Ο χρόνος για το κλίμα και τη βιοποικιλότητα έχει λήξει

Ζούμε σε ένα μικρό βράχο που ανήκει σε ένα γαλαξία με εκατό δισεκατομμύρια άστρα. Αυτός ο γαλαξίας είναι ένας από τους εκατό δισεκατομμύρια άλλους στο σύμπαν. Μια μικρή απόκλιση στη βαρύτητα ή στις πυρηνικές δυνάμεις των ατόμων ή στη μάζα και ενέργεια του σύμπαντος αρκούσε για να μην υπάρξουν ποτέ σύμπαν, πλανήτες, γη και ζωή. Οι μακρινοί πρόγονοί μας επινόησαν μύθους για να ερμηνεύσουν το σύμπαν. Σήμερα γνωρίζουμε μεγάλο μέρος της πραγματικότητας χωρίς την ανάγκη μύθων.

Δεν είμαστε το κέντρο του σύμπαντος αλλά ένα εξαιρετικά απίθανο κοσμικό γεγονός με προσδόκιμο ζωής ίσο με είκοσι δισεκατομμυριοστά της ζωής της γης. Πρόσφατα ένα σχεδόν αόρατο συνονθύλευμα γενετικού υλικού με το εντυπωσιακό όνομα SARS-CoV-2 μας θύμισε πόσο ευάλωτοι και μικροί είμαστε. Και όμως καταστρέφουμε το κλίμα και τη βιοποικιλότητα και μεταβάλλουμε τη βιόσφαιρα με την αλαζονεία ιδιοκτήτη της γης μέσω της λεγόμενης αέναης οικονομικής ανάπτυξης, που είναι το κεντρικό δόγμα του νεοφιλελευθερισμού.

Η πλειοψηφία της ζωής στηρίζεται πάνω σε μια πολύ λεπτή και ευάλωτη επιδερμίδα από μερικά εκατοστά γόνιμης γης, μερικές εκατοντάδες μέτρα ατμόσφαιρας, και γύρω στα 200 – 1000 μέτρα ωκεανών. Η αέναη μεγέθυνση της οικονομίας είναι αδύνατη σε έναν πεπερασμένο βράχο, ακριβώς επειδή είναι πεπερασμένος.

Ακολουθούν μερικά τελείως ενδεικτικά αποτελέσματα της οικονομικής ανάπτυξης. Κατά τον ΟΗΕ, ένα εκατομμύριο είδη κινδυνεύουν με εξαφάνιση. Από προσομοιώσεις κλιματικών μοντέλων που έχω πραγματοποιήσει με τους συνεργάτες μου καθηγητές Βασίλη Κουικόγλου, Βαγγέλη Γρηγορούδη και Φώτη Κανέλο, γνωρίζουμε ότι η παρούσα άνοδος της μέσης θερμοκρασίας του κλίματος, που τώρα βρίσκεται στον 1,1^o C, θα ξεπεράσει τον στόχο της Συμφωνίας του Παρισιού του 1,5^o C, και θα φτάσει τους 3^oC σε λίγες δεκαετίες, δεδομένης της πολιτικής αδράνειας. Μεταβάλλουμε το κλίμα 100 φορές ταχύτερα απ’ ό,τι εκείνο άλλαζε στην τελευταία περίοδο παγετώνων.

Από το 1990, κατά τον ΟΗΕ, έχουν χαθεί 420,000 τετραγωνικά χιλιόμετρα δασών δηλαδή 3,2 Ελλάδες, ενώ κατά το National Geographic ελευθερώνουμε στους ωκεανούς 8 εκατομμύρια τόνους πλαστικών ετησίως, πολλά από τα οποία τα τρώμε καταναλώνοντας ψάρια.

Το νεοφιλελεύθερο οικονομικό μοντέλο δίνει σε κάποιους την αίσθηση παντοδυναμίας, αλλά τα επιστημονικά δεδομένα για την κατάσταση του πλανήτη δείχνουν ότι η παντοδυναμία αυτή τελειώνει. Είμαστε οι προσωρινοί ένοικοι ενός εύθραυστου οικοσυστήματος πάνω σε μια αμελητέα κουκίδα στο σύμπαν και πρέπει να είμαστε ευγνώμονες για την τύχη να συμμετέχουμε στο απίθανο γεγονός της ζωής. Η τωρινή πορεία μας είναι ο ορισμός της ύβρεως.

Η Νέα Ζηλανδία και η Δανία έχουν εγκαταλείψει τις νέες εξορύξεις υδρογονανθράκων και πολλές τράπεζες έχουν πάψει να χρηματοδοτούν τη βιομηχανία ορυκτών καυσίμων. Η Ελληνική Κυβέρνηση ακολουθεί αντίθετο δρόμο προβάλλοντας ευτελείς δικαιολογίες περί "μεταβατικών καυσίμων". Η Ιστορία δεν θα είναι επιεικής με τη μυωπική πολιτική της.

Σύμφωνα με επιστημονικές έρευνες, το 30% της επιφάνειας της γης και των ωκεανών πρέπει να τεθεί εκτός ανάπτυξης μέχρι το 2030 και να αυξηθεί στο 50% μέχρι το 2050, για να διασωθεί μεγάλο μέρος της βιοποικιλότητας. Η ΕΕ δείχνει πρόθυμη να υιοθετήσει αυτό τον στόχο. Ο χρόνος θα δείξει πόσο ειλικρινής είναι.

Η κλιματική αλλαγή ήρθε για να μείνει. Υπάρχουν σοβαρές επιστημονικές δημοσιεύσεις που δείχνουν ότι το φαινόμενο είναι μη αναστρέψιμο σε κλίμακα ακόμη και χιλιετιών. Η Βασιλική Ακαδημία της Βρετανίας και η Εθνική Ακαδημία Επιστημών των ΗΠΑ, σε κοινή έκθεσή τους επικαιροποιημένης το 2020, σημειώνουν: "Αν οι εκπομπές CO₂ σταματούσαν τελείως, θα χρειάζονταν πολλές χιλιάδες ετών μέχρι να επιστρέψει το διοξείδιο του άνθρακα στην 'προβιομηχανική' στάθμη λόγω της βραδύτατης μεταφοράς του στα βάθη των ωκεανών και της τελικής του ταφής στο θαλάσσιο ίζημα. Οι υψηλές θερμοκρασίες στην επιφάνεια της γης θα παραμείνουν για τουλάχιστον χίλια έτη".

Το κλιματικό πρόβλημα είναι κυρίως πρόβλημα πολιτικής. Και η πολιτική έχει έως τώρα αποδειχθεί δειλή μπροστά στα μεγάλα συμφέροντα των πολυεθνικών κολοσσών και ανίκανη στην ουσιαστική ανάληψη δράσης.

Η επιστημονική οργάνωση Climate Action Tracker βρήκε ότι παγκοσμίως οι κυβερνήσεις κατατάσσονται ως προς τις δεσμεύσεις του Παρισιού ως εξής:

• Ρωσία, Ιράν, Σαουδική Αραβία – κρίσιμα ανεπαρκείς
• Αυστραλία, Βραζιλία, Καναδάς, Κίνα, Ινδία – πολύ ανεπαρκείς
• ΗΠΑ, ΕΕ, Ιαπωνία – ανεπαρκείς
• Ηνωμένο Βασίλειο – σχεδόν επαρκές

Μόνο η Γκάμπια είναι επαρκής.

Η κλιματική κρίση δεν αντιμετωπίζεται αποσπασματικά με αόριστες υποσχέσεις ανθρακικής ουδετερότητας το 2050. Η σύγχρονη εντατική γεωργία είναι ικανή μόνη της να αυξήσει τη θερμοκρασία πέρα από τους στόχους της Συμφωνίας του Παρισιού. Πολλές εταιρείες, όπως και οι διωκόμενες δικαστικά για εγκληματικές παραλείψεις Shell, ExxonMobil και BP, έχουν υποσχεθεί κλιματική ουδετερότητα το 2050. Ταυτόχρονα όμως συνεχίζουν τις έρευνες για νέες εξορύξεις υδρογονανθράκων.

Οι χώρες G20, από το 2015 που υπέγραψαν τη Συμφωνία του Παρισιού, έχουν επιδοτήσει τη βιομηχανία ορυκτών καυσίμων με 3,3 τρισεκατομμύρια δολάρια. Την ίδια στιγμή υπόσχονται νόμους, και κλιματική ουδετερότητα.

Η κλιματική κρίση δεν είναι μεμονωμένο πρόβλημα. Συναρτάται απόλυτα με αυτό της βιοποικιλότητας. Τα δάση και τα έμβια είδη απορροφούν άνθρακα και αντιστρόφως οι υψηλές θερμοκρασίες απειλούν με εξαφάνιση πολλά είδη. Δεν λύνεις το ένα πρόβλημα αγνοώντας το άλλο. Και δεν αρκούν αυτοσυγχαρητήρια και υποσχέσεις για μελλοντική δράση. Οι κυβερνήσεις κάνουν λίγα με μεγάλη καθυστέρηση.

Οι δεσμεύσεις έχουν αξία μόνο αν στοχεύουν σε συγκεκριμένη συγκράτηση της ανόδου της θερμοκρασίας και συνοδεύονται από καλά ορισμένο οικονομικό και τεχνολογικό σχεδιασμό. Οι τράπεζες παίζουν σημαντικό ρόλο στην κλιματική πολιτική. Κατά τον Guardian, από το 2015 έως σήμερα, οι μεγαλύτερες τράπεζες παγκοσμίως έχουν χρηματοδοτήσει τη βιομηχανία ορυκτών καυσίμων με 3,8 τρισεκατομμύρια δολάρια. Η πολιτική των τραπεζών πρέπει να αναστραφεί άμεσα αν οι κυβερνήσεις δεν θέλουν να επιδίδονται σε κούφιες υποσχέσεις πράσινου ξεπλύματος.

Όλοι έχουμε ευθύνη για την κλιματική κρίση, αλλά αν το ζήτημα τεθεί στη βάση ατομικής ευθύνης, τότε είμαστε χαμένοι. Αν ένας πολίτης σταματήσει να τρώει βοδινό κρέας που ευθύνεται για εκπομπές αερίων θερμοκηπίου ή πάψει να χρησιμοποιεί πλαστικές τσάντες, αυτό δεν θ' αλλάξει τίποτα. Εκείνο που θ' αλλάξει τα πράγματα και θα συγκρατήσει τη θερμοκρασία σε κάπως ανεκτά όρια είναι η θαρραλέα εφαρμογή νομοθεσίας ώστε η εταιρική αυθαιρεσία που απομυζά τον πλανήτη να τεθεί υπό έλεγχο. Και οι πολιτικοί και οι επιχειρηματίες είναι κάτοικοι του ίδιου ταλαιπωρημένου πλανήτη χωρίς δυνατότητα μετακόμισης.