Εκλογές, Αποχή, Δημοκρατική νομιμοποίηση - Το παράδειγμα της Αυστραλίας

Ένα από τα μεγάλα ζητούμενα σε κάθε εκλογική αναμέτρηση, είναι και το ποσοστό συμμετοχής των πολιτών. Κυρίως στις μέρες μας, που είναι μέρες χαλαρών πολιτικών και ιδεολογικών ταυτίσεων, που είναι μέρες απογοήτευσης, παραίτησης και ιδιώτευσης. Στην εποχή που διανύουμε, τα συλλογικά προτάγματα απομαζικοποιούνται, η πολιτική απονομιμοποιείται ακόμη περισσότερο χωρίς σημαντική λαϊκή συμμετοχή, η διαχείριση των κυβερνήσεων, των κρατών και των ζωών μας περνάει πλέον ακόμη περισσότερο στο παρασκήνιο και στα χέρια των ήδη οικονομικά, πολιτικά και κοινωνικά ισχυρών.

Με αυτά τα δεδομένα, πώς θωρακίζεις την πολιτική, τη δημοκρατία και τους θεσμούς, σε μια ήδη προβληματική χώρα όπως η Ελλάδα; Μια χώρα με δυσλειτουργικούς θεσμούς, με αναιμική κοινωνία των πολιτών, με αυξανόμενη κοινωνική ανισότητα, με αδύναμο κεντρικό και περιφερειακό κράτος; Νομιμοποιώντας την πολιτική, μέσα από την ενεργό και μαζική συνεχή συμμετοχή των πολιτών στα κοινά, αρχίζοντας από τις εκλογικές αναμετρήσεις, είναι –νομίζω- η απάντηση.

Δε χωράει καμιά αμφιβολία πλέον, πως όλο και λιγότεροι ψηφίζουν στις εκλογές στην Ελλάδα. Από τα 7.573.000 πολίτες που συμμετείχαν στις εκλογές του Μάρτη το 2004, όταν εκλέχτηκε η κυβέρνηση Κώστα Καραμανλή, έχουμε πέσει στα 5.649.000 ψηφοφόρους, που εξέλεξαν τον Κυριάκο Μητσοτάκη πρωθυπουργό, τον Ιούλιο του 2019. Μέσα σε μια εικοσαετία, έχουμε μια συνολική αποχώρηση από την εκλογική διαδικασία 2 εκατομμυρίων πολιτών. Δηλαδή, ένας στους τέσσερις πολίτες σε σχέση με το 2004, δεν πηγαίνει πλέον να ψηφίσει!

Βέβαια, μια χώρα με τον πληθυσμό της Ελλάδας, 10, 5 εκαττομμύρια κατοίκους, δεν μπορεί να έχει εγγεγραμμένους στους εκλογικούς καταλόγους σχεδόν 10 εκατομμύρια ψηφοφόρους. Σε επίπεδο ποσοστών, η αποχή από την εκλογική διαδικασία δεν είναι τόσο μεγάλη όσο φαίνεται. Όμως, γεγονός παραμένει πως σε απόλυτους αριθμούς, συμμετέχουν πλέον στις βουλευτικές εκλογές σχεδόν 2 εκατομμύρια λιγότεροι πολίτες από ό,τι συμμετείχαν πριν από 20 χρόνια.

Σκοπός αυτού του άρθρου δεν είναι να αναλύσει τους λόγους της αποχής, αλλά να προτείνει λύσεις που μπορούν να διευκολύνουν την άσκηση του εκλογικού δικαιώματος, έτσι ώστε να βελτιωθεί η συμμετοχή, έτσι ώστε να αποκτήσουν τη μεγαλύτερη δυνατή λαϊκή νομιμοποίηση η πολιτική και η δημοκρατία.

Το παράδειγμα της Αυστραλίας

Η ομόσπονδη Αυστραλία, χώρα πρωτοπόρα σε θέματα πολιτικών και κοινωνικών δικαιωμάτων, μπορεί να μας δείξει το δρόμο. Υπενθυμίζω, πως η μυστική ψηφοφορία καθιερώθηκε στις νοτιονατολικές αποικίες τότε της Αυστραλίας το 1856, τη χρονιά που απόκτησαν το δικαίωμα στην οκτάωρη εργασία οι οικοδόμοι της Μελβούρνης. Υπενθυμίζω πως δικαίωμα ψήφου στις γυναίκες της Νότιας Αυστραλίας δόθηκε στο 1894. Η πρώτη εργατική κυβέρνηση στον κόσμο, αυτή του Chris Watson, από τον Απρίλη ως τον Αύγουστο του 1904 δημιουργήθηκε στην Αυστραλία. Ο πρώτος ελάχιστος μισθός στον κόσμο, έτσι ώστε ένας ανειδίκευτος εργάτης να μπορεί να στεγάσει, να ντύσει, να ταίσει και να καλύπτει τις ανάγκες της οικογένειάς του (γυναίκα και τρία παιδιά), καθιερώθηκε από το διαιτητικό σύστημα το 1907!

Πώς νομιμοποιεί λοιπόν αυτή η πρωτοπόρα χώρα, σε θέματα πολιτικών και κοινωνικών (κάποτε) δικαιωμάτων, τη δημοκρατία της; Διευκολύνοντας την άσκηση του εκλογικού δικαιώματος. Η ψηφοφορία γίνεται υποχρεωτική το 1924 (η χώρα δημιουργήθηκε ως ομοσπονδία το 1901). Στους σημερινούς εκλογικούς καταλόγους είναι εγγεγραμμένοι σχεδόν το 97% των όσων έχουν δικαίωμα εγγραφής και ψήφου. Η συμμετοχή κυμαίνεται γύρω στο 90%. Κατευθυντήριες πρόνοιες διευκόλυνσης των ψηφοφόρων, έτσι ώστε να έχουν τη δυανότητα να ψηφίσουν ακόμη και πριν την ημερομηνία των εκλογών, υπήρχαν από το 1918!

Την τελευταία δεκαετία, στις ομοσπονδιακές και πολιτειακές εκλογές της Αυστραλίας, ο αριθμός των πολιτών που ψηφίζει με επιστολική ψήφο, ή σε Ειδικά εκλογικά Κέντρα που ανοίγουν συνήθως δύο εβδομάδες πριν την ημερομηνία των εκλογών, έχει αυξηθεί αλγοριθμικά. Στις πιο πρόσφατες ομοσπονδιακές εκλογές που έγιναν το Σάββατο 21 Μάη 2022, εγγεγραμμένοι στους εκλογικούς καταλόγους ήταν 17.220.000 πολίτες. Από αυτούς, 5.540.000 πολίτες ψήφισαν πρόωρα στα περίπου 500 ειδικά εκλογικά κέντρα που υπήρχαν σε όλες τις πολιτειές και σε όλες τις εκλογικές περιφέρειες της χώρας. Επίσης, 2.730.000 πολίτες ψήφισαν επιστολικά, ενώ άλλοι 75.000 που υπέφεραν από κορονοϊό, είχαν τη δυνατότητα να ψηφίσουν τηλεφωνικά! Δηλαδή, το 49% του εκλογικού σώματος, σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία του κράτους ψήφισε πριν την ημέρα των εκλογών!

Ποιοι και ποιες είχαν δικαίωμα να ψηφίσουν πρόωρα;

Άτομα που την ημέρα των εκλογών δε θα βρίσκονταν στην εκλογική τους περιφέρεια, ή που δε θα είχαν στη διάθεσή τους εκλογικό κέντρο σε ακτίνα 8 χιλιομέτρων. Όσοι και όσες ταξίδευαν την ημέρα των εκλογών ή εργάζονταν. Πολίτες που ήταν (ή πρόσεχαν άτομα) με σοβαρή ασθένεια και/ή αναπηρία. Νοσηλευόμενοι. Έγκυες γυναίκες που θα γεννούσαν γύρω από την ημερομηνία των εκλογών. Ψηφοφόροι που οι θρησκευτικές τους πεποιθήσεις ενδεχομένως δεν τους επέτρεπαν να ψηφίσουν την ημέρα των εκλογών. Φυλακισμένοι για τρία και λιγότερα χρόνια και ψηφοφόροι που ενδεχομένως για κάποιο λόγο την ημέρα των εκλογών μπορεί να κινδύνευε η ακεραιότητα και η ασφαλειά τους. Επίσης, πολίτες που είχαν λόγους να μη θέλουν να αποκαλυφθεί η διεύθυνση κατοικίας τους την ημέρα των εκλογών.

Γίνονται αυτά τα πράγματα; Μπορεί να αναρωτηθεί κάποιος ή κάποια. Μπορούν να εφαρμοστούν αυτές οι εκλογικές διαδικασίες στην Ελλάδας; Και μπορούν και πρέπει, νομίζω. Αν είναι να προστατεύσουμε τη πολύπαθη δημοκρατία μας, τους θεσμούς και την πολιτική ζωή της χώρας.

*Ο Κώστας Καραμάρκος είναι δημοσιογράφος και ζει στη Μελβούρνη. Στο παρελθόν εργάστηκε στη Γενική Γραμματεία Απόδημου Ελληνισμού και στο Πολιτικό Γραφείο του Γιώργου Παπανδρέου επί προεδρείας του στο ΠΑΣΟΚ.