Απόψεις|07.11.2021 11:10

Το Ευρωπαϊκό Δίλημμα της Αμυντικής Ολοκλήρωσης: Το «δόγμα Μακρόν», ο ευρωστρατός, και οι «αυταπάτες» των Βρυξελλών

Άρης Βουρβούλιας

Η δυσχερής γεωστρατηγική θέση της Ευρωπαϊκής Ένωσης συνοψίζεται στα γεγονότα του περασμένου Αυγούστου και Σεπτεμβρίου. Η χαοτική εκκένωση των ΝΑΤΟϊκών δυνάμεων από το Αφγανιστάν, και η ελλιπής ενημέρωση της Αμερικανικής διοίκησης προς τις Ευρωπαϊκές συμμαχικές χώρες, αποδείχτηκε οιωνός για το τι θα επακολουθούσε.

Τρεις εβδομάδες αργότερα, η συμφωνία εξοπλιστικών και κοινού στρατηγικού σχεδιασμού, AUKUS (Αυστραλία-Ηνωμένο Βασίλειο-Αμερική), θα άφηνε έκθετη τη Γαλλία (και άρα Ε.Ε.), ενώ θα αποσαφήνιζε την μετατόπιση των Η.Π.Α., από τη Μέση Ανατολή και Ευρώπη, στα συμφέροντα του Ινδοειρηνικού.

Είναι εμφανές ότι αυτά που έχει να προσφέρει η γραφειοκρατική και πολύφωνη Ε.Ε. γίνονται λιγότερο ελκυστικά και απαραίτητα κάθε μέρα που περνάει. Η έλλειψη ενιαίας εξωτερικής πολιτικής και κοινού αμυντικού σχεδιασμού, οι διασπαστικές τάσεις «εντός των τειχών», η ισχνή οικονομική ανάπτυξη σε συνάρτηση με το δημογραφικό, και το ξεκάθαρο έλλειμμα καινοτομίας στις προηγμένες τεχνολογίες, την κατατάσουν πια ως δευτερεύουσα δύναμη στην παγκόσμια κατανομή ισχύος.

Την ίδια στιγμή, ο επαναπροσδιορισμός των παραδοσιακών συμμαχικών σχέσεων, η ανάδειξη νέων σημαντικών γεωπολιτικών δυνάμεων, και οι μεγάλες προκλήσεις των μεταναστευτικών ροών και της κλιματικής αλλαγής, θέτουν νάρκες αποσταθεροποίησης για την ενότητα της.

Σε ένα τέτοιο περιβάλλον και συνθήκη, όπου η Ευρώπη έχει να διεκδικήσει συμφέροντα της στη Βαλτική και Βόρεια Θάλασσα, στην Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη, στα Βαλκάνια, στη Μέση Ανατολή, στη Μεσόγειο και στο Σαχέλ, η ανάγκη για στρατιωτική αυτονομία γίνεται πιο επιτακτική από ποτέ στον 21ο αιώνα.

Υπο αυτή την έννοια, η αμυντική συμφωνία Ελλάδας-Γαλλίας, που υπογράφηκε στις 28 Σεπτεμβρίου, θα μπορούσε να εξυπηρετήσει την ιδέα μίας κορυφαίας πτυχής της Ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης: το όραμα για μία ανεξάρτητη κοινή αμυντική στρατηγική με αμιγώς ηπειρωτικά χαρακτηριστικά.

Αλλά, πόσο επιβεβλημένη είναι μία τέτοια λύση, και, πάνω από όλα, πόσο ρεαλιστική η υλοποίησή της;

Η Απόλυτη Στρατιωτική Εξάρτηση Από την Αμερική

Οι Ευρωπαϊκές χώρες δεν είχαν ούτε την επαρκή ενημέρωση αλλά ούτε και την επιθυμία να εκκενωθεί η Καμπούλ με τον τρόπο που συνέβη. Αυτό που, ωστόσο, δεν έγινε γρήγορα αντιληπτό, είναι, ότι στην πραγματικότητα, δεν είχαν καν την επιλογή.

Όλες οι Ευρωπαϊκές ΝΑΤΟϊκές δυνάμεις στο Αφγανιστάν εξαρτιόντουσαν επιχειρησιακά από την επιμελητεία και αεροπορική υποστήριξη των Η.Π.Α.. Το «Βατερλώ» της Ένωσης στη Μέση Ανατολή έκανε ξεκάθαρη την αδυναμία της να πάρει πρωτοβουλίες σε μία περιοχή που διακυβεύονται συμφέροντα ζωτικής σημασίας για την ίδια.

Ωστόσο, το πρόβλημα παραμένει πρωτίστως ποιοτικό, και όχι ποσοτικό.

Σύμφωνα με τις στατιστικές υπηρεσίες του ΝΑΤΟ, η Ε.Ε. δεν υπολείπεται αισθητά σε αριθμό ενεργών στρατιωτών (1,26 εκατ.) σε σχέση με αυτόν των Η.Π.Α. (1,37 εκατ.). Συνολικά, τα κράτη-μέλη κατέχουν τη δεύτερη θέση παγκοσμίως σε στρατιωτικές δαπάνες.

Πάραυτα, η Ε.Ε. παρουσιάζει κομβικές ελλείψεις στο τομέα της αερομεταφοράς, όπου βρίσκεται χωρίς μεταγωγικά αεροσκάφη που να επιτρέπουν άμεση αποβίβαση στρατευμάτων και εξοπλισμού σε τρίτες χώρες. Σε ότι έχει να κάνει με την επικοινωνία, τη διαλειτουργικότητα, και την προστασία εναέριου χώρου, η Ένωση είναι απόλυτα εξαρτημένη από την τεχνολογία των Ηνωμένων Πολιτειών. Μάλιστα, αρκετές από τις χώρες-μέλη της - προστατεύοντας τις δικές τους αμυντικές βιομηχανίες - προμηθεύονται μέχρι σήμερα εξοπλισμό συμβατό με Αμερικάνικα ή ΝΑΤΟϊκα συστήματα, και όχι με τα αντίστοιχα των Ευρωπαίων συμμάχων τους.

Από ντρόουνς μέχρι ραδιοεπικοινωνία και δορυφορική τηλεπισκόπηση, τα πάντα βασίζονται σε τεχνολογία εκτός Ένωσης, ενώ για την έρευνα, το σχεδιασμό και λειτουργία ενός αυτόνομου κοινού εξοπλισμού χρειάζονται τεράστια αμυντικά μπάτζετ και δεκαετίες συνέργειας.

Ευρωστρατός: Μία παλιά ιδέα

Η ιδέα του ευρωστρατού δεν είναι μία καινοφανής ιδέα. Προωθήθηκε εντόνως στα τέλη της δεκαετίας του 1990 μετά την αποτυχία της Ευρώπης να αποτρέψει χρόνια αιματοχυσίας στους Γιουγκοσλαβικούς πολέμους (έως και την παρέμβαση των Η.Π.Α.). Το 1999, η Ε.Ε. έθεσε ως πρωταρχικό στόχο τη δημιουργία στρατού ταχείας αντίδρασης, που, έως το 2003, θα μπορούσε να αναπτύξει ένα σώμα 50.000–60.000 στρατιωτών. Η πολιτική βούληση δεν υπήρξε ποτέ επαρκής για την πραγματοποίηση των εξαγγελιών.

Μετά τα γεγονότα στην Κριμαία το 2014, αλλά και τη στροφή της εξωτερικής πολιτικής της προεδρίας Τραμπ απέναντι στα Ευρωπαϊκά κράτη, έγινε ξεκάθαρο ότι η Ένωση οφείλει να δουλέψει με στόχο την ομογενοποίηση του αμυντικού σχεδιασμού της. Εντούτοις, καμία από τις πρωτοβουλίες που πάρθηκαν μέχρι σήμερα δεν κατάφεραν να αντιμετωπίσουν ουσιωδώς τις ανεπάρκειες του παρελθόντος.

Συγκεκριμένα, το 2017 ιδρύθηκε το «Ευρωπαϊκό Ταμείο Άμυνας» (ETA) με τον προϋπολογισμό της Ε.Ε. να χρησιμοποιείται για πρώτη φορά σε προγράμματα αμυντικής συνεργασίας. Τον Δεκέμβριο του ίδιου έτους, υπεγράφει η «Μόνιμη Διαρθρωμένη Συνεργασία» (PESCO) από 25 χώρες (όλα τα μέλη, πλην Μάλτας και Δανίας), με στόχο την ενίσχυση της αμυντικής διαλειτουργικότητας εντός Ε.Ε..

Το 2018, ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Άμυνας, στα πλαίσια του «Σχεδίου Ανάπτυξης Ικανοτήτων» (Capability Development Plan - CDP)», εντόπισε 11 τομείς προτεραιότητας για την ανάπτυξη των στρατιωτικών της δυνατοτήτων, ενώ, το 2020, η Ε.Ε. διεξήγαγε για πρώτη φορά την «Συντονισμένη Ετήσια Επισκόπηση για την Άμυνα» (CARD), ώστε να αξιολογηθεί η διαχείριση κονδυλίων μέχρι τότε, αλλά, και να αποσαφηνιστούν οι έξι «τομείς εστίασης» για το μέλλον.

Τα κράτη-μέλη έχουν συμφωνήσει σε 20 δεσμεύσεις μέχρι σήμερα, την στιγμή που έχουν εκπονήσει 47 συλλογικά έργα προμηθειών. Δεδομένου, όμως, ότι δεν υπάρχει δεσμευτικός χαρακτήρας στους κοινούς στόχους, η εκπνοή των προθεσμιών χωρίς την υλοποίηση των συμφωνηθέντων είναι και η πιο συνήθης κατάληξη των σχεδίων.

Το «δόγμα Μακρόν» και ο Ρόλος της Ελλάδας

Η ακύρωση της παράδοσης των υποβρυχίων στην Αυστραλία, ήταν ισχυρό οικονομικό πλήγμα - αξίας 31 δισ. ευρώ - για τα έσοδα του Παρισιού. Ακόμα σημαντικότερο, όμως, ήταν το πλήγμα στο πρεστίζ της Γαλλικής κυβέρνησης, που έκανε λόγο για «πισώπλατη μαχαιριά», δια στόματος του Γάλλου Υπουργού Εξωτερικών, Ζαν-Ιβς λε Ντριάν.

Μόνο τυχαία δεν ήταν η σύμπτωση της Ελληνογαλλικής συμφωνίας λιγότερο από δύο εβδομάδες αργότερα. Η έκπτωση που προσέφερε η Γαλλία στο συνολικό κόστος των φρεγατών, αλλά, κυρίως, η δέσμευση για στρατιωτική επέμβαση, ήταν επιβεβλημένες παραχωρήσεις μπροστά στην ανάγκη αλλαγής του αφηγήματος.

Πάντως, θα ήταν αφελές να μεταφραστεί μία τέτοια ιστορική συμφωνία ως απλά καιροσκοπική κίνηση εντυπώσεων. Το Παρίσι είχε βλέψεις στην νοτιοανατολική μεσόγειο εδώ και αρκετό καιρό, ενώ μεταφράζει τη φυγή του Ηνωμένου Βασιλείου, την ισχνή στρατιωτική δύναμη της Γερμανίας, αλλά και την μετατόπιση της προσοχής της Αμερικής στα Ινδοειρηνικά τεκταινόμενα, ως κενό στρατιωτικής ισχύος που μπορεί να αναβαθμίσει το ρόλο της εντός Ε.Ε. αλλα και στην παγκόσμια σκακιέρα.

Το «δόγμα Μακρόν», σαν συνέχεια ενός παραδοσιακού «Γκωλισμού», μιλάει για τη στρατηγική αυτονομίας και τη δημιουργία ενός πραγματικού Ευρωπαϊκού στρατού μέσα στη δεκαετία. Η πολιτική του σχεδίου «Πρώτα η Ευρώπη», θέτει ως μείζονα στόχο τη σταδιακή απεξάρτηση της ηπείρου από την Αμερική σε ζητήματα άμυνας, κυβερνοασφάλειας, προηγμένης τεχνολογίας και τηλεπικοινωνίας.

«Οι Ηνωμένες Πολιτείες θα μας σεβαστούν σαν συμμάχους μόνο όταν κερδίσουμε την αυτονομία μας στο πεδίο της άμυνας...Αυτό που πρέπει να καταλάβουν οι σύμμαχοί μας είναι ότι επιβάλλεται να συνεχίζουμε να χτίζουμε την ανεξαρτησία μας, όπως η Αμερική κάνει για τον εαυτό της, όπως η Κίνα κάνει για τον εαυτό της», ανέφερε χαρακτηριστικά ο Γάλλος πρόεδρος σε συνέντευξή του το 2020.

Το θεμελιώδες ερώτημα είναι πόσο αυτόνομα πραγματικά επιθυμούν να είναι τα Ευρωπαϊκά κράτη. Στις 15 Σεπτεμβρίου, η Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, ανακοίνωσε ότι θα συγκαλέσει μαζί με τον Μακρόν μια σύνοδο κορυφής το 2022 αποκλειστικά με θέμα την Ευρωπαϊκή άμυνα.

Η Γαλλική κυβέρνηση έχει σημαντικές φιλοδοξίες για τη συγκεκριμένη σύνοδο, αφού θα είναι μία πρώτης τάξεως ευκαιρία να προωθήσει την έννοια της στρατηγικής αυτονομίας.

Το Υπαρξιακό Δίλημμα της Επόμενης Ημέρας

Η ουσία του προβλήματος παραμένει η μετέωρη στάση των χωρών της Ένωσης. Εάν και τα κράτη-μέλη γοητεύονται από ιδέες στρατηγικής αυτοτέλειας, κωλυσιεργούν στα απαραίτητα επόμενα βήματα, μεταθέτοντας το όραμα της αμυντικής ολοκλήρωσης ad kalendas Graecas.

Μία ενοποίηση του Ευρωπαϊκού αμυντικού σχεδιασμού βρίσκει εμπόδια στα δύσκολα πολιτικά διλήμματα που γεννά για τις κρατικές διοικήσεις των μελών της. Μία υπερεθνική ενοποίηση στα στρατιωτικά ζητήματα συνεπάγεται εξάλλου την εκχώρηση μέρους της εθνικής κυριαρχίας.

Ο ισχυρότερος (όπως η Γαλλία) και ο πιο ευάλωτος (όπως η Ελλάδα) έχουν όλα τα κίνητρα να πειστούν περί της αναγκαιότητας του εγχειρήματος. Είναι ένα μήνυμα πολύ πιο εύκολο να φιλτραριστεί από το Ελληνικό κοινοβούλιο, με την απειλή της Τουρκίας στην νοτιοανατολική Μεσόγειο. Είναι μία ευκαιρία που η Γαλλία θα επιδιώξει να αξιοποιήσει, βλέποντας τα κενά που άφησε το Brexit, η αλλαγή προτεραιοτήτων στην Αμερική, και το τέλος της 16ετούς καγκελαρίας της Μέρκελ.

Ωστόσο, παραμένει δύσκολη άσκηση για όλες τις χώρες στο ενδιάμεσο. Χώρες που δεν έχουν μεγαλεπίβολες επιδιώξεις ή άμεσους κινδύνους, χώρες που αρκούνται στους όρους ασφάλειας που παρέχει η ΝΑΤΟϊκή συμμαχία.

Σίγουρα, πάντως, η Ευρώπη δεν μπορεί να εναποθέτει άλλο την ελευθερία και την επιχειρησιακή της ικανότητα αποκλειστικά στην ισχύ και τεχνολογία της Αμερικής. Όσο παραμένει οικονομικά και στρατιωτικά εξαρτημένη από Κίνα και Η.Π.Α. αντίστοιχα, τόσο θα ενισχύει τα σενάρια αποδόμησής της.

Τα βήματα αμυντικής ολοκλήρωσης χρειάζονται γενναιότητα και μακροπρόθεσμη προοπτική από τα κοινοβούλια 27 χωρών. Η αμφιθυμία, ωστόσο, προς μία κατεύθυνση αυτόνομης συμπόρευσης, μπορεί να αναβαθμίσει τις ιστορικές προκλήσεις του 21ου αιώνα σε υπαρξιακά διλήμματα της Ενωσιακής βιωσιμότητας.

Πηγές

https://carnegieeurope.eu/strategiceurope/85392

https://www.politico.eu/article/europe-still-needs-america/

https://www.france24.com/en/europe/20210902-proposals-for-an-eu-army-re-emerge-after-afghan-pullout-%E2%80%93-but-many-remain-hard-to-convince

https://www.ft.com/content/f14c3e59-30bb-4686-8ba3-18ff860647e7

https://www.trtworld.com/opinion/a-european-military-and-defence-autonomy-are-pipe-dreams-49837

https://geopolitique.eu/en/2020/11/16/the-macron-doctrine/

https://ec.europa.eu/info/sites/default/files/jointcommunication_indo_pacific_en.pdf

https://www.bbc.com/news/world-58564837

https://www.europarl.europa.eu/news/el/headlines/security/20190612STO54310/europaikos-stratos-muthos-i-pragmatikotita

https://www.europarl.europa.eu/news/el/headlines/security/20171208STO89939/monimi-diarthromeni-sunergasia-pesco-gia-pio-apotelesmatiki-europaiki-amuna

https://www-tandfonline-com.proxy.findit.dtu.dk/doi/pdf/10.1080/14683857.2018.1540181?needAccess=true