Ύμνος στη μάνα: «Η μάνα εν κρύο νερόν»

Με τους στίχους αυτού του παραδοσιακού τραγουδιού των προσφύγων του Πόντου αποδίδονται σε όλο το μεγαλείο τους τα χαρακτηριστικά της μάνας, η δροσιά της, η αισιοδοξία της, η μοναδικότητα της, η δύναμη της, η τρυφερότητα της, η απέραντη ανεξάντλητη αγάπη της.

Η μάνα εν κρύο νερόν και σο ποτήρ’ κε μπαίν’
Η μάνα να μη ίνεται, η μάνα να μη εν
Η μάνα να μη εν
Η μάνα εν βράχος, η μάνα εν ρασίν
Σον δύσκολον την ώρα σ’, μανίτσα θα τσαείς
Μανίτσα θα τσαείς
Η μάνα εν το στήριγμαν, τη χαράς το κλαδί
τ’ ατηνές η εγάπη κε βρίεται ση γην

(Η μάνα είναι κρύο νερό και στο ποτήρι δεν μπαίνει

Σαν τη μάνα δεν γίνεται, σαν τη μάνα δεν υπάρχει

Σαν τη μάνα δεν υπάρχει  

Η μάνα είναι βράχος, η μάνα είναι βουνό

Στην δύσκολη σου ώρα, μανούλα

Μανούλα, μανούλα θα φωνάζεις

Η μάνα είναι το στήριγμα, της χαράς το κλαδί

Σαν τη δική της αγάπη δεν βρίσκεται στη γη)

Σύμφωνα με τους νόμους της βιολογίας, ο άνθρωπος κληρονομεί στο  γονιδίωμά του (το οποίο αποτελεί και τη βιολογική του ταυτότητα) τα μισά χαρακτηριστικά από τη  μητέρα και τα άλλα μισά (κατά τι ολιγότερα) από τον πατέρα. Όμως το μιτοχονδριακό DNA κληρονομείται αποκλειστικά από τη μητέρα. Το μιτοχόνδριο είναι το οργανύλιο του κυττάρου στο οποίο, με το οξυγόνο, παράγεται η ενέργεια, η οποία απαιτείται για να διατηρηθεί ζωντανό το κύτταρο. Συνεπώς η πηγή, η διαρκής διατήρηση του φωτός της ζωής, η μεταφορά του από γενεά σε γενεά  και η διαιώνιση σχετίζεται αποκλειστικά με τη μητέρα.

Η μάνα είναι η φύτρα της ζωής του ανθρώπου. Η μάνα εγκυμονεί το έμβρυο, σε όλο το διάστημα της κύησης αλλάζει το σώμα της, ο μεταβολισμός της και ο ψυχισμός της, ενώ διεγείρεται στο μέγιστο το ένα από τα τρία αρχέγονα ζωώδη ένστικτα, αυτό της μητρότητας (Αυτό παρατηρείται και στα άλλα θηλαστικά).

Με τη γέννηση του νεογνού, η μητέρα αυθόρμητα θα το τοποθετήσει πάνω στα διογκωμένα θερμά της στήθη και θα το ζεστάνει με την ανάσα της. Με αυτή την πρώτη ανάσα της θα του μεταδώσει και θα το εμβολιάσει με τα δικά της μικρόβια (καθώς το έμβρυο είναι στείρο μικροβίων) για τα οποία του έχει εξασφαλίσει ανοσολογική κάλυψη, ακόμη από την ενδομήτρια ζωή, μέχρι να ωριμάσει το δικό του ανοσολογικό σύστημα.

Η τοποθέτηση του νεογνού στα στήθη της μητέρας και ο θηλασμός δημιουργεί μία αρχέγονη ερωτική σχέση διέγερσης όλων των αισθήσεων (κυρίως της αφής), η οποία διατηρείται με την ουράνια και θεϊκή της μορφή για όλη τη ζωή. Οι πρώτες ανάσες ζεστασιάς του νεογνού και το πρώτο νανούρισμα, από τη μητέρα, εκδηλώνονται φωνητικά με ήχους φωνηέντων (κυρίως του ααα) σε όλους τους λαούς και σε όλες τις γλώσσες του κόσμου. Αρχικά το νεογνό προφέρει τα φωνήεντα. Το πρώτο σύμφωνο που θα προφέρει είναι ένρινο (για τους ινδοευρωπαίους το μι, για άλλες εθνότητες όπως οι τουρκομάνοι το νι). Έτσι διαμορφώνεται η πρώτη του λέξη μα (με τη λέξη αυτή το νεογνό αποκαλεί τη μητέρα και την τροφή). Ακολουθεί ο διπλασιασμός του μα και προκύπτει η  λέξη μαμά. Όλες οι οικίες κοινές λέξεις του νεογνού αποτελούνται από διπλασιασμό συλλαβής (μαμά, μπαμπά, γιαγιά, παππού, κοκό, κακά, νινί κλπ). Με τη λέξη μαμά  ο άνθρωπος αποκαλεί πλέον τη μητέρα του σε όλη τη ζωή. Ετυμολογικά οι λέξεις μητέρα, μήτρα, μαστός έχουν κοινή προέλευση.

Η μάνα περιλαμβάνεται στη δόξα του σύμπαντος γιατί αποτελεί το στυλοβάτη, το βράχο, το βουνό πάνω στο οποίο στηρίζονται τα παιδιά της και η οικογένεια την οποία αγκαλιάζει με την ανιδιοτελή αγάπη της, την τρυφερότητά της, την ευαισθησία της, την υπομονή της, την προσφορά της, την αυταπάρνηση της και την αυτοθυσία της, σε ένα διαρκή αγώνα ζωής, περιβαλλόμενη από λάμψη και αίγλη ηθικού μεγαλείου.

Η τέχνη (ζωγραφική, ποίηση, τραγούδι, πεζογραφία) περιέβαλλε τη μάνα με ένα φωτοστέφανο αγίας μάνας η οποία ανέθρεψε και διαπαιδαγώγησε τα παιδιά της με ανθρωπιά, αγάπη, καλοσύνη, τρυφερότητα και ηθικές αξίες. Η μάνα αισθάνεται απέραντη υπερηφάνεια και ικανοποίηση για τα παιδιά της, ενεργητικά μέλη της κοινωνίας, καθώς αυτά αποτελούν την προέκταση της.

Η οδυνηρότερη στιγμή για μία μάνα είναι η απώλεια του παιδιού της. Ο πόνος είναι ανείπωτος, το είναι της καταρρέει, η ζωή της τελειώνει. Ο επιτάφιος θρήνος της μάνας έχει αποδοθεί από μελωδούς και ποιητές.

“Επιτάφιος θρήνος της Μεγάλης Εβδομάδας” (θρήνος της Παναγίας, για τη σταύρωση του Χριστού):

Ω γλυκύ μου έαρ, γλυκύτατόν μου Τέκνον, πού έδυ σου το κάλλος

“Επιτάφιος” του ποιητή Γιάννη Ρίτσου (θρήνος της μάνας, για τη δολοφονία του γιού της, εργάτη Τάσου Τούση):

Γιέ μου σπλάχνο των σπλάχνων μου

Καρδούλα της καρδιάς μου

Πουλάκι της φτωχής αυλής

Ανθέ της ερημιάς μου

“Ένα δειλινό” ποίηση - μουσική Μίκη Θεοδωράκη (θρήνος της μάνας, για τη δολοφονία των γιών της από τη συμμορία του Σούρλα στο Δεμερλί της Θεσσαλίας)

Ένα δειλινό, ένα δειλινό
Ένα δειλινό σε δέσαν στο σταυρό
Σου κάρφωσαν τα χέρια σου, μου κάρφωσαν τα σπλάχνα
Σου δέσανε τα μάτια σου, ω, ω, μου δέσαν την ψυχή μου

Ένα δειλινό, ένα δειλινό
Ένα δειλινό με τσάκισαν στα δυο
Μου κλέψανε την όραση, μου πήραν την αφή μου
Μόν' μου 'μεινε η ακοή, ω, ω, να σ' αγρικώ, παιδί μου

Είναι χαρακτηριστικό ότι όλα τα ποιήματα και τους στίχους που αναφέρονται στον ανείπωτο πόνο της μάνας από την απώλεια τέκνου τους, τα έχουν γράψει άνδρες. Οι ποιητές και μελωδοί εξέφρασαν τον πόνο της μάνας σε όλη την ένταση της γλυκύτητας των συναισθημάτων της προς το τέκνο της που έχασε, με το κάρφωμα και ξεριζωμό των σπλάχνων της, το τσάκισμά της, το δέσιμο της ψυχής της, την αφαίρεση των αισθήσεων της. Ίσως καμία γυναίκα που έχει βιώσει τη μητρότητα δεν θα μπορούσε να αποδώσει τον πόνο της μάνας από την απώλεια του τέκνου της με λέξεις, γιατί όλες οι λέξεις του κόσμου θα ήταν λιγοστές και φτωχές. Η μάνα ξαναγυρίζει στην ζωώδη αρχέγονη έκφραση του πόνου, με σκούξιμο, μουγκρητό, κραυγή, ουρλιαχτό, σπαραγμό, βουβό θρήνο, απόγνωση.

Για κάθε άνθρωπο η μάνα, η οποία τον γέννησε, τον ανέθρεψε, τον διαπαιδαγώγησε και τον μεγάλωσε, αποτελεί οξυγόνο ζωής, στήριγμα, πηγή χαράς και απέραντης αγάπης. Η λέξη μαμά είναι η πρώτη ολοκληρωμένη λέξη που προφέρει ο άνθρωπος και αφού διάγει ομαλά το βίο του, προς το τέλος της ζωής του, είναι η λέξη που σε κάθε δυσκολία, συνειρμικά, προφέρει συχνότερα. Οι άνθρωποι όλου του κόσμου ομιλούμε την ίδια γλώσσα χρησιμοποιώντας διαφορετικές λέξεις. Κι όλες οι λέξεις του κόσμου περιλαμβάνονται στη λέξη: Μαμά! Ανέ!