Ο Πούτιν, ο Ερντογάν και εμείς

Δυστυχώς οι προβλέψεις είναι δύσκολες. Πολλές φορές διάγουμε κοσμογονικές αλλαγές και δεν το καταλαβαίνουμε. Συνδέουμε τις τελείες αλλά δεν ξέρουμε αν συνδέουμε τις σωστές τελείες. Ο μεγάλος Malthus δεν κατάλαβε ότι η βιομηχανική επανάσταση συνέβαινε μπροστά στα μάτια του. Όταν οι υπολογιστές πρωτοεμφανίστηκαν δεν ξέραμε πόσο μακριά θα μας πάνε. Για να μην μιλήσουμε για πολύπλοκα ιστορικά γεγονότα.

Φανταστείτε ότι βρισκόσαστε στο 1938. Θα προβλέπατε το Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο και το τεράστιο μέγεθός του; Όλοι τρέχαν να κατευνάσουν τη Γερμανία για να προλάβουν τα χειρότερα όπως τα προβλέπανε τότε. Ακριβώς όπως και σήμερα. Όπως και σήμερα, πολλοί ενδιαφερόντουσαν κυρίως για τα βραχυχρόνια οικονομικά συμφέροντα και χάνανε το δάσος προς χάριν του δένδρου.

Πήγα στη Μόσχα μερικά χρόνια πριν προσκεκλημένος από ένα πανεπιστήμιο για να δώσω μια επιστημονική ομιλία. Οι εντυπώσεις πολλές και διαφορετικές από αυτά που περίμενα. Μεγάλοι δρόμοι, τεράστια κτίρια, αυτοκρατορική πόλη, αρκετός πλούτος. Φαντασμαγορική η Μόσχα τα Χριστούγεννα. Φτηνή ενέργεια. Να κυκλοφορείς στο ξενοδοχείο ή στο σπίτι με το φανελάκι με βαρύ χειμώνα. Κοιτάς έξω το πρωί, πίσσα μαύρη μέχρι τις 9-10 και (καθότι οι μέρες είναι μικρές κατά τη διάρκεια του χειμώνα). Το μετρό πραγματικά εντυπωσιακό, όπως και ο βαλσαμωμένος Λένιν. Το ίδιο και η σουίτα όπου κάθεται ο Πούτιν όταν πάει στο Μπολσόι. Περνάς στην Κόκκινη Πλατεία και βλέπεις τους τάφους του Στάλιν, του Χρουστσόφ κ.λ.π. και ανατριχιάζεις.

‘Ενας Ρώσος συνάδελφος με πήγε για μεσημεριανό πριν την ομιλία μου. Έξω παρκαρισμένες οι Μερσεντές και άλλα ακριβά αυτοκίνητα. Νεοπλουτισμός στο ζενίθ. Η Μόσχα για κάποια εποχή είχε τους περισσότερους δισεκατομμυριούχους από κάθε άλλη πόλη.  Μέσα, όλα τα μαγαζιά, αίθουσες, μουσεία κ.λ.π. έχουν γκαρνταρόμπες για τα αναγκαία βαριά πανωφόρια. Τρία πράγματα μου έκαναν εντύπωση όταν μιλούσα με τον συνάδελφο. Όταν του εξέφρασα το θαυμασμό μου για το λογοτεχνικό ταλέντο του Ντοστογιέφσκι, τον απομυθοποίησε λέγοντάς μου ότι τα Ρωσικά του Ντοστογιέφσκι δεν ήταν και πολύ καλά. Δεύτερον, με αφοπλιστική ειλικρίνεια μου είπε ότι οι φοιτητές του αδημονούν να αποφοιτήσουν για να πιάσουν μια δουλειά στο δημόσιο και να αρχίσουν να δωροδοκούνται. Σημειωτέων, συνηθισμένος από Αμερική, τις πρώτες μέρες προσπαθούσα να ζητήσω πληροφορίες από αστυνομικούς που είναι παντού, μέχρι που ένας πρώην φοιτητής μου και καθηγητής στη Ρωσική σχολή μου είπε πρόσεξε, θα σου πάρουν το διαβατήριο και θα σου ζητήσουν 100 δολάρια για να το πάρεις πίσω.

Τρίτον, ήταν έκδηλη η νοσταλγία του συνομιλητή μου για τη δύναμη και την έκταση της πρώην ΕΣΣΔ, όχι όμως για το ίδιο το καθεστώς. Μου είπε ότι οι περισσότεροι Ρώσοι αισθάνονται το ίδιο και αναπολούν τα περασμένα μεγαλεία. Και θεωρούν ότι ο Πούτιν θα τους ξαναδώσει την παλιά τους αίγλη. Βλέπουμε λοιπόν και άλλες αντιστοιχίες με το Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Όπως η Γερμανία δεν είχε ξεπεράσει τις ταπεινωτικές συνθήκες του Κομπιέν (1918) και των Βερσαλλιών (1919). Ο κ. Πούτιν, πρώην αξιωματικός της KGB, είναι πανέξυπνος και αδίστακτος. Όντας σχετικά άγνωστος στον πολύ κόσμο, του ανατέθηκε η πρωθυπουργία το 1999 από τον Γιέλτσιν, τον οποίο σύντομα διαδέχθηκε με αντάλλαγμα ασυλία, όπως εικάζεται. Δεν είναι τυχαίο ότι έχει παραμείνει στην εξουσία τόσα χρόνια.

Σε προηγούμενο άρθρο μας αναλύσαμε το καλό και το κακό σενάριο: «Το καλό σενάριο είναι να γίνουν αμοιβαίες υποχωρήσεις, ίσως αφού προηγηθεί κάποιο μικροεπεισόδιο. Παραδείγματος χάριν, τα Ρωσικά στρατεύματα να γυρίσουν στις βάσεις τους και η Αμερική να συμφωνήσει ότι βαλλιστικοί πύραυλοι δεν θα εγκατασταθούν στην Ουκρανία. Η Ουκρανία δεν θα γίνει μέλος του ΝΑΤΟ, αλλά το ΝΑΤΟ θα διατηρήσει μια διακριτικά υποστηρικτική σχέση προς την Ουκρανία. Το κακό σενάριο είναι μία ολική σύρραξη (all hell breaks loose) με πολύ απρόβλεπτες προεκτάσεις σε μια πολύ μεγάλη περιοχή. Οι πιθανότητες για κάτι τέτοιο είναι λίγες. Αν κάτι τέτοιο συμβεί, τότε θα επηρεαστούμε και εμείς καθότι Αμερικανικές δυνάμεις περνούν από το λιμάνι της Αλεξανδρούπολης. Σε μια τέτοια περίπτωση, ο έλεγχος των Στενών και της Ανατολικής Μεσογείου είναι κριτικής σημασίας, με ότι αυτό συνεπάγεται για την Τουρκία αν συνεχίσει να είναι αμφιρρεπής. Ανεξάρτητα από το σενάριο που θα επικρατήσει, η χρησιμότητα των Αμερικανικών βάσεων στην Ελλάδα αναδεικνύεται.»

Δυστυχώς από ότι φαίνεται δεν βαίνουμε, μέχρι στιγμής, προς το καλό σενάριο. Ο κ. Μπάιντεν είχε κάνει διάκριση ανάμεσα σε μικρή εισβολή («small incursion») και μεγάλη εισβολή («invasion») από την Ρωσία, για να προβλέψει την αντίδραση των συμμάχων. Ενώ στην αρχή ήταν λίγο ασαφής, μετέπειτα το αποκάλεσε ξεκάθαρα «invasion,» και προέβλεψε την γενικευμένη εισβολή της Ρωσίας. Ο κ. Πούτιν συγκέντρωσε τόσα στρατεύματα στην περιοχή. Ακόμα και αν ο στόχος στην αρχή ήταν η απειλή να φαίνεται αξιόπιστη, πλέον θα τα αξιοποιήσει πλήρως. Η Ουκρανία ήδη κηρύχθηκε επισήμως σε κατάσταση εκτάκτου ανάγκης. Παράλληλα, οι επιθέσεις των χάκερς εναντίον κυβερνοσελίδων και τραπεζών ξαναξεκίνησαν.

Όπως είχα πει, «Όπως φαίνεται δεν υπάρχει διάθεση απ’ ευθείας εμπλοκής με τη Ρωσία. Κανείς δεν θέλει δικά του στρατεύματα απ’ ευθείας απέναντι από τα Ρωσικά. Το ΝΑΤΟ θα συνεχίσει να εφοδιάζει και να υποστηρίζει την Ουκρανία, αλλά περιμένει από την Ουκρανία να λύσει το δικό της πρόβλημα. Αυτό που θα κάνουν οι Νατοϊκές χώρες όμως (όχι όλες με την ίδια θέρμη) είναι να επιβάλλουν σοβαρές οικονομικές κυρώσεις.» Ο κ. Μπάιντεν ξεκαθάρισε ότι δεν υπάρχει πρόθεση πολέμου με τη Ρωσία. Όσον αφορά τις «σοβαρές» οικονομικές κυρώσεις, μέχρι στιγμής μόνο σοβαρές δεν φαίνονται. Όλες οι κυρώσεις από όλους τους συμμάχους είναι μάλλον αρκετά χλιαρές, αν και προοδευτικά θα αυξάνονται.

Πριν την «ειρηνευτική» εισβολή της Ρωσίας, παιζόταν ένα παιχνίδι της κότας (game of chicken) μέχρι να υποχωρήσει κάποιος. Ο κ. Πούτιν φαινόταν να παίζει μπάλα στο γήπεδό του απέναντι σε πολλούς, αλλά στην πλειοψηφία ανασφαλείς ή αναποφάσιστους, εταίρους. Προσωπικά θεώρησα ότι το παιχνίδι τελείωσε όταν είδα τον κ. Μακρόν να στέκεται σκεπτικός στο μεγάλο τραπέζι του Πούτιν. Όταν βγάλεις από το τραπέζι την πιθανότητα ολικής σύρραξης, και το μόνο που κάνεις είναι να κραδαίνεις την απειλή οικονομικών κυρώσεων, είναι σαν να λες του άλλου προχώρα. Στο σημείο ισορροπίας του παίγνιου, όταν περιμένω τον άλλο να μην αντιδράσει σθεναρά, προχωράω.

Όπως είπα, «Αν πάμε πίσω στο 2014, στην κρίση της Κριμαίας, ο κ. Ομπάμα κατηγορήθηκε ότι δεν αντέδρασε σθεναρά και η Ρωσία προσάρτησε τη χερσόνησο της Κριμαίας από την Ουκρανία. Είναι έτσι όμως; Η πραγματικότητα είναι ότι ο κ. Ομπάμα αύξησε την παραγωγή και διαθεσιμότητα του πετρελαίου κατακόρυφα, και από στρατηγικά αποθέματα, και ακόμα και με φράκινγκ (fracking), μεταξύ άλλων οικονομικών κυρώσεων. Η τιμή του πετρελαίου και το ρούβλι κατρακύλησαν, και η Ρωσία κατέληξε να πληρώσει μεγάλο οικονομικό κόστος.»

Μπορεί αργότερα να υπάρχουν πιο στιβαρές κυρώσεις, και όχι του τύπου «οι ολιγάρχες δεν θα μπορούν να ψωνίζουν στο Μιλάνο» του κ. Μπορέλ.  Ήδη η Γερμανία ξεκαθάρισε ότι σταματά η έγκριση του αγωγού Nord Stream 2. Ο κ. Πούτιν, όμως, θέλει να αναστήσει την αίγλη της Ρωσίας, και αρέσκεται σε ελεγχόμενες ζώνες (buffer zones) γύρω από τη Ρωσία. Θεώρησε ότι θα υπάρχουν οικονομικές κυρώσεις όπως και να έχει, οπότε προχώρησε. Βέβαια τώρα πλέον είμαστε σε ισορροπία στην κόψη του ξυραφιού με απρόβλεπτες συνέπειες.

Ένα είναι σίγουρο. Ο οικονομικός αντίκτυπος θα είναι μεγάλος. Ήδη το αργό πετρέλαιο είναι σε υψηλό επταετίας με πάνω από $100 το βαρέλι. Η τιμή του φυσικού αερίου και ο πληθωρισμός καλπάζουν. Η Ουκρανική κρίση είναι καταλύτης για να πέσουν τα χρηματιστήρια που ήταν και υπερτιμημένα.

Ο κ. Μητσοτάκης καταδίκασε άμεσα την Ρωσική επέμβαση ως παραβίαση του Διεθνούς Δικαίου και ως αναθεωρητική πρωτοβουλία. Υπογράμμισε ότι «ποτέ και κανέναν δεν ευνόησε η βία και η αστάθεια.» Ο προφανής πρώτιστος λόγος είναι για να μην θεωρήσει η Τουρκία ότι ήρθε η ώρα για τρέλες. Ο κ. Ερντογάν, όμως, όπως και ο κ. Πούτιν, και οι δύο αυταρχικοί ηγέτες ενωμένοι με λυκοφιλία, δεν καταλαβαίνουν από λόγια και αόριστες απειλές για οικονομικές κυρώσεις από τους εταίρους μας.

Υπάρχει ένας άλλος παραλληλισμός με το Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, όταν η Ιταλία μας επιτέθηκε. Θα περιμένουμε να πούμε «ΟΧΙ» εκ των υστέρων με τεράστιο κόστος, ή θα κάνουμε όλες τις προληπτικές εκείνες κινήσεις που χρειάζονται για να αποφύγουμε περιπέτειες, γνωρίζοντας ότι ο κ. Ερντογάν προετοιμάζει το έδαφος από καιρό;  Ήδη κάνουμε αρκετά βέβαια, αλλά μπορούμε και περισσότερα. Fortune favors the bold (η τύχη ευνοεί τους τολμηρούς) που λένε και οι Αγγλοσάξωνες. Ή για να το πούμε Ελληνικά, κάλλιο γαϊδουρόδενε παρά γαϊδουρογύρευε.

Υπάρχει και το άλλο σενάριο. Ως γνωστόν, κατά τη διάρκεια του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου η Τουρκία ήταν εντός, εκτός και εναλλάξ, μέχρι την τελευταία στιγμή που έγινε ξεκάθαρο ότι οι σύμμαχοι κέρδιζαν. Ο κ. Πούτιν δεν θα συγχωρέσει τον Τουρκικό οπορτουνισμό, ακόμα και αν τον συγχωρέσει η Αμερική.