Θέσεις για την αναβάθμιση της σχέσης Ελλάδας - Ομογένειας

Με αφορμή τη διαδικασία ανάδειξης νέας ηγεσίας στο Κίνημα Αλλαγής, αλλά και επειδή αυτός ο πολιτικός χώρος, όπως και αν ονομάζεται, είναι μεταπολιτευτικά ο κατεξοχήν χώρος επεξεργασίας και υλοποίησης πολιτικών για την ανάδειξη και τη σύσφιξη των σχέσεων Ελλάδας - Ομογένειας, είναι εθνικά χρήσιμο, νομίζω, όλοι οι σημερινοί υποψήφιοι, να ξαναπιάσουν το νήμα της σχέσης Ελλάδας - Ομογένειας με όρους 2021 και να καταθέσουν δημόσια σχετικές σοβαρές προτάσεις.  

Ως ενεργός απόδημος/ομογενής, αλλά και ταυτόχρονα ως πρώην Ειδικός Σύμβουλος Γενικών Γραμματέων Απόδημου Ελληνισμού, καταθέτω σήμερα τις εκτιμήσεις μου και τον προβληματισμό μου, προσπαθώντας  να φέρω στην επιφάνεια ιδέες και προτάσεις που θεωρώ χρήσιμες για το καλό του τόπου και της ομογένειας.  

Πρώτα από όλα, ας αρχίσουμε με μια βασική διαπίστωση.  Τα περίπου 3,5 εκατομμύρια άτομα της υφηλίου που αυτοπροσδιορίζονται ως ελληνικής καταγωγής στις απογραφές των χωρών διαμονής τους, συγκροτούν την επιμέρους (ελληνική) εθνοτική τους ταυτότητα πρωτίστως με όρους βιώματος, αλλά στην πλειοψηφία τους, η πολιτισμική ταυτότητα που κυριαρχεί είναι αυτή των κυρίαρχων πολιτισμικών ομάδων των πατρίδων τους.  Αυτή η ταυτότητα καθορίζει κυρίαρχες συμπεριφορές και αντιλήψεις, όχι η απλουστευμένη ταυτότητα της χώρας καταγωγής, έτσι όπως γινόταν κατανοητή ή μεταφέρονταν ή μεταφέρεται ακόμη, μέσα από τη διαμεσολάβηση της οικογένειας ή της εκκλησίας, για παράδειγμα.

Συνεπώς, ο ελλαδοκεντρικός όρος Απόδημοι δεν αντικατοπτρίζει τη σημερινή κοινωνική και πολιτισμική πραγματικότητα των ελληνικής καταγωγής κατοίκων της υφηλίου.  Πριν πολλές δεκαετίες, όταν υπήρχε ακόμα ως δραστήρια δημογραφική πλειοψηφία η πρώτη γενιά, που είχε συγκροτήσει ταυτότητα στην Ελλάδα μιας άλλης εποχής, ο όρος Απόδημος ήταν δόκιμος, τώρα όμως...

Τώρα υπάρχουν ομογένεις, με κοινό στοιχείο την αναφορά τους σε μια μακρινή, ιδεατή χώρα καταγωγής, σε έναν ιδεατό και απλουστευτικό πρωτίστως πολιτισμό, σε μια ιδεατή και απλουστευτική πρωτίστως ιστορία. Αυτές οι ομογένειες όμως, είναι δημιούργημα διαφορετικών μεταναστευτικών ρευμάτων και διαφορετικών ιστορικών διαδρομών των κυρίαρχων κοινωνιών όπου γενιούνται, αναπτύσσονται και ζουν τα μέλη τους.

Οι ταυτοτικές/πολιτισμικές σχέσεις αυτών των ομογενειών με την Ελλάδα, δεν είναι πλέον ισχυρές, εξασθενίζουν μέρα με τη μέρα, χρειάζονται ενίσχυση από την ελληνική πολιτεία.  Η ενίσχυση αυτή χρειάζεται όχι γιατί κινδυνεύουν να χαθούν οι ελληνικές διασπορές της υφηλίου, όπου υπάρχουν.  Οι ομογένειες μπορούν να πορευθούν και μόνες τους! Έχουν θεσμούς, με πρώτη και πανίσχυρη την Εκκλησία, έχουν και παράγουν ιδεολογία, έχουν άποψη για το τι είναι ή δεν είναι Ελληνισμός, Ελλάδα, Ελληνικότητα.  

Η ενίσχυση των σχέσεων με την κοσμική πολιτεία, με την Ελλάδα ως κρατική οντότητα, χρειάζεται πρωτίστως για να μη συρρικνωθεί ως μέγεθος, ως πολιτισμική, ως ιστορική, ως γεωστρατηγική  ετερότητα ο πολύμορφος Οικουμενικός Ελληνισμός, εντός και εκτός Ελληνικών συνόρων. 

Ο απλουστευτικός, ο διακηρυκτικός, ο πανηγυρικός, ο ελλαδοκεντρικός, ο προσβλητικός για τις ομογένειες του κόσμου λόγος της Ελλάδας και της ηγεσίας της δε φτάνει και δεν ωφελεί, πλέον.  

Το πρόσφατα αποκτηθέν σημαντικό δικαίωμα ψήφου αφορά λίγους. Δε συγκινεί τους πολλούς/ες, που δεν αισθάνονται πως είναι, ή  δεν μπορούν να είναι μέλη μιας πολιτικής κοινότητας με αναφορά στην Ελλάδα.    

Οι ενδεχόμενες επενδύσεις ομογενών στην Ελλάδα, αφορούν εξίσου λίγους.

Το τουριστικό συνάλλαγμα των ομογενών,  λαμβάνοντας υπόψη τα 30 εκατομμύρια τουριστών που επισκέφτηκαν την Ελλάδα προ πανδημίας δεν αρκεί.

Οπότε;  

Αν στα αλήθεια μας ενδιαφέρει η σχέση Ελλάδας-Ομογένειας, αν στα αλήθεια θεωρούμε αυτή τη σχέση εθνικά ωφέλιμη, χρειαζεται να την επανεξετάσουμε, με όρους  αρχών 21ου αιώνα. 

Ενδεικτικές αφετηρίες για την αναβάθμιση αυτής της σχέσης Ελλάδας-Ομογένειας, είναι κατά την άποψή μου οι ακόλουθες.

1. Η επεξεργασία και υιοθέτηση μιας οραματικής και μακροπρόθεσμης πολιτικής με την υποστήριξη όλων των κομμάτων της χώρας. 

2.  Μια αναβαθμισμένη και σοβαρή σχέση με τις ελληνικές διασπορές του κόσμου, χρειάζεται να υποστηριχτεί και οικονομικά.  Για παράδειγμα, για περισσότερα από 40 χρόνια, η Γενική Γραμματεία Απόδημου Ελληνισμού (ΓΓΑΕ) οργάνωνε και συντόνιζε προγράμματα εκπαιδευτικής φιλοξενίας στην Ελλάδα δεκάδων χιλιάδων  μαθητών και φοιτητών.  Αυτά τα προγράμματα αναζωπύρωναν το ενδιαφέρον των νέων γενιών των ομογενών για την Ελλάδα, βοηθούσαν να δημιουργηθούν ανθρώπινα δίκτυα φιλίας και συνεργασίας με ελληνικής καταγωγής νέους από ολόκληρη την υφήλιο, αναζωογονούσαν τους ομογενειακούς οργανισμούς με την ενεργό συμμετοχή στα ομογενειακά δρώμενα, αρκετών νέων που συμμετείχαν στα προγράμματα φιλοξενίας.  Επίσης, σημαντικός αριθμών αυτών των νέων, συμμετέχει σήμερα επιτυχώς στο κοινωνικό, οικονομικό, πολιτισμικό, επιστημονικό, πολιτικό κ.α. γίγνεσθαι των ευρύτερων κοινωνιών όπου ζουν και δραστηριοποιούνται.  Μακάρι η ελληνική πολιτεία να είχε μια βάση δεδομένων και να μπορούσε να προσεγγίσει πάλι, αυτούς τους ήδη ευαισθητοποιημένους ελληνικής καταγωγής κατοίκους του εξωτερικού...

3. Το εθνικό αφήγημα στην Ελλάδα χρειάζεται συνεχώς να ενσωματώνει και την ομογενειακή διάσταση, παντού. Αυτό μπορεί και πρέπει να αρχίσει εισάγοντας την ομογενειακή διάσταση στο εκπαιδευτικό σύστημα της Ελλάδας και στη διδακτέα ύλη στα σχολεία.  Αυτή η ανάδειξη είναι καλό να γίνει με  οριζόντιο και όχι με κάθετο τρόπο, για παράδειγμα μόνο στο μάθημα της ιστορίας.   

4.  Χρειάζεται πλέον η Ελλάδα να δημιουργήσει και να στελεχώσει ένα σοβαρό Υπουργείο Ομογενειακού Ελληνισμού, έχοντας ως επικεφαλής υπουργό, κατά προτίμηση υπερκομματικό, με σημαντικές αρμοδιότητες, ακόμα και με δικαίωμα βέτο για σημαντικά θέματα της σχέσης Ελλάδας-Ομογένειας, και εγγεγραμμένα στον ετήσιο κρατικό προϋπολογισμό σημαντικα κονδύλια. Αυτό το υπουργείο, για να μπορεί να είναι αποτελεσματικό, στην παραγωγή, στο συντονισμό, αλλά και στην υλοποίηση σχετικών πολιτικών, πρέπει να στελεχώνεται και με ανάλογα επαγγελματικά καταρτισμένα άτομα από τις χώρες των Ελληνικών ομογενειών.  Κανένας κοσμοπολίτης Έλληνας κρατικός υπάλληλος ή στέλεχος, δεν μπορεί να έχει τις πολιτισμικές ευαισθησίες, το κοινωνιολογικό know how, τις διασυνδέσεις με τις χώρες όπου ζει και δραστηριοποιείται η ομογένεια, από ό,τι ένας εργαζόμενος που προέρχεται από τα σπλάχνα της ίδιας της ομογένειας.  Στόχος αυτού του υπουργείου δε θα είναι η δημιουργία μιας νέας γραφειοκρατίας.  Στόχος του θα είναι ο οριζόντιος «έλεγχος» όλων των άλλων υπουργείων και η διασφάλιση ομογενειακής διάστασης στις παραγόμενες και υλοποιούμενες πολιτικές των ελληνικών κυβερνήσεων.    

5. Επιπλέον ευαισθησία και τεχνογνωσία για θέματα ομογενών στην ελληνική κυβέρνηση και στην ελληνική κρατική μηχανή, μπορεί να δημιουργηθεί με οριζόντιες πολιτικές θετικής «διάκρισης» και με ποσοστώσεις στις προσλήψεις και στους διορισμούς εργαζομένων, αλλά και κορυφαίων στελεχών της πολιτείας και της κρατικής μηχανής.  Να υπάρχουν ελάχιστες ποσοστώσεις για ομογενείς που πληρούν τις τυπικές προδιαγραφές και επιθυμούν να εργαστούν στην Ελλάδα, ή για την Ελλάδα.   Οι προσλήψεις του λεγόμενου «επιτόπιου» προσωπικού στο παρελθόν, σε διάφορα προξενεία της Ελλάδας στο εξωτερικό, περιορίζονταν σε οδηγούς αυτοκινήτων, διοικητικό προσωπικό κ.λπ.  Έφτασε πλέον η ώρα να πάμε ένα βήμα πιο πέρα, ως χώρα...

Ο υπό διάθεση χρόνος που έχει στα χέρια του το ελληνικό κράτος, για να προχωρήσει σε μια ουσιαστική αναβάθμιση της σχέσης του με τις ομογένειες του κόσμου, έτσι ώστε να διασφαλιστούν καλύτερα τα συμφέροντα του απανταχού Ελληνισμού, είναι λίγος, ίσως και ελάχιστος.  Ας τον αξιοποιήσουμε όσο καλύτερα μπορούμε, κάνοντας τολμηρά βήματα.  Αν το θέλουμε.  Αν το επιθυμούμε.