Τουρκία: Οι μεταρρυθμίσεις του Ερντογάν και ο παράγοντας ΕΕ και ΗΠΑ

Τις τελευταίες ημέρες, ο πρόεδρος της Τουρκίας ανακοινώνει ένα πακέτο μεταρρυθμίσεων με κατεύθυνση τον εκδημοκρατισμό. Το πακέτο αυτό είχε εξαγγελθεί από τις αρχές του χρόνου και κινείται παράλληλα με την αναθεώρηση του Συντάγματος της χώρας. Τίθεται από πολλούς το ερώτημα: είναι δυνατόν ο Ταγίπ Ερντογάν να προχωρήσει σε τέτοιες αλλαγές ; Υπό προϋποθέσεις, ναι, είναι.

Ας μην ξεχνάμε ότι η πρώτη 10ετία της διακυβέρνησης του (από τα 18 περίπου που είναι στην εξουσία το κόμμα του) ήταν μια άνοιξη δημοκρατίας, πρωτόγνωρη για μέχρι τότε δεδομένα της Τουρκίας. Ατομικές ελευθερίες, μειονοτικά δικαιώματα, επιστροφή περιουσιακών στοιχείων στις μειονότητες, άδεια για χρήση λατρευτικών χώρων στους μη μουσουλμάνους, άδεια για διδασκαλία και εκπομπές στην κουρδική γλώσσα, φιλελευθεροποίηση της Δημόσιας Διοίκησης και της Δικαιοσύνης, και κυρίως εκδημοκρατισμός του πολιτικού συστήματος με κατάργηση της επικυριαρχίας του Στρατού και «επιστροφή των στρατιωτικών στους στρατώνες».

Αυτός είναι και ο λόγος που πολλοί προοδευτικοί, ευρωπαϊστές και φιλελεύθεροι διανοούμενοι είχαν υποστηρίξει την άνοδο του, ώστε να απαλλαγούν από την καταπίεση του κεμαλικού κατεστημένου.

Από τότε φυσικά κύλησε πολύ νερό στο αυλάκι. Μετά την διακήρυξη του τότε συντηρητικού προέδρου της Γαλλίας, Νικολά Σαρκοζύ, ότι η Τουρκία δεν θα μπορούσε ποτέ να γίνει πλήρες μέλος της Ε.Ε, χάθηκε το κίνητρο της ευρωπαϊκής ένταξης για τον Ταγίπ Ερντογάν.

Έκτοτε αρχίζει σταδιακά μια ολοένα και πιο αυταρχική πολιτική στο εσωτερικό, αλλά και μια στροφή επί το δυσμενέστερο στην εξωτερική πολιτική, η οποία μέχρι τότε αποσκοπούσε στην επίλυση των προβλημάτων (πχ. ελληνοτουρκικός διάλογος μετά την Συμφωνία της ΕΕ στο Ελσίνκι το 1999, παραμερισμός από τον Ερντογάν του αδιάλλακτου Τουρκοκύπριου ηγέτη Ραούφ Ντενκτάς και θετική στάση στο Σχέδιο Ανάν για επίλυση του Κυπριακού, κλπ)

Ο παράγοντας ΕΕ και ΗΠΑ

Είναι βέβαιο ότι τα πρόσφατα βήματα γίνονται με στόχο την βελτίωση των σχέσεων της Τουρκίας με την Ε.Ε., καθώς στην Σύνοδο Κορυφής στις 25 Μαρτίου θα συζητηθεί η «θετική ατζέντα» των ευρω-τουρκικών σχέσεων. Δηλαδή ο εκσυγχρονισμός της Τελωνειακής Ένωσης ΕΕ-Τουρκίας, μια νέα συμφωνία ΕΕ-Τουρκίας για το Προσφυγικό, η απελευθέρωση του καθεστώτος της βίζας των Τούρκων πολιτών που ταξιδεύουν στις ευρωπαϊκές χώρες κλπ.

Αυτό, όχι μόνο δεν είναι αρνητικό, αλλά αντιθέτως αποδεικνύει ότι μόνο μέσω της ισχυρότερης σύνδεσης ΕΕ-Τουρκίας -και όχι με την απομόνωση της Τουρκίας από την Ε.Ε.-  μπορούν να υπάρξουν θετικές κινήσεις τόσο στην εσωτερική κατάσταση, όσο και στην εξωτερική πολιτική της γειτονικής χώρας.  

Ένας άλλος παράγοντας για τις κινήσεις αυτές του κ. Ερντογάν είναι η εκλογή του Τζο Μπάϊντεν στην προεδρία των ΗΠΑ. Είναι γνωστό ότι η εξωτερική πολιτική του Δημοκρατικού Κόμματος των ΗΠΑ, αλλά και του κ. Μπάϊντεν ειδικότερα, δίνει μεγάλο βάρος στον σεβασμό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και ελευθεριών διεθνώς. Ήδη υπάρχουν επικρίσεις για την εσωτερική κατάσταση στην Τουρκία, κι αυτό είναι κάτι που δεν διευκολύνει την επιδιωκόμενη προσέγγιση Τουρκίας-ΗΠΑ.

Μέτρα για δικαιώματα και μειονότητες

Στις μεταρρυθμίσεις που προωθούνται, περιλαμβάνονται μέτρα για την ελευθερία της έκφρασης, το δικαίωμα των πολιτών να οργανώνονται και την ελευθερία της θρησκείας. Θα επανεξεταστεί η δίωξη αδικημάτων συνδεόμενα με τον Τύπο και το Ίντερνετ. Δημιουργείται ο θεσμός του Διαμεσολαβητή ανάμεσα σε πολίτες και κράτος. Ενώ παρουσιάστηκαν μέτρα για την βελτίωση του δικαστικού συστήματος.

Όσον αφορά τις αναγνωρισμένες μειονότητες, Ρωμιούς, Αρμένιους και Εβραίους, ξεχωρίζουν δύο: το δικαίωμα των πολιτών που ανήκουν σε αυτές, να έχουν επίσημα αργία τις ημέρες των δικών τους θρησκευτικών εορτών και να μπορέσουν να κάνουν εκλογές για την ανάδειξη διοικήσεων στα Ιδρύματα τους (βακούφια).

Μπορεί αυτά να φαίνονται -ή και να είναι- πολύ λίγα, αλλά αξίζει να σκεφτεί κανείς τον συμβολισμό της ισοτιμίας των πολιτών. Πώς θα γινόταν αποδεκτή μια νομοθετική ρύθμιση στην Ελλάδα, η οποία θα έδινε το δικαίωμα επίσημης αργίας κατά το Ραμαζάνι ή στην Εορτή της Θυσίας, στους κατοίκους που ασπάζονται το Ισλάμ; Ή σε αυτούς του εβραϊκού θρησκεύματος, κατά το Γιομ Κιπούρ και άλλες γιορτές; Αντίστοιχα δηλαδή με τα Χριστούγεννα και το Πάσχα ; 

Όσον δε αφορά τις εκλογές για τα ευαγή μειονοτικά Ιδρύματα, που διαχειρίζονται μεγάλες περιουσίες, ας δούμε το εξής: στην Τουρκία έχουν διενεργηθεί εκλογές γι αυτά ήδη τρεις φορές. Ενώ στην Ελλάδα για τις αντίστοιχες Διαχειριστικές Επιτροπές των βακουφίων της Μειονότητας στην Θράκη, δεν έχουν επιτραπεί εκλογές από την εγκαθίδρυση της δικτατορίας των συνταγματαρχών, δηλαδή από το 1967!

Οι διοικήσεις είναι διορισμένες από το ελληνικό κράτος, με αποτέλεσμα η μειονότητα της Θράκης να αποξενώνεται από την διαχείριση των Ιδρυμάτων και την αξιοποίηση της περιουσίας τους. Και ενώ έχει ψηφιστεί σχετικός νόμος, εδώ και κάποια χρόνια, δεν…  έχουν εκδοθεί ακόμα οι εγκύκλιοι για την εφαρμογή του.

Αλλαγή εκλογικού νόμου και φιλο-κουρδικό κόμμα

Από την άλλη πλευρά, φαίνεται ότι προωθείται αλλαγή του εκλογικού νόμου, με στόχο να μειωθεί το όριο του 10% των ψήφων που απαιτείται για να μπει ένα κόμμα την Βουλή. Αυτό φαίνεται ότι θα βοηθήσει το ακροδεξιό Κόμμα Εθνικιστικής Δράσης (MHP) του Ντεβλέτ Μπαχτσελί, κυβερνητικό συνεταίρο του Κόμματος Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (AKP) του Ερντογάν.

Επίσης θα βοηθήσει το Καλό Κόμμα (IP) της Μεράλ Ακσενέρ, που προέρχεται από διάσπαση των ακροδεξιών του Μπαχτσελί. Η Ακσενέρ σήμερα ανήκει στο μέτωπο της αντιπολίτευσης, αλλά τίποτα δεν θα απέκλειε την συνεργασία της με τον Ερντογάν μετά τις εκλογές, σε περίπτωση που θα χρειαζόταν για σχηματισμό κυβέρνησης.

Ο σχηματισμός κυβέρνησης από τα τρία αυτά κόμματα, όμως, θα είναι δύσκολος αριθμητικά, αν εκπροσωπηθεί στην επόμενη Βουλή το αριστερό φιλο-κουρδικό Δημοκρατικό Κόμμα των Λαών (HDP), του οποίου ο ηγέτης Σαλαχατίν Ντεμιρτάς, συνεχίζει να είναι φυλακισμένος, παρά τις διεθνείς διαμαρτυρίες.

Πολλαπλασιάζονται οι φωνές για την απαγόρευση του κόμματος αυτού, που συνδυάζονται με εθνικιστικές κραυγές. Αυτές διευκολύνονται από την ανεύρεση 13 νεκρών Τούρκων στρατιωτικών και αστυνομικών, που ήταν αιχμάλωτοι των ένοπλων του παράνομου Κουρδικού Κόμματος Εργατών (PKK), οι οποίοι στοχεύουν σε απόσχιση από την Τουρκία.  Βεβαίως, και άλλες φορές το νόμιμο φιλο-κουρδικό κόμμα έχει απαγορευτεί, αλλά επανιδρυόταν αργότερα υπό διαφορετικό τίτλο και με άλλη ηγεσία.