Παγκόσμια αναταραχή

Οι διεθνείς σχέσεις δεν εξηγούνται πάντα με κοινή λογική ή με το τι είναι δίκαιο. Εξηγούνται με βάση τα εθνικά συμφέροντα και αναλύοντας την ψυχοσύνθεση των ηγετών τους. Έτσι, κανένας αναλυτής δεν προέβλεψε το μέγεθος της σύρραξης στην Ουκρανία. Όλοι δίναμε χαμηλή πιθανότητα σε γενική σύρραξη, αν και αναγνωρίσαμε τον αστάθμητο παράγοντα Πούτιν.

Με βάση τη λογική τι δική μας επίσης, δεν μπορούμε να κατανοήσουμε τη διεθνή αντίδραση στην εισβολή στην Ουκρανία σε αντίθεση με την αδράνεια στην Τουρκική εισβολή στην Κύπρο. Με την ίδια λογική δεν κατανοούμε γιατί η Γερμανία προωθούσε κοντόφθαλμα την ενεργειακή εξάρτηση από τη Ρωσία, ή γιατί η Τουρκία είναι το χαϊδεμένο παιδί του ΝΑΤΟ, των Γερμανών, των Ισπανών και των Άγγλων τουλάχιστον, ή γιατί η Ευρώπη και η Αμερική αναλώνονταν στην πολιτική κατευνασμού της Τουρκίας. Με την ίδια λογική, δεν κατανοούμε πως είναι δυνατόν να υπάρχει έστω και μία αρχική συζήτηση για να δοθούν 40 νέα F-16 και 80 κιτ εκσυγχρονισμού παλαιών F-16 στην Τουρκία. Αλλά η λογική η δική μας δε συνάδει αναγκαστικά με τη λογική των μεγάλων δυνάμεων ή με την λογική των συμβούλων τους και των ηγετών τους.

Η κατάσταση στη διεθνή σκηνή, με βάση τα εθνικά συμφέροντα και αναλύοντας την ψυχοσύνθεση διάφορων διεθνών ηγετών, δεν είναι καλή. Εκτός από την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, η Κίνα σκέφτεται να εισβάλλει στην Ταϊβάν, η Τουρκία έχει εισβάλλει στη Συρία και το Ιράκ, η Ρωσία υποσχέθηκε να αντιδράσει αν η Φιλανδία και η Σουηδία γίνουν πλήρη μέλη του ΝΑΤΟ, το Ισραήλ μπορεί να επιχειρήσει αεροπορικώς έναντι του Ιράν, η σύγκρουση Χούτι-Σαουδικής Αραβίας δεν έχει κλείσει, και η κατάσταση στη Λιβύη δεν έχει επιλυθεί. Και δυστυχώς φαίνεται πως η Τουρκία κλιμακώνει την ένταση με την Ελλάδα. Στην αναμπουμπούλα ο λύκος χαίρεται, παρότι η λογική λέει ότι οι μεγάλες δυνάμεις δεν θα αφήσουν να ανοιχθεί ένα άλλο μέτωπο.

Η Τουρκία είναι ευάλωτη, το ξέρει και φοβάται. Και μία φοβισμένη χώρα είναι επικίνδυνη. Όπως έχουμε πει στο παρελθόν η Τουρκία φοβάται και πιστεύει ότι η καλύτερη άμυνα είναι η επίθεση. Η Τουρκία φοβάται την επέκταση των Ελληνικών χωρικών υδάτων και του εναέριου χώρου στα 12 ναυτικά μίλια, που θα σήμαινε game over για το παραμύθι της «Γαλάζιας Πατρίδας.» Φοβάται την ανακήρυξη ΑΟΖ από την Ελλάδα και θέλει να περιορίσει την συζήτηση γύρω από την υφαλοκρηπίδα περιμένοντας ευνοϊκότερο αποτέλεσμα. Φοβάται όμως και την Αμερική που έχει δείξει έκδηλο ενδιαφέρον στον έλεγχο των στενών λόγω Ουκρανίας αλλά και Ρωσικής επέκτασης στη Μέση Ανατολή και όχι μόνο. Ο κ. Ερντογάν δεν θέλει να εγκαταλείψει την εξουσία, και κινδυνεύει αν το κάνει, συνεπώς χρησιμοποιεί τον εθνικισμό για να αποπροσανατολίζει τον κόσμο και για να εξάγει τα προβλήματα της Τουρκίας. Χρησιμοποιεί την στρατιωτικοποίηση των νήσων του Αιγαίου, που προβλέπεται από διεθνείς συνθήκες όπως έχουμε εξηγήσει σε άλλο άρθρο, σαν δικαιολογία για περιπέτειες.

Ταυτόχρονα ο πληθωρισμός καλπάζει, τα προβλήματα με τις εφοδιαστικές αλυσίδες συνεχίζονται, η ενέργεια εκτός από Ρωσικές πηγές δεν είναι άμεσα προσβάσιμη, οι οικονομικές συνέπειες του πολέμου στην Ουκρανία συσσωρεύονται, και ο Covid ακόμα δεν είναι υπό πλήρη έλεγχο. Ο στασιμοπληθωρισμός (stagflation) που είναι δύσκολο να αντιμετωπιστεί δεν είναι καθόλου εκτός συζήτησης και απειλεί την παγκόσμια οικονομία. H καμπύλη απόδοσης (yield curve) που δείχνει βραχυχρόνιες και μακροχρόνιες αποδώσεις ίσιωσε μερικές φορές πρόσφατα στις ΗΠΑ, και ανεστράφη έστω και προσωρινά. Όταν οι αποδώσεις δύο ετών ξεπερνούν τις αποδώσεις των δέκα ετών υπάρχει πιθανότητα ύφεσης στο κοντινό μέλλον. Δηλαδή η Κεντρική Τράπεζα στην Αμερική αυξάνει τα επιτόκια για να καταπολεμήσει τον πληθωρισμό που αναμένεται να οδηγήσει σε ύφεση και ανάγκη να μειωθούν τα επιτόκια στο μέλλον.

Η τελευταία φορά που προσωπικά παρατήρησα την αντιστροφή της καμπύλης απόδοσης ήταν δύο φορές το 2007 πριν την  χρηματοπιστωτική κρίση του 2007-2008. Θυμάμαι τότε ότι είχαμε καλέσει τον Paul Krugman και τον Larry Summers για ομιλίες στο Πανεπιστήμιο που δίδασκα τότε, το North Carolina State University. Για όσους δεν γνωρίζουν, ο Krugman πήρε το Νόμπελ στα οικονομικά το 2008 και εκτός από διάσημος Καθηγητής είναι και διάσημος αρθρογράφος για τους New York Times. Τα άρθρα του μεταφράζονται πολλές φορές από Ελληνικές εφημερίδες. Ο δε Larry Summers εκτός από Καθηγητής ήταν Υπουργός Οικονομικών (Secretary of the Treasury) to 1999-2001, και Πρόεδρος του Πανεπιστημίου Χάρβαρντ το 2001-2006. (Σε παρένθεση, είναι ανιψιός του Νομπελίστα Paul Samuelson και του Νομπελίστα Kenneth Arrow.) Ρώτησα και τους δύο λοιπόν την ίδια ερώτηση τότε, αν έπρεπε να ανησυχούμε για την αντιστροφή της καμπύλης απόδοσης που θεωρείται ένα σχεδόν βέβαιο σινιάλο προσεχούς ύφεσης. Και οι δύο μου έδωσαν την ίδια απάντηση, ότι δεν έπρεπε να ανησυχούμε. Οπότε, όπως βλέπετε, εκ των πραγμάτων προέβλεψα την προηγούμενη κρίση. Οι Krugman και Summers ή δεν την προέβλεψαν ή το απέκρυψαν.

Γιατί μου είπαν όμως ότι δεν έπρεπε να ανησυχούμε. Ίσως για πολιτικούς λόγους. Ίσως διότι οι Κινέζοι αγόραζαν Αμερικάνικο χρέος, ώστε να υποτιμούν την ισοτιμία του δικού τους νομίσματος, που ευνοούσε τις εξαγωγές τους. Η ζήτηση Αμερικάνικου χρέους αύξανε την τιμή των Αμερικάνικων ομολόγων και μείωνε τις αποδόσεις τους. Υπάρχουν βέβαια και άλλοι λόγοι.

Εύχομαι να βγω λάθος αυτή τη φορά και σε όλα τα ανωτέρω. Δυστυχώς όμως υπάρχει ένα εκρηκτικό κοκτέιλ αυτή τη στιγμή στον κόσμο.

* Αυτό το άρθρο περιέχει αυστηρά προσωπικές απόψεις που δεν αντίκεινται στον φίλο Τουρκικό λαό αλλά στην τωρινή ηγεσία του, και δεν αντιπροσωπεύουν το Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας.