδιαίτερης δύναμης, και εξασκηθεί ώστε να μπορεί να εξωτερικεύσει και να αξιοποιήσει αυτήν, στη συνέχεια να την διοχετεύσει σε ορισμένη κατεύθυνση και να την καθοδηγήσει προς την τελείωση του σκοπού του. Όταν μάλιστα ο στόχος είναι η τέχνη και η δημιουργία γενικότερα, τότε ο άνθρωπος καθαίρεται, και επικοινωνεί αμεσότερα με το αντικείμενό του, ενώ αίρονται τα όποια αναχώματα υπάρχουν ανάμεσά τους.

Αλλά και η εφεύρεση του οργάνου αποτελεί ανθρώπινο επίτευγμα! Το ηλεκτρονικό μουσικό όργανο, το οποίο μιμείται την ανθρώπινη φωνή, είναι δημιούργημα του Ρώσου Λεβ Τερμέν ή Λέον Θέρεμιν (Léon Theremin), από το 1920. Ο Θέρεμιν εφηύρε το όργανο σχεδόν συμπτωματικά, όταν ασχολούμενος σε εργαστήριο με τη μέτρηση της πυκνότητας των αερίων, διαπίστωσε ότι το πλησίασμα του χεριού του στο μηχάνημα προκαλούσε τη δημιουργία ενός ήχου που έμοιαζε με σφύριγμα, ενώ η απομάκρυνση και το πλησίασμα της παλάμης του από τον μετρητή παρήγαγε ήχους σε διαφορετικό τονικό ύψος, ανάλογα με την απόσταση. Με βάση αυτή την ανακάλυψη οδηγήθηκε στην κατασκευή του οργάνου, το οποίο παρουσιάστηκε ως «αυτοτελές» μουσικό όργανο το 1928. Το όργανο αυτό επηρέασε στη συνέχεια μεγάλα διεθνή μουσικά συγκροτήματα, ενώ αποτέλεσε και την μουσική επένδυση ιδιαίτερων κινηματογραφικών ταινιών.

Το όργανο που σχηματίζει ένα μαγνητικό πεδίο ώστε ο ήχος του να ακούγεται σαν ανθρώπινη φωνή, και το οποίο παίζεται μόνο με την ενέργεια των χεριών, συνιστά ένα μουσικό όργανο το οποίο, ακριβώς, αποκαλύπτει τις φαινομενικά μαγικές προεκτάσεις της ανθρώπινης φύσης. Αποκαλύπτει επίσης τα εξαιρετικά αποθέματα ενέργειας που διαθέτει ο ανθρώπινος εγκέφαλος και το φυσικό σώμα.

Το Theremin, καθώς είναι το μόνο μουσικό όργανο το οποίο μπορεί να παιχτεί μακρόθεν, δηλ. «στον αέρα», χωρίς να αγγίζεται από τον ερμηνευτή, του οποίου το παίξιμο μοιάζει με «εναέρια γλυπτική», θεωρείται εξαιρετικά απαιτητικό και δύσκολο. Έτσι είναι ελάχιστοι εκείνοι που έχουν την ευκαιρία, την επιδεξιότητα και την πειθαρχία να εξασκηθούν επ’ αυτού. Άλλωστε, μόνο τρεις χώρες στον κόσμο διαθέτουν μουσικά σχολεία που διδάσκουν πώς να παίζουν Theremin, και αυτές είναι η Ρωσία, η Ιαπωνία και η Ιρλανδία. Αυτή, ωστόσο, η ακριβή και πολύτιμη εκμάθησή του, σε συνδυασμό με όλες τις άλλες ιδιαιτερότητές του, ίσως και να μεγιστοποιεί τον απόλυτο θαυμασμό μας.

KATICA ILLÉNYI - Once Upon a Time in the West