Υβρίδιο εργασιακών σχέσεων

Οι προκλήσεις της αγοράς εργασίας

Μακροσκοπικά, μέχρι σήμερα ο μόνος σχετικά σταθερός παραγωγικός συντελεστής ήταν η εργασία. Η εξέλιξη της 4ης βιομηχανικής επανάστασης δημιουργεί νέα δεδομένα στην παγκόσμια παραγωγή. Τα όρια μεταξύ του ψηφιακού και φυσικού περιβάλλοντος και βιολογικού κόσμου εξασθενούν. Οι πόροι που απαιτούνται για ασφαλή αποθήκευση, χρήση δεδομένων και κάλυψη ενεργειακών αναγκών, δημιουργούν έναν νέο διαγωνισμό ανάπτυξης των οικονομιών των κρατών στη βάση της προσφοράς στη ζήτηση αυτών των πόρων.

Η χρηματοπιστωτική κρίση του 2008 έπληξε πολύ περισσότερο την Ελλάδα, εξελισσόμενη σε κρίση χρέους. Η χώρα φάνηκε από καιρό ανέτοιμη να προετοιμαστεί και να τοποθετηθεί στις προκλήσεις που είχαν δημιουργηθεί από τις αρχές της δεκαετίας το 90’. Ο Ελληνικός λαός δε, συνεχίζει να δοκιμάζεται δυσανάλογα και το βιοτικό του επίπεδο μειώνεται συγκριτικά με αυτό άλλων κρατών.

Ανάλογες είναι και οι προκλήσεις που θα κληθούμε να αντιμετωπίσουμε και οι οποίες θα αφορούν πρωτίστως το εργασιακό πεδίο.

Η συντηρητική λύση, Gig Economy

Η προωθημένη συντηρητική αντίληψη ονομάζεται “Gig Economy”. Ως ορολογία μπορεί να μην είναι ευρέως γνωστή αλλά το τι περιλαμβάνει είναι και εξελίσσεται ραγδαία στην Ελλάδα. Ελλείψει ακριβούς απόδοσης στα ελληνικά, θα επιμείνουμε στην ξενική ορολογία.

Στην Gig Economy, οι θέσεις εργασίας είναι οι προσωρινές και «ευέλικτες» και οι εταιρείες τείνουν να προσλαμβάνουν «ανεξάρτητους» εργαζομένους και «ελεύθερους» επαγγελματίες αντί υπαλλήλων πλήρους απασχόλησης. Δραστηριότητες ανάλογες θα βρούμε στην Ελλάδα και αλλού.

Το παράδειγμα της E-Food είναι ένα ισχυρό παράδειγμα αλλαγών στις εργασιακές σχέσεις της Gig Economy. Οι επιχειρήσεις εστίασης εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από τις υπηρεσίες διανομής. Ιδιαίτερα εν μέσω της πανδημίας του Covid19, με τα μέτρα υγείας που καλούνται να εφαρμόσουν, η δια ζώσης εξυπηρέτηση έχει σε μεγάλο βαθμό υποχωρήσει αντί των παραγγελιών, καθιστώντας την εξ αποστάσεως εξυπηρέτηση ζωτικής σημασίας. Ανάλογα φαινόμενα υπάρχουν και σε άλλες χώρες. “Στη Βρετανία, τα εστιατόρια βρίσκονται εγκλωβισμένα στην Deliveroo, όπου αντιστοίχως βρίσκονται όλοι οι πελάτες” έγραψε ο Iwan Doherty στο Tribunemag πριν λίγους μήνες.

Οι εργαζόμενοι κινούνται κυρίως γύρω από πλατφόρμες που παρέχουν υπηρεσίες σε τρίτους. Καταβάλλεται ένα σταθερό ποσό ανά παραδοτέο ως αμοιβή αλλά επειδή θεωρούνται αυτοαπασχολούμενοι, αναλαμβάνουν οι ίδιοι την ασφαλιστική τους κάλυψη. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα ορισμένες μειώσεις σε κόστη εργασίας όπως: πληρωμένη άδεια, κόστος αντικατάστασης και αποζημίωση ασθενείας, αποζημίωση απόλυσης ή αποζημίωση για εργατικό ατύχημα. Σημαντικό είναι επίσης το κόστος των ωρών εργασίας για το τμήμα ανθρώπινου δυναμικού που κάνει όλες τις απαραίτητες ενέργειες για το προσωπικό (πληρωμές, βεβαιώσεις άδειας, καταστάσεις υπερωριών, πίνακες εργασίας και ωραρίων κ.λπ.).

Παράλληλα, οι παροχές σε είδος είναι μικρές, γιατί σε πολλές περιπτώσεις, οι εργαζόμενοι εργάζονται εξ αποστάσεως ή αλλού από τον προσωπικό τους χώρο, ενώ το κόστος του εξοπλισμού μειώνεται σημαντικά αφού τους αφορά. Επί παραδείγματι, στην περίπτωση των αναβατών, επιβαρύνονται με τα έξοδα για τα μεταφορικά μέσα, τη συντήρηση και τον ανεφοδιασμό. Σε άλλες περιπτώσεις, η ίδια η κοινή πλατφόρμα είναι το κοινό μέσο εργασίας για όλους. Για παράδειγμα, οι καθηγητές που παραδίδουν μαθήματα εξ αποστάσεως ή e-learning χρησιμοποιούν όλοι το ίδιο πρόγραμμα - οδηγό.

Η Gig Economy δεν είναι ένα εντελώς διαφορετικό μοντέλο εργασίας. Στην συντηρητική θεώρηση, ο εργαζόμενος συγχέεται τεχνηέντως με τον ελεύθερο επαγγελματία και την ατομική επιχείρηση. Πραγματοποιείται επίκληση της πολύ υψηλής αυτοαπασχόλησης που υπάρχει στην Ελλάδα (27,9%) και της συντριπτικά υψηλότερης όλων στους νέους (12,8%) (ΟΟΣΑ, 2021), ως κάτι που αποτελεί εργασιακή «προδιάθεση» της χώρας, ενώ τα παραπάνω στοιχεία περιλαμβάνουν μικτά σύνολα.

Η αυτοαπασχόληση στην πραγματικότητα συνδυάζεται με κάποιου είδους επιχειρηματική δραστηριότητα. Είναι άλλο πράγμα ο αυτοαπασχολούμενος - ελεύθερος επαγγελματίας, ιδιοκτήτης ταπητοκαθαριστηρίου και άλλο ο εργαζόμενος σε παρόμοια εταιρεία που εργάζεται ως «ελεύθερος επαγγελματίας». Βασική διάκριση, που απορρέει από το γεγονός, ότι ο μεν πρώτος προσπαθεί να μεγιστοποιήσει την πελατεία του και αν χρειαστεί κάνει τις κατάλληλες προσλήψεις για να την εξυπηρετήσει. Αντίθετα, στα πλαίσια που περιεγράφησαν, ο «ανεξάρτητος» καθαριστής είναι στην πραγματικότητα υπάλληλος του πρώτου και εξαρτημένος από αυτόν.

Αποδεικτικό του ότι στρεβλά συγχέεται η αυτοαπασχόληση και η ελεύθερη επαγγελματική δραστηριότητα με την εξαρτημένη εργασία της Gig Economy, αποτελεί ότι οι νέοι που ασκούν αυτοαπασχόληση, κυρίως εργάζονται σε τομείς χαμηλής επένδυσης κεφαλαίου (Eurostat, 2021), συνδυαστικά με το γεγονός ότι οι νέοι που ασκούν αυτοαπασχόληση, κυρίως παρέχουν υπηρεσίες σε τρίτους (ΟΟΣΑ, 2021).

Δεν μπορούμε να αποκόψουμε τις εργασιακές σχέσεις από τη συνολική λειτουργία της οικονομίας.

Αναλόγως των συνθήκων, όποιες αλλαγές είναι κατάλληλες ή όχι. Οι τελευταίες αλλαγές στις εργασιακές σχέσεις που έφερε η κυβέρνηση με το εργασιακό νομοσχέδιο το περασμένο καλοκαίρι, με την αμοιβή των υπερωριών να είναι ανταλλάξιμη με ρεπό, είναι πλήρως ανακόλουθες με την οικονομική πραγματικότητα.

Τα πρώτο επιχείρημα υπερψήφισης ήταν η δυνατότητα των εργαζομένων να ισορροπήσουν τον εργασιακό τους χρόνο με άλλες δραστηριότητές τους ή να επιλέξουν να αυξήσουν το εισόδημά τους από τον χρόνο υπερεργασίας. Το δεύτερο ήταν ότι ανάλογες ρυθμίσεις υπάρχουν και σε άλλες χώρες όπως η Γερμανία και η Σουηδία, οι οποίες φημίζονται για το καθεστώς προστασίας της εργασίας και το σοσιαλδημοκρατικό μοντέλο ανάπτυξης ισχυρού κοινωνικού κράτους.

Είναι γεγονός ότι το μέτρο αυτό εφαρμόζεται επί σειρά ετών σε άλλα κράτη μέλη της ΕΕ όπως η Γερμανία ή η Σουηδία. Οι πολύ υψηλότεροι μισθοί, η πληρότητα των ασφαλιστικών παροχών και ιδιαίτερα η πολύ χαμηλή ανεργία (τριβής), αποτελούν από μόνα τους σοβαρούς ανασταλτικούς παράγοντες ώστε να μην υπάρχει ισχυρή ασυμμετρία εξουσίας εργαζομένων - εργοδοτών. Η επιλογή για αποδοχές υπερωριών ή για ρεπό είναι όντως υπόθεση του ίδιου του εργαζόμενου, χωρίς να είναι κριτήριο η διατήρηση της εργασίας του ή η επιθυμία του εργοδότη, αφού η αντικατάστασή αποτελεί δυσανάλογα επιπλέον κόστος και ρίσκο και δεν μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως «όπλο».

Η Ελλάδα είναι η δεύτερη στην ανεργία των νέων με ποσοστό 29,6%, πίσω μόνον από την Κόστα Ρίκα (32,2%). Η συνολική ανεργία για το ίδιο διάστημα αποτιμάται για την χώρα μας σε 13,9% η οποία βρίσκεται στην τρίτη θέση, ελάχιστα πίσω από τις Ισπανία (14,7%) και Κόστα Ρίκα (15,3%) (ΟΟΣΑ, Νοέμβριος 2021)

Η ολιγοπωλειακή συνθήκη σε μεγάλα τμήματα της αγοράς, οι γενικά χαμηλοί μισθοί - προϊόν και της οικονομικής κρίσης - είναι ένας εκρηκτικός συνδυασμός για περαιτέρω ελαστικοποίηση.

Πρέπει να ρυθμίσουμε δίκαια τις εργασιακές σχέσεις με γνώμονα τις ευρύτερες οικονομικές και κοινωνικές συνθήκες.

Τα στοιχεία που παρουσιάστηκαν παραπάνω, μαζί με τις προωθημένες αλλαγές στις εργασιακές σχέσεις καθιστούν την Ελλάδα υβρίδιο εργασιακών σχέσεων. Μία οικονομία στην οποία εφαρμόζονται χωρίς να λαμβάνεται υπόψη η κοινωνική πραγματικότητα, τα αιτούμενα επιχειρήσεων που στην καλύτερη περίπτωση λειτουργούν ολιγοπωλειακά και σε λογική lobbing.

Στην πράξη, στην Ελλάδα είναι ελάχιστοί οι εργαζόμενοι που εργάζονται ως ανεξάρτητοι εργαζόμενοι - ελεύθεροι επαγγελματίες παράλληλα σε περισσότερους από έναν εργοδότες χωρίς ταυτόχρονα ένας από αυτούς να αποτελεί βασικό εργοδότη. Και παρατηρείται ότι οι «ανεξάρτητοι» εργαζόμενοι απασχολούνται κατά κανόνα από έναν κύριο εργοδότη. Αυτό το στοιχείο από μόνο του κάνει την εργασία όχι ελεύθερη και ανεξάρτητη αλλά εξαρτημένη και τα έσοδα από μια δραστηριότητα είναι η βασική, αν όχι η μόνη πηγή εισοδήματος. Αν συνδυαστούν αυτά τα χαρακτηριστικά με την έλλειψη αμειβόμενων αδειών, με το ασφαλιστικό καθεστώς να βαρύνει αποκλειστικά τον εργαζόμενο, γίνεται απολύτως σαφές ότι το τωρινό πλαίσιο είναι εντελώς ασφυκτικό.

Η έναρξη επαγγελματικής δραστηριότητας ανεξάρτητου χαρακτήρα ή η προώθηση της αυτοαπασχόλησης ως ιδέα οφείλουν να συντελούνται, εφόσον αποτελούν πραγματικότητα. Επί τούτου, πρέπει να οριστεί και η περαιτέρω ρύθμιση των εργασιακών σχέσεων. Η αγορά υπηρεσιών πρέπει να επιτρέπεται μόνο σε περιπτώσεις εργαζομένων που έχουν αποδεδειγμένη σχέση με περισσότερες από μία επιχειρήσεις και έναντι ανάλογα υψηλότερου αντιτίμου, έχοντας ως βάση υπολογισμού την μισθωτή εργασία στο ίδιο αντικείμενο. Αυτούς τους εργαζόμενους, όσοι κι αν είναι, θα τους συμφέρει να καλύψουν οι ίδιοι τις ασφαλιστικές τους εισφορές ή να μην έχουν δεσμεύσεις. Ή είναι προς το συμφέρον τους να μεταβούν από την υπαλληλική ιδιότητα σε αυτή του παρόχου υπηρεσιών, όταν και αν υπάρξει και άλλος δυνητικός εργοδότης.

Σε κάθε περίπτωση, αυτό το πλήθος είναι μικρό. Για όλους τους υπόλοιπους και υπό τις προαναφερθείσες κοινωνικές συνθήκες, θα πρέπει να υπάρχει αποκλειστικά υπαλληλική εργασιακή συνθήκη, ώστε να έχουν τουλάχιστον εγγυημένη ιατρική περίθαλψη, συνταξιοδοτική κάλυψη, αποζημίωση σε περίπτωση απόλυσης και τη δυνατότητα αναπλήρωσης εισοδήματος σε ενδεχόμενη ανεργία.