Τουρκία: Η… άμοιρη η μοίρα των διερευνητικών επαφών με την Ελλάδα

Εδώ και 2 μήνες καταβάλλονται προσπάθειες ώστε οι σχέσεις της ΕΕ με την Τουρκία να λάβουν ένα θετικό πρόσημο. Τα μέρη έχουν αυξήσει μάλιστα το τελευταίο διάστημα τις συνομιλίες και τις επαφές τους και η Τουρκία θέλει να «εκμεταλλευτεί» την πορτογαλική προεδρία για να δημιουργήσει αυτή τη θετική ατζέντα. Ωστόσο, ένας από τους πυλώνες για να υπάρξουν καλές σχέσεις με την ΕΕ είναι οι σχέσεις με την Ελλάδα. Οι σχέσεις –με άλλα λόγια- της Άγκυρας με την ΕΕ περνούν μέσα από τις σχέσεις Τουρκίας-Ελλάδας.

Ένα από τα ερωτήματα, ωστόσο, που προκαλούν τη μεγαλύτερη περιέργεια είναι η μοίρα αυτών των διερευνητικών επαφών. Στην Τουρκία επικρατεί μεγάλος δισταγμός και το μόνο που βλέπουν μέσα από αυτές, είναι το βάθος του τούνελ, που ονομάζεται «Ευρωπαϊκή Ένωση».

Η Ελλάδα και η Τουρκία προσπαθούν να… διερευνήσουν δύο πράγματα μέσω αυτών των επαφών:

1. Πρώτον, να προσδιορίσουν τα σημεία των διαφορών τους στο Αιγαίο και την ανατ. Μεσόγειο πλέον.
2. Δεύτερον, εάν ληφθεί απόφαση να απευθυνθούν σε τρίτη αρχή για την επίλυση των διαφορών, ποια νομικά κείμενα θα αποτελέσουν τη βάση.

Όταν όμως ο φακός εστιάζει όλο και πιο πολύ στα προβλήματα, στο βάθος του τούνελ φαίνεται μόνο… αδιέξοδο. Τουλάχιστον όσον αφορά τη λύση του ουσιαστικού προβλήματος που είναι η διευθέτηση των θαλάσσιων ζωνών μεταξύ Ελλάδας-Τουρκίας. Γιατί όσον αφορά τις άλλες «επιδιώξεις» των δύο πλευρών με αυτόν το διάλογο, ίσως να δουν… φως, αλλά δυστυχώς θα είναι κοντόφθαλμο.

Οι τρεις βασικοί λόγοι που καταστούν αδύνατη την πρόοδο στις διερευνητικές επαφές

1. Πρώτον, τα πεδία που αποτελούν το γόρδιο δεσμό του ζητήματος, όπως τα χωρικά ύδατα, ο εναέριος χώρος και η υφαλοκρηπίδα, είναι κεφάλαια που συνδέονται άρρηκτα με την εθνική κυριαρχία. Η Ελλάδα έχει ανάγει την αύξηση των χωρικών υδάτων των νησιών σε εθνική πολιτική. Ενώ, από την άλλη, η Τουρκία υποστηρίζει ότι η θαλάσσια περιοχή γύρω από τα νησιά αποτελεί τμήμα του γεωγραφικού της σχηματισμού και άρα τμήμα της υφαλοκρηπίδα της. Η Τουρκία εδώ και πολλά χρόνια ζητά να αναγνωριστεί στο Αιγαίο -λόγω της μοναδικής δομής του- ένα «ειδικό καθεστώς» και, όπως έχει οριοθετηθεί σε άλλες χώρες ΑΟΖ λαμβάνοντας υπόψη αυτόν τον ‘ειδικό σχηματισμό’ της εκάστοτε ηπειρωτικής χώρας, το ίδιο να γίνει και στο Αιγαίο.
2. Ένας άλλος λόγος, που καθιστά αδύνατη τη συμφιλίωση, είναι η διαφορά σχετικά με το δίκαιο που θεωρούν οι δύο χώρες ότι πρέπει να εφαρμοστεί. Η Ελλάδα στηρίζει τα νομικά της επιχειρήματα στη Σύμβαση του ΟΗΕ για το Διεθνές Δίκαιο της Θάλασσας, το 1982, μία σύμβαση που δεν έχει υπογράψει η Τουρκία, ενώ η Τουρκία στηρίζει τα δικά της νομικά επιχειρήματα αντιστοίχως στις βασικές αρχές του ναυτικού δικαίου. Τονίζοντας την ανάγκη για δίκαιη και ισότιμη κατανομή των θαλάσσιων ζωνών για να προκαλέσει μία συναισθηματική περί δικαίου πολιτική συμπάθεια.
3. Ο τρίτος λόγος είναι ότι η αιτία ύπαρξης αυτών των διερευνητικών επαφών δεν υφίσταται πλέον σήμερα. Η Τουρκία συμφώνησε να καθίσει στο τραπέζι με την Ελλάδα για έναν και μόνο λόγο: μακροπρόθεσμα για την ένταξή της στην Ευρωπαϊκή Ένωση και μεσοπρόθεσμα για την εξομάλυνση –σε όποιο πεδίο κι αν αυτό μπορεί να συμβεί- των σχέσεων της με τις Βρυξέλλες. Η Ελλάδα, από την άλλη, προσπαθεί ενδεχομένως να κάνει την Τουρκία να προβεί σε παραχωρήσεις στο Αιγαίο και την ανατ. Μεσόγειο, χρησιμοποιώντας ως μοχλό πίεσης την ΕΕ.

Η Ευρωπαϊκή Ένωση δήλωσε ξεκάθαρα στην Τουρκία το 1999 ότι «σας ανακηρύσσουμε υποψήφιο μέλος, με την προϋπόθεση όμως ότι πρέπει να λύσετε τα προβλήματά σας με την Ελλάδα». Το Μάιο του 1999, ο τότε Τούρκος πρωθυπουργός, Μπουλέντ Ετζεβίτ, έγραψε μια επιστολή στον Γερμανό Καγκελάριο Σρέντερ και πρόεδρο της ΕΕ, όπου εν ολίγοις ανέφερε ότι «είμαστε έτοιμοι να συνομιλήσουμε με την Ελλάδα». Επομένως, ο διάλογος μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας δεν ξεκίνησε μετά τους σεισμούς στο Μαρμαρά και την Αθήνα, ως αποτέλεσμα μίας «ανθρωπιστικής» συνεργασίας μεταξύ των δύο χωρών. Οι προετοιμασίες είχαν ήδη γίνει κι είχαν «ωφέλιμη» γενεσιουργό αιτία.

Οι λόγοι που κάθονται Ελλάδα και Τουρκία στο τραπέζι

Εφόσον, λοιπόν οι λόγοι που διεξάγονται οι διερευνητικές δεν είναι ο καθαυτός της αναζήτησης τρόπων και μέσων για την οριοθέτηση συνόρων στις θάλασσες Ελλάδας-Τουρκίας, ποιος ο… λόγος που κάθονται Ελλάδα και Τουρκία στο τραπέζι; Γιατί –λαϊκιστί- περί άλλα τυρβάζουν και γίνεται μάλιστα τόσος ντόρος για ένα «κενό πουκάμισο», που θα έλεγε κι ο ποιητής;

Τρεις είναι οι λόγοι και για αυτό:

1. Πρώτον, γιατί παρά τα προβλήματα και την έλλειψη σημείου σύγκλισης απόψεων, οι δύο χώρες δεν θέλουν να πολεμήσουν μεταξύ τους. Θέλουν να διατηρήσουν τα κανάλια του διαλόγου ανοιχτά. Και το πλέον θεσμοθετημένο κανάλι είναι αυτός ο μηχανισμός των διερευνητικών επαφών. Επιπλέον, η ύπαρξη αυτού του μηχανισμού παρέχει τη βάση για την προετοιμασία και συνομιλιών υψηλού επιπέδου μεταξύ των πολιτικών των δύο χωρών. Εν ολίγοις, αντί να είναι δύο γείτονες που δεν μιλούν ο ένας στον άλλο και μπορεί να ξεσπάσει πόλεμος ανά πάσα στιγμή, προτιμούν να δείχνουν μία βούληση διαπραγμάτευσης και ειρηνικής επίλυσης των προβλημάτων τους, ακόμη και αν δεν συμφωνούν, ακόμη κι αν τα προβλήματα γίνονται… Κυπριακό ή Μεσανατολικό.
2. Δεύτερον, η Τουρκία ακόμη και πλήρες μέλος να μην γίνει της ΕΕ, θέλει να διατηρεί ισχυρούς δεσμούς με την ΕΕ κι ένας από αυτούς είναι η Τελωνειακή Ένωση. Η Άγκυρα γνωρίζει πόσο σημαντικό είναι να εισέρχονται στη χώρα ξένοι επενδυτές. Η επανέναρξη του διαλόγου με την Ελλάδα, διαδραματίζει έναν σημαντικό ρόλο για την εξάλειψη στους κύκλους της ΕΕ της «γλώσσας των κυρώσεων».
3.  Τρίτον, η Γερμανία, η οποία διαδραμάτισε έναν ηγετικό ρόλο στην έξοδο από την οικονομική κρίση της Ευρώπης, δεν θα διακινδύνευε μία σύγκρουση με ανεξέλεγκτες πολιτικές και οικονομικές συνέπειες μεταξύ ενός μέλους της (Ελλάδα) με την Τουρκία. Κι αυτό μπορεί να είναι πίσω από την επιμονή της καγκελάριου Μέρκελ στην ελληνική και τουρκική κυβέρνηση να καθίσουν στο τραπέζι, ακόμη κι αν μιλάνε για τον… καιρό.