ΗΠΑ και η πραγματιστική τους πολιτική ιδεολογία

Στην πρόσφατη έκθεσή του - στην οποία αναφέρθηκε το ethnos.gr στις 22.08.2021 - ο Ειδικός Γενικός Επιθεωρητής της Αμερικανικής Κυβέρνησης Τζον Σόπκο παρουσιάζει  κάποια σημαντικά, κατά την άποψή του, αίτια της αποτυχίας των ΗΠΑ να ανοικοδομήσουν το Αφγανιστάν, όπως σχεδίαζαν μέσα στην εικοσαετία εμπλοκής τους στην χώρα. Συγχρόνως, η έκθεση αυτή προβάλλει τις λίγες προόδους, όσο και, πιο εμφατικά, τις καταστροφικές οπισθοδρομήσεις στο πολυετές αυτό Αμερικανικό εγχείρημα, προσπαθώντας επίσης να αναδείξει τα κύρια διδάγματα της τραγικής αυτής αποτυχίας.

Ούτε η αλαζονική στάση της υπερδύναμης, ούτε ο Πρόεδρος Μπάιντεν και οι επιλογές του, ούτε η πολιτική των προηγούμενων Προέδρων των ΗΠΑ, όπως συχνά έχουν αναφερθεί, είναι οι βαθύτερες αιτίες, κατά τη γνώμη μου, της τραγικής αυτής αποτυχίας. Τόσο στην περίπτωση του Αφγανιστάν, όπως στο Ιράκ και τη Λιβύη, η Αμερική – πιστή στη φιλοσοφική της παράδοση, που σε ένα γενικότερο εμπειριστικό και ωφελιμιστικό πλαίσιο είναι και αγγλοσαξονική - ακολουθεί μια πραγματιστική πολιτική βραχυπρόθεσμων σχεδιασμών και αβέβαιου τελικά οφέλους. 

Για να γίνω πιο κατανοητός, η ασκούμενη σήμερα από τις ΗΠΑ διεθνής πολιτική είναι απόρροια ενός ακραίου πολιτικού πραγματισμού. Το κατά τον William James (1842-1910) φιλοσοφικό ρεύμα του πραγματισμού, που επικρατεί στην Αμερικανική πολιτική σκηνή, υποστηρίζει μια εμπειριστική, θετικιστική, ωφελιμιστική και υλιστική κοσμοθεώρηση, και έναν ριζικό διαχωρισμό γεγονότων και αξιών, με την πραγματιστική πολιτική να επικεντρώνεται στην πράξη και τις άμεσες ωφελιμιστικές της συνέπειες.

Υπό το ίδιο πρίσμα, καθοριστικό επομένως για τον πραγματισμό είναι να διασαφηνίσει κάθε έννοια στη βάση των πρακτικών της συνεπειών, προτάσσοντας τον εμπειριστικό χαρακτήρα έναντι του ορθολογιστικού, ενώ αληθές είναι ό,τι είναι πρακτικά ωφέλιμο, ό,τι έχει εξαρχής μια χρησιμότητα, δίχως να διαθέτει μιαν άλλη αξία. 

Στο φιλοσοφικό αυτό πλαίσιο, ο πραγματισμός αντιτίθεται σθεναρά σε οποιαδήποτε θεμελιοκρατική θεώρηση της πραγματικότητας, απορρίπτοντας επομένως και τη διερεύνηση της ουσίας των πραγμάτων και των γεγονότων. Διευκρινιστικά, η έννοια, εδώ, της ουσίας δεν λογίζεται συντηρητικά, αντιδημοκρατκά ή αντιφεμινιστικά, αλλά διερευνητικά ως προς την αναζήτηση των πρώτων αρχών και αιτίων των πραγμάτων και των φαινομένων. Αυτό θα σήμαινε, για παράδειγμα, ότι για τα μεταναστευτικά ή τα προσφυγικά ρεύματα, η ουσία δεν βρίσκεται στην εύρεση αλγορίθμων για την κατανομή των προσφύγων ή μεταναστών στις διάφορες χώρες, αλλά στην αναζήτηση των αιτιών αυτών των ρευμάτων - που είναι οι πόλεμοι και η ανθρωπογενής, τεραστίων διαστάσεων κλιματική αλλαγή – και της άμεσης άρσης τους.

Μια τέτοια πραγματιστική θεώρηση των πολιτικών και γεωπολιτικών πραγμάτων αποδεικνύεται ότι δεν είναι εμβριθής, έχει πολλά κενά και στοχεύει σε κοντόφθαλμα αποτελέσματα και πρόσκαιρα οφέλη. Ιδιαίτερα μάλιστα αν οι τελικές πολιτικές επιλογές στηρίζονται πλέον σε πολύπλοκα λογισμικά, που δυστυχώς όμως δεν μπορούν εύκολα να τροφοδοτηθούν - είτε λόγω του θετικιστικού πλαισίου του ίδιου του πραγματισμού είτε και λόγω της ιδιαίτερης φύσης των απαιτούμενων επιπλέον μεταβλητών - με τη διερεύνηση συγκεκριμένων χαρακτηριστικών μεταβλητών που θα περιελάμβαναν, π.χ., πολιτισμικές ιδιαιτερότητες και το σεβασμό τους. 

Τελικά, αποδεικνύεται ότι ο πολιτικός πραγματισμός αυξάνει τις πιθανότητες περαιτέρω γεωπολιτικών αποσταθεροποιήσεων, και επιφέρει, με τον τρόπο που συλλαμβάνεται και υλοποιείται, δυσανάλογα τεράστιες απώλειες πρωτίστως σε ανθρώπινες ζωές και δευτερευόντως σε επίπεδο δαπανών, απώλειας ή καταστροφής πολεμικού υλικού και γενικότερα πάσης φύσεως υλικών υποδομών.