Αλλάζει η προσωπικότητα με την πάροδο του χρόνου;

Η εξέλιξη είναι χαρακτηριστικό γνώρισμα της ανθρώπινης ύπαρξης και δεν θα μπορούσε να γίνει διαφορετικά με την προσωπικότητα του ανθρώπου. Ας διευκρινίσουμε όμως πρώτα τι είναι προσωπικότητα.

«Προσωπικότητα είναι το σύνολο των ιδιαίτερων ψυχικών και πνευματικών χαρακτηριστικών και των τρόπων συμπεριφοράς ενός ατόμου. Αυτό το σύνολο συμβάλλει στη μοναδικότητα ενός ατόμου. Η προσωπικότητα περιλαμβάνει το σύνολο των διανοητικών και εκπαιδευτικών χαρακτηριστικών, τη συγκινησιακή διάθεση, τις τάσεις συμπεριφοράς, το χαρακτήρα και την ιδιοσυγκρασία ενός ατόμου, διαμορφώνεται δε από την αλληλεπίδραση μεταξύ των κληρονομικών χαρακτηριστικών και του περιβάλλοντος, ιδιαίτερα αυτού της πρώτης παιδικής ηλικίας».

Ο άνθρωπος λοιπόν δεν μπορεί να απομονωθεί ώστε να εξεταστεί και να παρατηρηθεί όταν από μόνος του είναι ένα σύνολο αλλά ανήκει και σε ένα σύνολο. Η σύσταση του κάθε ανθρώπου μοναδική, του προσδίδει έναν ρόλο ώστε να υπάρχει και να σχετίζεται σε κοινωνικές ομάδες (οικογενειακά, ταξικά, φυλετικά, κ.α.). Η συνύπαρξη όμως δεν μπορεί να μην προκαλέσει αλληλεπίδραση κι αυτό φυσικά οδηγεί σε μια διαρκή διαμόρφωση.

«Ρέειν εν τω δομείσθαι και δομείσθαι κατά το ρέειν» Ηράκλειτος

Σε συνάρτηση πάντα με τον χρόνο αλλά και τον χώρο στον οποίο κινείται, οι ανάγκες ως δομικό στοιχείο της ανθρώπινης ύπαρξης συντηρούν την επιβίωση αλλά οι επιθυμίες δημιουργούν τους στόχους. Κάπου εκεί οφείλουμε να αναφερθούμε στον σημαντικότερο κομμάτι ανάμεσα στις ανάγκες και τις επιθυμίες και δεν είναι κάτι άλλο πέραν των επιλογών. Οι επιλογές που θα κάνει σίγουρα βασίζονται σε παρελθούσες εμπειρίες, συντονίζονται φυσικά στο παρόν αλλά αποσκοπούν στον μέλλον. Η πραγματοποίηση, επίτευξη, υλοποίηση αυτών των επιλογών θα βοηθήσουν στην ανάπτυξη αλλά και εξέλιξη του.  Θα μπορούσαμε ίσως να παρομοιάσουμε τον άνθρωπο ως... μια κονσόλα ήχου με δεκάδες διακόπτες. Ο κάθε διακόπτης αντιστοιχεί σε ένα γνώρισμα, π.χ. ήρεμος, δημιουργικός, γεναιόδωρος, γκρινιάρης κ.α.. Το φάσμα του κάθε διακόπτη από το μηδέν ως το δέκα κι όπου μηδέν το γνώρισμα δεν υπάρχει, όπου δέκα η κορύφωση του. Η έναρξη της ζωής γονιδιακά και μόνο έχει τοποθετημένους τους διακόπτες/γνωρίσματα σε κάποια «ένταση». Η πορεία της ανθρώπινης ύπαρξης όμως δεν συντελείται και δεν αποτελείται μοναχικά και στο κενό. Οι ανάγκες και οι επιθυμίες σε συνδυασμό με την συνύπαρξη και τις συνθήκες μας οδηγούν στις επιλογές. Με στόχο την επίτευξη τους κατά την διάρκεια της ζωής αυξομειώνουμε αυτούς τους διακόπτες. Έτσι θα μπορούσαμε να εξηγήσουμε ίσως και το γεγονός πως δυο αδέλφια που μεγαλώνουν στο ίδιο περιβάλλον αντιλαμβάνονται και συμπεριφέρονται με διαφορετικό τρόπο.

Σε αυτό το σημείο ίσως θα έπρεπε να κάνουμε ειδική αναφορά στους ανθρώπους που ανήκουν στην ονομαζόμενη τρίτη ηλικία, κατά την οποία η υποκειμενική αντιληπτικότητα ενσωματώνεται πλέον μέσα σε αντικειμενικές συνθήκες. Με το πέρασμα του χρόνου οι επιλογές, οι ανάγκες και οι επιθυμίες μπορεί να μην χάνουν την δύναμη τους αλλά διαμορφώνονται, ίσως και να επισκιάζονται κάτω από την οποιαδήποτε μορφή απώλειας (ανθρώπων, νιότης, υγείας κ.α.) ακόμη κι από τον φόβο θανάτου. Συνθήκες αναπόφευκτες που δεν μπορούν να μην επηρεάσουν την προσωπικότητα κι όπως εκδηλώνεται αυτή.

Με την πάροδο του χρόνου λοιπόν η προσωπικότητα διαμορφώνεται/εξελίσσεται κι αυτό γίνεται με την υποκειμενική αντιληπτικότητα εκφραζόμενη μέσω των αναγκών, επιθυμιών και των επιλογών και πάντα επηρεαζόμενη από τις εκάστοτε συνθήκες, αντικειμενικές ή μη.  

«Οι άνθρωποι αλλάζουν αν το αποφασίσουν να είναι ανοιχτοί σε νέες εμπειρίες. Οι άνθρωποι αλλάζουν αν είναι ανοιχτοί σε πνευματικές αναζητήσεις που να υπερβαίνουν την ρουτίνα της επιβίωσης. Οι άνθρωποι αλλάζουν αν επιτρέπουν να τους αγγίξει η μυστική ομορφιά της φύσης, των ανθρώπων και του εαυτού τους. Οι άνθρωποι αλλάζουν αν μπορούν να αγαπούν όχι απλά με συναίσθημα αλλά με ενσυναίσθηση». Καραγιάννης Δημ. (2018), «Αλλάζει ο άνθρωπος;»