Από τον Βύζαντα …στον Ερντογάν!

Τι σχέση μπορεί να έχει άραγε η πολιτική ασφάλειας -ανασφάλειας στην πραγματικότητα- της Τουρκίας με τους Μεγαρείς; Και ιδού η απάντηση υπό μορφήν ερώτησης: Τι διαφορετικό από αυτά που είχε η ζωή τους στα Μέγαρα απόκτησαν οι Μεγαρείς όταν τον έβδομο π.Χ αιώνα ίδρυσαν δύο από τις αποικίες τους, πρώτα στη Χαλκηδόνα και στη συνέχεια στην απέναντι πλευρά, στο Βυζάντιο; Ένα από τα διαφορετικά αυτά πράγματα λοιπόν, είναι από τους κύριους άξονες της τουρκικής πολιτικής ασφάλειας!

Οι Μεγαρείς μεταξύ άλλων απόκτησαν  κάτι το οποίο θα κληροδοτήσουν στη συνέχεια σε όλους τους κυρίαρχους της Βοσπόριας περιοχής, από τη Βυζαντινή αυτοκρατορία, μέχρι την Οθωμανική και τη Δημοκρατία της Τουρκίας. Απόκτησαν αυτό που μεταγενέστερα ονομάστηκε Βυζαντινισμός, ως προς την εξωτερική του όμως εκδοχή που αφορά την εξωτερική πολιτική και την ασφάλεια.

Τι σημαίνει αυτό; Απλούστατα, αντανακλαστικά ανασφάλειας που αναπτύσσονται αναπόφευκτα στη συγκεκριμένη περιοχή. Τι βρήκαν δηλαδή στα δύο άκρα της εισόδου του Βοσπόρου οι Μεγαρείς της Χαλκηδόνας και του Βυζαντίου; Πρώτα απ’όλα βρήκαν μπροστά τους ορδές πολιορκητών, από τους Πέρσες, τους Αθηναίους και τους Σπαρτιάτες, μέχρι τους Ρωμαίους. Ενίοτε αντίκρισαν λυσσαλέες επιδρομές, όπως αυτή του Σεπτίμιου Σεβήρου.

Κι άρχισε να κτίζεται από τότε, από την εποχή της αρχαίας Χαλκηδόνας και του αρχαίου Βυζαντίου μια ειδική κατηγορία εξωτερικής πολιτικής και ασφάλειας, η οποία θα ακολουθηθεί ανελλιπώς από όλους όσοι υπήρξαν κυρίαρχοι της εισόδου του Βοσπόρου. Αυτό που κτίστηκε ήταν εργαλείο των εν λόγω κυρίαρχων μόνο σε περιόδους αδυναμίας. Με άλλα λόγια σε περιόδους που μεγάλες δυνάμεις ήταν άλλες και όχι οι ίδιες.

Παρόμοια τζαμπαζλίκια άρχισαν να κάνουν και οι Οθωμανοί, ιδιαίτερα από τον 19^ο  αιώνα, καθώς έχαναν την αίγλη του παρελθόντος και είχαν να αντιμετωπίζουν πολλές μεγάλες δυνάμεις.  Η ίδια παράδοση εξελίχθηκε σε αντανακλαστικό και της Δημοκρατίας της Τουρκίας από το 1923 που συστάθηκε, μέχρι τις μέρες μας.

Αναγκαία διευκρίνιση: Δεν αναφερόμαστε στο σύνολο των αντανακλαστικών της οθωμανικής και τουρκικής διπλωματίας, δηλαδή στο πλέγμα εκείνο των πραγμάτων που αφορούν για παράδειγμα τη στάση της Άγκυρας στο Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Το πλέγμα εκείνο  για το οποίο έχει χρησιμοποιηθεί ο χαρακτηρισμός “επιτήδειος ουδέτερος”, αφορά κάτι άλλο…. την αποχή. Αυτό που μετά από πολλές δεκαετίες ο Ερντογάν ονόμασε «πολύτιμη μοναξιά». Το πού μπορεί να οφείλεται αυτή η τάση για μοναξιά, είναι άλλου παπά ευαγγέλιο.

Τρανά παραδείγματα για τα τζαμπαζλίκια αυτά την εποχή της Δημοκρατίας της Τουρκίας είναι οι πτήσεις των κατασκοπευτικών αεροσκαφών «U2» που πετούσαν από το 1960 πάνω απ’τη Σοβιετική Ένωση, ενώ είχαν απογειωθεί από τουρκικό έδαφος. Έθετε συνεχώς η Μόσχα το θέμα στην Άγκυρα. Το Μάιο του 1960 μάλιστα οι Σοβιετικοί είχαν καταρρίψει ένα απ’αυτά τα αεροσκάφη. Τελικά το 1965 η Άγκυρα απαγόρευσε την απογείωση των αεροσκαφών, πράγμα που γνωστοποιήθηκε και επισήμως τον Ιανουάριο του 1966 όταν ο πρόεδρος του Σοβιετικού υπουργικού συμβουλίου Αλεξέϊ Κοσίγκιν επισκεπτόταν την Τουρκία.

Προηγήθηκε η κρίση που έχει καταγραφεί ως το «παρά πέντε του πυρηνικού πολέμου», όταν οι Σοβιετικοί άφησαν να εννοηθεί ότι μεταφέρουν πυρηνικούς πυραύλους στο έδαφος της Κούβας, ως αντιστάθμισμα για τους πυραύλους που είχαν μεταφέρει οι αμερικανοί στην Τουρκία (Σμύρνη). Μετά από πολλές διαπραγματεύσεις και συμφωνίες, οι πύραυλοι έφτασαν στη Σμύρνη και η τελετή της επίσημης παράδοσης έγινε στις 22 Οκτωβρίου του 1962. Ήταν η πιο –παραλίγο- βαρύγδουπη απόδειξη ότι τα τουρκικά εδάφη ήταν η εμπροσθοφυλακή του ΝΑΤΟ. Ακολούθησε το γνωστό παζάρι μεταξύ Αμερικανών και Σοβιετικών και οι αμερικανικοί πύραυλοι αποσύρθηκαν απ’τη Σμύρνη.

Θα μεσολαβήσουν περίπου δέκα χρόνια για να ξεδιπλώσει η Άγκυρα τα αντανακλαστικά που με το χρόνο αποκτούσε.  Ήταν Ιανουάριος του 1971 όταν δημοσιεύτηκε στην τουρκική εφημερίδα Χουριέτ η είδηση ότι ρωσικά αεροσκάφη MIG έκαναν ανεφοδιασμό στο τουρκικό έδαφος! Ήταν MIG της ιρακινής πολεμικής αεροπορίας που πράγματι ανεφοδιάζονταν στην Τουρκία. Κάτω από κανονικές συνθήκες αυτό απαγορευόταν. Ωστόσο επιτρεπόταν μόνο αν επρόκειτο για αεροσκάφος που αντιμετώπιζε βλάβη καθώς πετούσε. Έτσι λοιπόν, κάθε που διέσχιζαν τον τουρκικό ουρανό, τα MIG άρχισαν να χαλάνε!

Το θέμα εδώ είναι με λίγα λόγια οι ισορροπίες και το τζαμπαζλίκι ως αποτέλεσμα αντανακλαστικών που προσέφερε και προσφέρει η θέση της Τουρκίας ως εμπροσθοφυλακής της δυτικής συμμαχίας. Φυλάκιο εναντίον της Σοβιετικής Ένωσης ήταν η Τουρκία. Ακολούθησε η διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης που συνοδεύτηκε από την τεράστια αμηχανία της τουρκικής διπλωματίας. Καθόλου δεν έκρυβε η Άγκυρα μετά το 1991 ότι είναι στριμωγμένη λόγω του τέλους του ψυχρού πολέμου.

Από τον εφιάλτη στο όνειρο και τούμπαλιν ... εις το διηνεκές

Ένα μήνα πριν από τη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης, σχηματιζόταν το Νοέμβριο του 1991 στην Τουρκία η κυβέρνηση Ντεμιρέλ η οποία για μερικά χρόνια διατύπωνε συνεχώς ένα στερεότυπο παράπονο: Είχε εκλείψει ο ένας από τους δύο μεγάλους πόλους μαζί με τον ψυχρό πόλεμο και η αναζήτηση της χαμένης πλέον αίγλης, της περίφημης στρατηγικής σημασίας της Τουρκίας γινόταν επίπονη.

Κλασσικό θέμα κουβέντας στα πηγαδάκια που δημιουργούσαν εκείνη την εποχή οι δημοσιογράφοι με τον τότε υπουργό εξωτερικών Χικμέτ Τσετίν ήταν το «τι θα γίνει τώρα χωρίς την αρκούδα;» Το Ουκρανικό ζήτημα και η εισβολή της Ρωσίας ξύπνησε από τη χειμέρια νάρκη όλες τις ρετρό καταστάσεις της λεγόμενης Δυτικής Συμμαχίας. Ακούμε τώρα τους ύμνους ή μάλλον την τάση των Δυτικών να δοξάζουν το θεό τους που έκανε το θαύμα του και εγένετο φως Νατοϊκό, από κει που κάποιοι έκαναν λόγο για εγκεφαλικό θάνατο της Βορειοατλαντικής συμμαχίας. Ρετρό πράματα. Όπου νάναι θα παρελάσουν μπροστά από τα μάτια μας οι θολές φιγούρες του Κένεντι και του Χρουτσόφ να τα λένε σε μια γωνία, ενώ θα περνά με την τραγιάσκα του και το μαύρο του μουστάκι ο Ετζεβίτ. Εμείς θα βλέπουμε ένα σπασμένο μπουκάλι κόκα-κόλα πεσμένο στην άσφαλτο πίσω από το συρματόπλεγμα στα Βαρώσια, οι Beatles θα τραγουδάνε ”She loves you” , «η ?λίκη» θάναι «στο ναυτικό» και ο Γιωργάκης ο Παπαδόπουλος θάναι ακόμη ταγματάρχης.

Είναι ένα όνειρο που αν επιστρέψουμε στο θέμα μας και στην περίφημη πολιτική ασφάλειας της Τουρκίας, θάθελε η Άγκυρα να μην ξημερώσει ποτέ! Το πόσο θα διαρκέσει το όνειρο, θα το δούμε. Είναι βλέπετε περισσότερες της μιας οι παράμετροι που θα καθορίσουν τόσο τη διάρκεια και το περιεχόμενο του ονείρου, όσο και το αν θα εξελιχθεί τελικά το όνειρο σε εφιάλτη. Όπως ακριβώς συνέβαινε τις ημέρες εκείνες που έζησε ο κόσμος του 1962 με την κρίση των πυραύλων σε Τουρκία και Κούβα. Το πόσο θα αντέξει η Μόσχα, πώς ακριβώς ορίζεται η αντοχή, ποια η θέση της Κίνας και άλλων «δημοκρατικών δυνάμεων» της Ανατολής, το πού θα οδηγήσουν γενικά την έννοια «πολιτική» τα διάφορα φαινόμενα ακροδεξιάς στροφής και τάσης σε αυτό που ονομάζεται Δύση κλπ.

Τι είναι λοιπόν το όνειρο; Από πλευράς Τουρκίας είναι η πολυπόθητη στρατηγική αξία. Μπορεί η Ερντογανική ή η όποια εξουσία να κατεβάσει τα πανιά της «πολύτιμης μοναξιάς» και να ανεβάσει αυτά του «ανήκομεν εις την Δύσιν». Ναι, ναι, αυτό το «γνωμικό» έχει ισχύ και στην Τουρκία. Όπου Δύση όμως, το γνωμικό διαβάζεται ως «συμμαχία». Συμμαχία εναντίον τίνος; Μα εκεί ήταν το πρόβλημα. Υπήρχε συμμαχία και δεν υπήρχε εχθρός και κατά συνέπεια δεν υπήρχε αντικείμενο για τη λεγόμενη -τουρκική-εμπροσθοφυλακή. Τώρα βρέθηκε και ο εχθρός.

Συνεπώς μπορεί η Ουάσιγκτον να εγκρίνει την πώληση F 16 στην Τουρκία, διότι αυτό συνάδει πλέον με τα αμερικανικά συμφέροντα. Ενώ πριν από μερικούς μήνες ήταν αλλιώς τα πράγματα. Και γιατί η αλλαγή; Διότι Πούτιν. Έτσι απλά. Και όλες οι θεωρίες περί υποβάθμισης της Τουρκίας θα αχρηστευτούν για να διατείνονται οι αναλυτές ότι αναβαθμίστηκε η Τουρκία, μέχρι τότε που οι ίδιοι αναλυτές θα πουν, α, να υποβαθμίστηκε η Τουρκία. Μέχρι την υποβάθμιση αυτή, ο Ταγίπης θάχει από κοντά και τον Μπάϊντεν και τον Πούτιν, αλλά φυσικά και τους Σαουδάραβες και τους Καταριανούς μαζί , με αποτέλεσμα να οδεύει, αυτή τη στιγμή τουλάχιστο με μεγάλη αισιοδοξία προς τις εκλογές που θα γίνουν το πολύ σε ένα χρόνο.

Εναντίον του Πούτιν η αναβάθμιση της θέσης, αλλά με τα λεφτά των ολιγαρχών του Πούτιν η διασφάλιση της καρέκλας της εξουσίας. Αυτό είναι το μειονέκτημα και πλεονέκτημα μαζί αυτών που κατοικούν στην ευρύτερη αυτή Βοσπόρια περιοχή. Ίδιο κι απαράλλαχτο από την εποχή του Βύζαντα, μέχρι αυτήν του Ερντογάν. Απλά, έχει η ζωή γυρίσματα, συνεχόμενα.

*Ο Άρης Αμπατζής είναι Διδάκτωρ Φιλοσοφίας , Συγγραφέας των βιβλίων «Μαρμαρωμένη Ρωμιοσύνη», «Ισλάμ Light», «Ποια Τουρκία», «Ο Λαβύρινθος της Χάλκης» (Θεολογική Σχολή), πρώην δημοσιογράφος-ανταποκριτής στην Τουρκία επί 23 χρόνια στην εφημερίδα «Ελευθεροτυπία»