Οι νέες μεταβλητές στην διεθνή ανισορροπία

Η Συνδημία είναι ένας όρος που χαρακτηρίζει την ασταθή εποχή μας. Πρόκειται για την ταυτόχρονη αλληλεπίδραση πανδημικής, κοινωνικοοικονομικής και περιβαλλοντικής κρίσης (1).  Στο διεθνές πλαίσιο,  κυριαρχεί ο νέος «Ψυχρός Πόλεμος» μεταξύ ΗΠΑ και Κίνας-Ρωσίας και οι μεταβαλλόμενες σχέσεις στην παγκόσμια σκακιέρα. Η απόσυρση των ΗΠΑ από το Αφγανιστάν, η τριμερής πρωτοβουλία των ΗΠΑ στη ΝΑ Ασία με Αυστραλία και Ηνωμένο Βασίλειο (AUKUS) και το «άδειασμα» των Γάλλων (και, κατ’ επέκταση, της ΕΕ) από την περιοχή, οι ανισορροπίες στο παγκόσμιο εμπόριο και ο πληθωρισμός, οι συνέπειες των γερμανικών εκλογών και τα Pandora’s Papers κυριαρχούν στη διεθνή ατζέντα.

Ασία και Ωκεανία

Το Αφγανιστάν ήταν στρατηγική αποτυχία των ΗΠΑ και του ΝΑΤΟ, αλλά η προσυμφωνημένη αποχώρηση (Συμφωνία της Ντόχα με τους Ταλιμπάν, 18 μήνες πριν) σηματοδότησε την αλλαγή στρατηγικής του Μπάιντεν και την επικέντρωση του στη ΝΑ Ασία. Όσο για τα στρατηγικά αποθέματα σπάνιων μετάλλων του Αφγανιστάν, αξίας 1-3 τρις, η εξαγωγή τους θα είναι ιδιαίτερα δαπανηρή και μακρόχρονη διαδικασία. 

Η αμερικανικής έμπνευσης συμφωνία AUKUS ήρθε να συμπληρώσει την τετραμερή συμφωνία της QUAD (αμυντική συμφωνία ΗΠΑ, Ινδίας, Αυστραλίας και Ιαπωνίας). Στόχος ο περιορισμός της Κίνας, αλλά και της Ρωσίας, εντός των χωρικών τους υδάτων στον Δ. Ειρηνικό. Ινδονησία και Ν. Ζηλανδία αρνήθηκαν τη συμμετοχή τους, προσπαθώντας να διατηρήσουν τη σχετική αυτονομία τους. Η Ουάσιγκτον θέλει την Αυστραλία κεντρικό πυλώνα της στρατηγικής της, ρόλο που δεν εμπιστεύεται στη Γαλλία και στην ΕΕ. Η άρνηση του Μακρόν να εμπλακεί το ΝΑΤΟ στη διαμάχη ΗΠΑ-Κίνας, τον Ιούνιο, ήταν καθοριστικής σημασίας για τις εξελίξεις. Περαιτέρω, ο Γάλλος ΥΠΕΞ είχε περιγράψει ως «ατυχή» την αμερικανική επιθυμία ενσωμάτωσης της Ουκρανίας στο ΝΑΤΟ. 

Αντισταθμιστικά, ο Μπάιντεν αφήνει την πρωτοκαθεδρία στους Ευρωπαίους συμμάχους (Γαλλία, Γερμανία και Ιταλία) στην Β. Αφρική, στις χώρες Σαχέλ, καθώς και στη Μ. Ανατολή. Ο ρόλος της Μεσογείου γίνεται κρίσιμος. Η κυριαρχία στη Μεσόγειο και στον Δ. Ειρηνικό/Ινδικό είναι τα βασικά επίδικα της στρατηγικής των υπερδυνάμεων. 

Στο ίδιο πλαίσιο, η αμερικανική στρατηγική για την αντιμετώπιση της Κίνας ξεδιπλώνει την πλατφόρμα διατλαντικού διαλόγου ΗΠΑ και ΕΕ, για συντονισμό σε νέες τεχνολογίες, από τεχνητή νοημοσύνη έως ημιαγωγούς, από αλυσίδες εφοδιασμού έως την προστασία της δημοκρατίας, από φορολογία έως την  προστασία του περιβάλλοντος.

Πληθωρισμός

Η άνοδος του πληθωρισμού είναι πολυπαραγοντικό φαινόμενο. Η παγκόσμια εφοδιαστική αλυσίδα και η παράδοση just in time βρίσκονται σε κρίση από την έναρξη της πανδημίας και δεν προβλέπεται να αποκατασταθούν πλήρως ούτε το 2022. Οι διαταραχές σε προσφορά και ζήτηση, η ανισορροπία στις θαλάσσιες μεταφορές, η έλλειψη πρώτων υλών, ειδικά όσων συνδέονται με την πράσινη μετάβαση και την τρέχουσα τεχνολογική επανάσταση και, βέβαια, η υψηλή κερδοσκοπία των πολυεθνικών, συμπληρώνουν το παζλ. Ο Mohammed El-Erian προειδοποιεί ότι τα προβλήματα από την πλευρά της προσφοράς θα μπορούσαν να διαρκέσουν για ένα έως δύο χρόνια, με κίνδυνο στασιμοπληθωρισμού για την παγκόσμια οικονομία. Η Bundesbank εκτιμά ότι ο πληθωρισμός στη Γερμανία, βραχυχρόνια, θα προσεγγίσει το 5% προς το τέλος του έτους. Οι τιμές του φυσικού αερίου στην ΕΕ είναι 10 φορές πάνω από τα επίπεδα της διετίας. Η υψηλή ζήτηση δεν ικανοποιείται και ο χειμώνας στο Β. Ημισφαίριο ακόμα είναι μακριά. Η ενεργειακή φτώχεια δημιουργεί νέα επίπεδα ανισοτήτων. 

Ευρωπαϊκές εξελίξεις

Τα αποτελέσματα των γερμανικών εκλογών δείχνουν εσωστρέφεια και αδύναμη διακυβέρνηση, σε μια περίοδο καμπής της ΕΕ: συμφωνίες με τις τρεις υπερδυνάμεις, συζήτηση για το Quantitative Easing της ΕΚΤ, για το νέο Σύμφωνο Σταθερότητας και Ανάπτυξης το ‘23, για την εντατικοποίηση ελέγχων στα Εθνικά Σχέδια Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας, για τις καινοτομίες του Next Generation Eu, για τη διεύρυνση κοινής χρήσης των ευρωομολόγων, για την αναθεώρηση των Συνθηκών λιτότητας, του ΔΧ/ΑΕΠ (το σουρεαλιστικό 60%, όταν ο ευρωπαϊκός Μ.Ο. είναι 102%) και του ορίου ελλείμματος (3%). Είναι οι νεοφιλελεύθεροι κανόνες του Μάαστριχτ και του Συμφώνου Σταθερότητας που οδήγησαν στις τεράστιες ανισότητες στην ΕΕ. Αντί για σύγκλιση των οικονομιών, η ΕΕ είναι πλήρως διαχωρισμένη σε Βορρά, Νότο και Ανατολή. 

Μπορεί το SPD του Σολτς να κέρδισε τις εκλογές με το 25,7 % των ψήφων, ο μεγάλος νικητής, όμως, είναι ο νεοφιλελεύθερος Λίντνερ (τέταρτο το FDP με 11,5%), ο οποίος, είτε σε σχήμα «Φανάρι» (με Σολτς) είτε σε  σχήμα «Τζαμάικα» (με CDU), που θα προτιμούσε,  προαλείφεται για Υπουργός Οικονομικών (ΥΠΟΙΚ). Οι τρίτοι Πράσινοι (Grünen) με 14,8% , οι οποίοι, τον Απρίλιο, ήταν δημοσκοπικά πρώτο κόμμα, καταγράφουν εκλογική άνοδο και θα είναι σίγουρα κυβερνητικός εταίρος. Πράσινοι και FDP προηγούνται και στις ψήφους της νεολαίας. Μένει να δούμε εάν καγκελάριος θα είναι ο Σολτς ή ο ηττημένος των εκλογών Λάσετ (CDU 24,1%), σε ένα πιο αδύναμο σενάριο (Τζαμάικα). 

Παρά την πτώση της Αριστεράς (Die Linke) λόγω εσωτερικής διαίρεσης, συντονισμένης επίθεσης από το παραδοσιακό κατεστημένο και συμπίεσης μεταξύ  SPD και Πράσινων, το σενάριο κυβερνητικής πλειοψηφίας red-red-green δεν υλοποιήθηκε παρά για ελάχιστες έδρες. Το χαμηλό ποσοστό εκλογικής επιρροής στη νεολαία (8%) είναι το πλέον ανησυχητικό στοιχείο για την Αριστερά. 

Μία κοκκινοπράσινη πλειοψηφία, νομιμοποιημένη στη γερμανική συνείδηση ως η τρίτη εναλλακτική, θα είχε διευκολύνει τον Σόλτς σε μία προοδευτική διακυβέρνηση λόγω συμφωνίας στην κοινωνική και πράσινη ατζέντα σε Γερμανία και ΕΕ. Ειδικά ο  ευρωπαϊκός Νότος θα είχε πολλά οφέλη από μια τέτοια εξέλιξη. 

Το σχήμα «Φανάρι» (SPD, Πράσινοι, FDP) με καγκελάριο τον Όλαφ Σόλτς και ΥΠΟΙΚ τον Λίντνερ δεν φέρνει ιδιαίτερη αισιοδοξία στην προοδευτική Ευρώπη, αν και η κοινοβουλευτική ομάδα του SPD ανήκει πλειοψηφικά στην αριστερή πτέρυγα του κόμματος. Ο Σολτς εξακολουθεί να αρνείται τη μεταρρύθμιση του «φρένου του χρέους» (2008), το οποίο επιβάλλει αυστηρά όρια στον δημόσιο δανεισμό. Πιο συντηρητικά ακόμα τα εναλλακτικά σενάρια (Τζαμάικα, μεγάλος συνασπισμός). Αναμένεται η απόφαση του Συνεδρίου των Πράσινων, με τον συμπρόεδρο της Μπέρμποκ, τον Χάμπεκ, να ζητά και αυτός το ΥΠΟΙΚ. 
Το μετεκλογικό παζάρι έχει δρόμο και το θολό πολιτικό τοπίο της Γερμανίας δεν βοηθάει καθόλου τον Μακρόν. Το εξάμηνο της γαλλικής Προεδρίας (Ιανουάριος) εμπεριέχει γαλλικές προεδρικές και κοινοβουλευτικές εκλογές την άνοιξη και ο χρόνος τον πιέζει. Ο Μακρόν θέλει να επαναφέρει το σχέδιο του, για τη νέα αρχιτεκτονική και την αμυντική αυτονομία της ΕΕ, στο γαλλογερμανικό άξονα και περιμένει εναγωνίως τον Σολτς, πριν την προεκλογική περίοδο στη Γαλλία. 

Pandora’s Papers  

Σε μια εποχή διεύρυνσης των ανισοτήτων και αφυδάτωσης της δημοκρατίας, η έρευνα των Pandora’s Papers  (ICIJ) παρέχει μια ευρεία εικόνα των σκοτεινών σχέσεων της ελίτ, του “μαύρου χρήματος” και της κυνικής πολιτικής εξουσίας μέσω των υπεράκτιων εταιρειών (Offshore). Χαρακτηριστικό παράδειγμα η Μπελίζ της Κ. Αμερικής, παράδεισος των offshore με εγγυήσεις για πλήρη ανωνυμία, όπου 2 από τις 14 εταιρίες «offshore provider», που αναφέρουν τα Pandora’s Papers, έχουν δημιουργηθεί από τον τέως Γενικό Εισαγγελέα του κράτους. 

Το πραγματικό ερώτημα τώρα δεν είναι τι συνέβη, αλλά εάν οι κοινωνίες θα επιβάλουν κανόνες. H πρωτοβουλία για τον Παγκόσμιο Ελάχιστο Εταιρικό Φόρο των κερδών στις πολυεθνικές, έστω και στο χαμηλό 15%, ήταν μία πρώτη light κίνηση. Όμως, δεν είναι βέβαιο ότι αυτές οι αποκαλύψεις θα κάνουν τη μεγάλη διαφορά, όπως έγινε και με τα FinCen Files, τα Paradise Papers, τα Panama Papers και τα LuxLeaks. Η ανακύκλωση, το ξέπλυμα του μαύρου χρήματος και η αποφυγή φορολογίας των ελίτ είναι ενδογενής μεταβλητή του σύγχρονου καπιταλισμού. 

(1)    The Lancet,  Richard Horton .