Μια ώρα για εκείνες: Oι προσφύγισσες από την Αφρική διαλογίζονται κάτω από τον Ορφέα του Εγγονόπουλου

Πριν από λίγες μέρες, σ’ ένα ταξίδι στην Κύπρο, επισκεφτήκαμε τη Λεβέντειο Πινακοθήκη. Ένα ιδιωτικό μουσείο, στο κέντρο της Λευκωσίας, με ένα πολύ πυκνό σύνολο εικαστικών έργων. Από δείγματα της πρώτης γενιάς Κυπρίων ζωγράφων μέχρι σημαντικότατα έργα της ευρωπαϊκής μετά-αναγεννησιακής και μοντέρνας τέχνης, μαζί με μια αντιπροσωπευτική συλλογή ελληνικής ζωγραφικής του 19^ου και 20ού αιώνα.

Όσο εικαστικά μεστή κι αν ήταν η περιήγηση στο μουσείο, αυτή η επίσκεψη μένει στη μνήμη μου για έναν άλλο λόγο. Για μια απρόσμενη συνάντηση που είχαμε εκεί. Καθώς προχωρούσαμε προς μια αίθουσα του μουσείου, οι πόρτες ήταν για λίγη ώρα κλειστές. «Μια δραστηριότητα γινόταν εκεί», μας είπαν, που ήθελε κάποια λεπτά για να ολοκληρωθεί.

Όταν άνοιξε η αίθουσα, βρεθήκαμε μπροστά σε μια στιγμή απόλυτα ουσιαστικής οικειοποίησης του εκθεσιακού χώρου. Ένα μουσείο, όπως θα έπρεπε να είναι. Μια ομάδα γυναικών με προσφυγικό υπόβαθρο καθόταν σε κύκλο, στο πάτωμα της αίθουσας. Βρίσκονταν κάτω από τον πίνακα Ορφέας του Εγγονόπουλου. Κάποιες μόνες κι άλλες με καρότσια με τα μωρά τους γύρω τους ή με μεγαλύτερα παιδιά στην αγκαλιά τους. Συζητούσαν κι άκουγαν απαλή μουσική. Στο πάτωμα υπήρχαν μαρκαδόροι και χαρτόνια κι εκείνες έπιναν τσάι. Μια μυρωδιά περιποίησης πριν από γιορτή πότιζε την αίθουσα.

Δεν θέλαμε να διαταράξουμε τη στιγμή. Ήμασταν άλλωστε κατά κάποιο τρόπο εισβολείς σε αυτό το μικροσύμπαν. Έτσι περάσαμε από δίπλα και αφού αλληλοχαιρετηθήκαμε προχωρήσαμε σιωπηλά προς τους υπόλοιπους πίνακες. Έρχονταν όμως στα αυτιά μου λέξεις από την κουβέντα τους. Μιλούσαν για φως. Για μέλλον. Για την ανάγκη να φροντίσουν τον εαυτό τους και να αγαπιούνται.

Η γυναίκα που συντόνιζε τη συζήτηση ενθάρρυνε διακριτικά αυτό το μοίρασμα. Άκουγε χωρίς να παρεμβαίνει, χωρίς διδακτισμό ή συγκατάβαση. Στο τέλος, ευχαρίστησε τις συμμετέχουσες γιατί όπως τους είπε «η συνάντησή τους έκανε τη δική της, κατά τα άλλα αγχωμένη μέρα, καλύτερη».

Είναι μια εμπειρία ανθεκτικότητας

Βγαίνοντας από τον χώρο θελήσαμε να ρωτήσουμε. Κι έτσι λίγες μέρες αργότερα, βρέθηκα να μιλάω με την «ψυχή» και συντονίστρια αυτής της συνάντησης, τη μουσειοπαιδαγωγό και υπεύθυνη εκπαιδευτικών προγραμμάτων της Λεβεντείου, Θεοδώρα Δημητρίου.  

Όπως μου εξήγησε, η συνάντηση είναι μια συνεδρία διαλογισμού που οργανώνει η ίδια μία φορά τον μήνα, η οποία προσφέρεται σε γυναίκες πρόσφυγες, που βρίσκονται στην Κύπρο. Μέχρι στιγμής, οι επισκέψεις πραγματοποιούνται σε συνεργασία με την κοινωνική λειτουργό Agne Semenaite της οργάνωσης Caritas Cyprus για όσες γυναίκες το επιθυμούν. Ο διαλογισμός οργανώνεται κάθε φορά με αφορμή έναν διαφορετικό πίνακα του μουσείου.

Η Θεοδώρα Δημητρίου μού εξηγεί ότι όλες γυναίκες που έχουν μέχρι στιγμής συμμετάσχει κατάγονται από διαφορετικές χώρες της Αφρικής. Είναι αιτήτριες ασύλου και πολλές εξ αυτών έχουν υπάρξει θύματα σωματεμπορίας, βασανιστηρίων και εκμετάλλευσης. Για ένα μέρος της κυπριακής κοινωνίας, όπου το αντιμεταναστευτικό αίσθημα αυξάνεται, όπως άλλωστε και σε όλη την Ευρώπη, αυτές οι γυναίκες και εν γένει οι αφρικανοί πρόσφυγες είναι συχνά τα «μαυρούθκια».

«Από όλες τις ομάδες με τις οποίες δουλεύω τον διαλογισμό στο μουσείο αυτή είναι η πιο ανοικτή και με εκτίμηση για αυτό που κάνουμε», μου λέει η Θεοδώρα Δημητρίου. «Στον διαλογισμό προσπαθούμε να συνδεθούμε με την ελπίδα και με ένα σημείο ηρεμίας. Κι εκείνες μιλούν πολύ για την ανάγκη να δημιουργήσουν ένα μέλλον. Να είναι καλά, να βρουν τον τρόπο να ζήσουν μια καλύτερη ζωή». «Είναι μια διαδικασία πολύ θεραπευτική για όλες μας. Γεμίζει κι εμένα την ίδια με συναισθήματα», προσθέτει για αυτή την ανθεκτικότητα που μοιράζεται μαζί τους.

Ήταν τον Ιούνιο του 2022, όταν για πρώτη φορά ξεκίνησε να οργανώνει δια ζώσης –στη μετά-Covid εποχή– τη δραστηριότητα «Διαλογισμός με την Τέχνη» για το ευρύτερο κοινό. Λίγες μέρες πριν από την πρώτη συνάντηση, δεν υπήρχε καμία εγγραφή για συμμετοχή. Και ξαφνικά την ειδοποιούν ότι εμφανίστηκε μια μεγάλη λίστα εγγραφών με ονόματα που δεν είναι Κυπριακά. Ήταν η Agne, η λειτουργός της Caritas, εκείνη που πήρε την πρωτοβουλία να προτείνει σε μια πρώτη ομάδα προσφυγισσών να επισκεφθούν τον διαλογισμό.

Η Checkina* ήρθε εκείνη την πρώτη φορά με το μωρό της. Της το κράτησε παραδίπλα μια άλλη επισκέπτρια του μουσείου για να μπορέσει η ίδια να μετάσχει στον διαλογισμό. «Ήταν μια από τις πιο όμορφες μέρες της ζωής μου», είπε στη Θεοδώρα στο τέλος. Κι έκτοτε πηγαίνει σε κάθε συνάντηση. Συζητούν για πολλά. Για το σπίτι, το χωριό, την πατρίδα, για τη θηλυκότητα, για τα συναισθήματα που ξυπνούν οι πίνακες. Μια ώρα για εκείνες, που δεν είναι –και ίσως δεν υπήρξε ποτέ– δεδομένη.

Στην Κύπρο, όπως και στη Δανία και την Ολλανδία, εσχάτως έχει αρχίσει να συζητείται δημοσίως ως θεμιτή πολιτική το παράδειγμα της «έξωσης» των αιτούντων άσυλο σε τρίτες χώρες. Πρόκειται για μια πρακτική που έχει νομοθετήσει ήδη η Μεγάλη Βρετανία με την ανάθεση της διαχείρισης των αιτημάτων ασύλου στη Ρουάντα. Σε αυτό το μοντέλο, οι πρόσφυγες δεν κατορθώνουν ποτέ να εισέλθουν στη χώρα στην οποία επιθυμούν να αιτηθούν προστασίας, αλλά εξωθούνται σε άλλες χώρες εκτός δυτικού κόσμου. Ένα ακόμα ακραίο βήμα στην καταπάτηση του εδαφικού ασύλου και στη θεσμική μεταχείριση των προσφύγων ως αποβλήτων.

Αυτή η απρόσμενη συνάντηση στο μουσείο ήταν μια ενσώματη απόδειξη, απόλυτα διαυγής μέσα στη διακριτική δύναμή της, ότι οι άλλοι κόσμοι όχι απλώς είναι εφικτοί, αλλά υπάρχουν ήδη. Και είναι επείγον να τους ανοίγουμε χώρο, να τους δούμε και να τους ακούσουμε. Προσωπικά, αυτή τη γυναικοπαρέα της Λεβεντείου την ευχαριστώ από καρδιάς.

* Για λόγους σεβασμού των προσωπικών δεδομένων, το όνομα της συγκεκριμένης γυναίκας είναι παραλλαγμένο.