Προκλήσεις της τεχνοεπιστημονικής ανάπτυξης

Από την κάπως άκομψη ενσύρματη συσκευή τηλεφώνου, όπως και το σχολικό κονδύλι, τον πολύ  μικρό μαυροπίνακα (τη σχολική πλάκα) και το σφουγγαράκι, πιασμένα πάνω στη σχολική τσάντα, στα μέσα  της δεκαετίας του 1950, περάσαμε, σε εβδομήντα περίπου χρόνια, στα έξυπνα κινητά, τα κοινωνικά δίκτυα, το ίντερνετ των πραγμάτων και την online διδασκαλία. Φανταστείτε την ανάπτυξη της επιστήμης και της τεχνολογίας τα επόμενα εβδομήντα χρόνια. Δε θα μπορούσαμε εύκολα να προβλέψουμε την έκτασή της, αν και το Χόλιγουντ μας έχει προ καιρού κατάλληλα διαφωτίσει και προετοιμάσει. Προφανώς, πάντως θα είναι ασύλληπτα πιο μεγάλη και πολυεπίπεδη, και πολλαπλώς ευεργετική για την ανθρώπινη ζωή, δυστυχώς βέβαια πάλι για ένα μικρό μόνο κομμάτι της ανθρωπότητας.

Ωστόσο, η ανάπτυξη της επιστήμης και της τεχνολογίας, ανεξέλεγκτη πλέον σήμερα και μακριά από κάθε κοινωνικό έλεγχο, έχει δημιουργήσει και μια σειρά πολυεπίπεδων και δυσεπίλυτων κοινωνικο-πολιτικών και βιοηθικών, συμπεριλαμβανομένων των περιβαλλοντικών, προβλημάτων, που χρήζουν άμεσης κοινωνικής διαφώτισης και αντιμετώπισης, ιδιαίτερα μάλιστα όταν συχνά, εγκλωβισμένοι μέσα στη ρηχή ταχυκουλτούρα που μας περιβάλλει,  άκριτα όσο και ενθουσιωδώς στρέφουμε το βλέμμα μας προς την χρηστική μόνο πλευρά αυτής της ανάπτυξης. Ακόμη όμως και όταν επιθυμούμε να αντιμετωπίσουμε κριτικά τα προβλήματα αυτά, η περιορισμένη οπτική μας γωνία, οι δυσκολίες του εγχειρήματος που απαιτεί πολύ εξειδικευμένες γνώσεις, τα διαφόρων ειδών εμφανή ή αφανή συμφέροντα, σε τοπικό όσο και σε  παγκόσμιο γεωπολιτικό επίπεδο, τα fake news, η παραπληροφόρηση και η ασυνεννοησία μας μπροστά στον σύγχρονο Πύργο της Βαβέλ (στον οποίο αναφέρθηκα ακροθιγώς στο προηγούμενο άρθρο μου, βλ. ΕΘΝΟΣ 05/05/2021), δεν μας το επιτρέπουν.

Ο σύγχρονος άνθρωπος έχει καταλήξει, από δικιά του ανωριμότητα, ένας χειραγωγημένος, πλήρως αποπροσανατολισμένος καταναλωτής πληροφοριών, σχέσεων, τεχνολογίας και τεχνοεπιστημονικών εννοιών, που τις παπαγαλίζει αλλά ουδόλως, ούτε κατ' ελάχιστον κατανοεί, αδυνατώντας, ως εκ τούτου, να ασκήσει και τον απαραίτητο σχετικώς κοινωνικό έλεγχο. Από την άλλη πλευρά έχει ήδη δημιουργηθεί μια κουλτούρα ενός σύγχρονου τεχνοπολιτισμού που πρεσβεύει – στο πλαίσιο ενός υποταγμένου πλήρως στην τεχνολογία  τεχνοεπιστημονικού ντετερμινισμού, καθώς  και ενός συνακόλουθου μετα-ανθρωπισμού (ή δι-ανθρωπισμού, transhumanism) – ότι η ανθρωπότητα οφείλει να χρησιμοποιήσει καθ' οιονδήποτε τρόπο την τεχνοεπιστήμη, και ιδιαίτερα την παρεμβατική από τη φύση της γενετική μηχανική, τη ρομποτική, την τεχνητή νοημοσύνη και τις  νευροεπιστήμες, για να μπορέσει να ελέγξει την ανθρώπινη εξέλιξη προς την κατεύθυνση μιας κοινωνίας μετα-ανθρώπων που θα έχουν εξασφαλίσει την αθανασία. 

Τίποτε πλέον δε φαίνεται ότι θα μπορούσε να σταματήσει αυτό το εγωιστικό,  πολυμήχανο, πεισματάρικο, και άπληστο ον, τον άνθρωπο – που παίρνοντας τη ρεβάνς, έχει αυτός τώρα, εδώ και αιώνες άλλωστε, εκδιώξει τον Θεό από το κοσμικό του βασίλειο – να προχωρήσει επομένως ακόμη και στην επιδίωξη της αθανασίας του, μιας αθανασίας ωστόσο που δε θα είναι η δική του αθανασία, η αθανασία ενός ανθρώπου με συναισθήματα και κοινωνικές ευαισθησίες, αλλά ενός υβριδικού στην καλύτερη περίπτωση όντος, μιας χίμαιρας ανθρώπου-μηχανής, ενός κυβόργιου (cyborg). 

Οι πολύπλευρες προκλήσεις που η σύγχρονη ανθρωπότητα έχει να αντιμετωπίσει, λόγω της ανεξέλεγκτης πλέον ανάπτυξης της τεχνοεπιστήμης είναι ιδιαίτερα δύσκολες, κυρίως λόγω του υφιστάμενου πλαισίου, μέσα στο οποίο η ανάπτυξη αυτή εκδηλώνεται, το οποίο καθορίζεται αποκλειστικά από τη βαθιά οργανική σύνδεση της τεχνοεπιστήμης με την οικονομία, τον οικονομισμό και την τεχνοκρατία, καθώς, συνακόλουθα, και από την ποδηγέτηση έως και πλήρη υποσκέλιση της πολιτικής από την οικονομία. Κατά την προσπάθεια αυτή, που είναι ζωτικής σημασίας για το μέλλον της ανθρωπότητας και ολόκληρου του πλανήτη, είναι σκόπιμο να διαφυλαχτεί το κύρος της επιστήμης και της επιστημονικής κοινότητας, η οποία ωστόσο θα πρέπει να αναλογιστεί και η ίδια τις δικές της τεράστιες ευθύνες απέναντι στην ανθρωπότητα και τον πλανήτη και να βρει τρόπους αυτοπροστασίας, προστασίας του κύρους της, μακριά από τις κάθε είδους εξαρτήσεις και ποδηγετήσεις, και αυστηρά προσηλωμένη στις επιστημικές και βιοηθικές αρχές της αρμόζουσας δεοντολογίας.

Συγχρόνως, οι ανθρώπινες κοινωνίες θα πρέπει να αρχίσουν να χρησιμοποιούν τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, όχι μόνο και όχι κυρίως για λόγους διασκέδασης, ανούσιων κοινωνικών επαφών, παιχνιδιού και ανώφελου σερφαρίσματος, αλλά πολύ περισσότερο για ουσιαστικές κοινωνικές επαφές, ενημερώσεις και κινητοποιήσεις, που θα μπορέσουν μακροπρόθεσμα να δράσουν ως ένα πολιτικό βήμα που θα ενισχύει τη δημοκρατία, τη κοινωνική αλληλεγγύη και τον κοινωνικό έλεγχο.