Η πείνα ως μέσο γενοκτονίας

Μια Εκθεση 30 σελίδων που κατέθεσε στις 7 Αυγούστου 2023, ο Luis Moreno Ocampo, στον ΟΗΕ και δόθηκε στη δημοσιότητα στη Νέα Υόρκη αυτή την εβδομάδα, καταλήγει στο συμπέρασμα ότι μια γενοκτονία βρίσκεται σε εξέλιξη.

Εναντίον 120.000 Αρμενίων που ζουν στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ, μια de facto αυτόνομη περιοχή που βρίσκεται στο Αζερμπαϊτζάν, γνωστή και ως Αρτσάχ. Αυτή η γενοκτονία δεν περιλαμβάνει αποτεφρωτήρια ή επιθέσεις με μαχαίρι. Αντίθετα, ο αποκλεισμός τροφίμων, πετρελαίου, φαρμάκων και άλλων βασικών αγαθών σε μια προστατευόμενη ομάδα θα πρέπει να θεωρείται γενοκτονία σύμφωνα με το Άρθρο II (γ) της Σύμβασης για τη Γενοκτονία, το οποίο αναφέρεται στην «Εσκεμμένη επιβολή συνθηκών ζωής στην ομάδα που υπολογίζεται να επιφέρει τη φυσική της καταστροφή».

Είναι καιρός, καταλήγει η Εκθεση, οι Ηνωμένες Πολιτείες και άλλες παγκόσμιες δυνάμεις να δράσουν. Υπάρχουν διαθέσιμοι δρόμοι τόσο για να σταματήσει η τρέχουσα κατάσταση όσο και για να επιδιωχθεί η δικαιοσύνη και η λογοδοσία.

Ιστορικό για τον αποκλεισμό του διαδρόμου Λατσίν

Το πρωί της 12ης Δεκεμβρίου 2022, άτομα χωρίς επίσημους δεσμούς με τον κρατικό μηχανισμό του Αζερμπαϊτζάν απέκλεισαν τον διάδρομο Lachin, έναν ορεινό δρόμο 5 χιλιομέτρων που συνδέει το Ναγκόρνο-Καραμπάχ με την Αρμενία, περιορίζοντας την πρόσβαση σε τρόφιμα, ιατρικές προμήθειες και άλλα απαραίτητα για την κοινότητα των 120.000 Αρμενίων που ζουν στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ, στις πατρογονικές εστίες τους.

Στη συνέχεια, στις 22 Φεβρουαρίου 2023, το Διεθνές Δικαστήριο της Δικαιοσύνης (ICJ), το οποίο εξετάζει επί του παρόντος την υπόθεση “Αρμενία κατά Αζερμπαϊτζάν” που σχετίζεται με τη Διεθνή Σύμβαση για την Εξάλειψη όλων των Μορφών Φυλετικών Διακρίσεων, δέχθηκε το αίτημα της Αρμενίας για προσωρινά μέτρα και διέταξε το Αζερμπαϊτζάν να «λάβει όλα τα μέτρα που έχει στη διάθεσή του για να διασφαλίσει την απρόσκοπτη κίνηση προσώπων, οχημάτων και φορτίων κατά μήκος του Διαδρόμου Λατσίν και προς τις δύο κατευθύνσεις».

Σε απάντηση, στις 23 Απριλίου 2023, οι δυνάμεις ασφαλείας του Αζερμπαϊτζάν εγκατέστησαν ένα σημείο ελέγχου που μπλοκάρει εν μέρει τον διάδρομο του Λατσίν, υποστηρίζοντας ότι εκτελούσε την εντολή του Δικαστηρίου. Ωστόσο, στις 15 Ιουνίου, το Αζερμπαϊτζάν κλιμάκωσε την κατάσταση, κλείνοντας εντελώς τον Διάδρομο Λατσίν - τη μοναδική πρόσβαση μεταξύ της πρωτεύουσας της περιοχής, Στεπανακέρτ, και της Αρμενίας. Έκτοτε, το Αζερμπαϊτζάν έχει απαγορεύσει στη Διεθνή Επιτροπή του Ερυθρού Σταυρού (ICRC) και στις ρωσικές ειρηνευτικές δυνάμεις να παρέχουν ανθρωπιστική βοήθεια.

Στις 6 Ιουλίου, το Δικαστήριο επιβεβαίωσε την Απόφασή του στις 22 Φεβρουαρίου, αλλά το Αζερμπαϊτζάν δεν συμμορφώθηκε.

Γενοκτονία σύμφωνα με το άρθρο II (γ) της Σύμβασης Γενοκτονίας

Πολλοί μπορεί να μην σκέφτονται τη στέρηση τροφίμων και βασικών προμηθειών ή τον αποκλεισμό, ως υπέρβαση του ορίου της γενοκτονίας, αλλά τέτοιες ενέργειες σίγουρα μπορούν να χαρακτηριστούν ως «συνθήκες ζωής που υπολογίζεται να επιφέρουν φυσική καταστροφή» μιας ομάδας ανθρώπων, όπως απαιτείται από το άρθρο II της Σύμβασης για τη Γενοκτονία. Πρόσφατα, η Επιτροπή του ΟΗΕ για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα στο Νότιο Σουδάν επεσήμανε τις τεχνικές λιμοκτονίας ως πιθανή ένδειξη γενοκτονίας.

Μερικοί μπορεί επίσης να μην πιστεύουν ότι μια προσπάθεια να δημιουργηθούν αυτές οι συνθήκες μόνο για μέρος ενός έθνους (δηλαδή, μόνο οι Αρμένιοι στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ, όχι ολόκληρος ο αρμενικός πληθυσμός) συνιστά γενοκτονία, αλλά η Σύμβαση για τη Γενοκτονία απαντά και σε αυτό. Το άρθρο II της Σύμβασης ορίζει ξεκάθαρα τη γενοκτονία ως «πράξεις που διαπράττονται με πρόθεση να καταστρέψουν, εν όλω ή εν μέρει, μια εθνική, εθνοτική, φυλετική ή θρησκευτική ομάδα, ως τέτοια» (η υπογράμμιση δική μου).

Η απόφαση του Διεθνούς δικαστηρίου Δικαιοσύνης (ΔΔΔ) τον Φεβρουάριο θεώρησε «εύλογο» ότι ο αποκλεισμός του διαδρόμου του Λατσίν παρήγαγε «πραγματικό και άμεσο κίνδυνο» για την «υγεία και τη ζωή» μιας εθνοτικής ομάδας, «των Αρμενίων που ζουν στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ».

Η πρόθεση γενοκτονίας στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ μπορεί να συναχθεί περαιτέρω από τις ενέργειες του Ιλχάμ Αλίεφ, του προέδρου του Αζερμπαϊτζάν. Ο Πρόεδρος Αλίεφ έχει αποκλείσει εν γνώσει του, ηθελημένα και οικειοθελώς τον Διάδρομο του Λατσίν, ακόμη και αφού ειδοποιήθηκε για τις συνέπειες των πράξεών του από το ΔΔΔ. Με αυτόν τον τρόπο, εμπόδισε σκόπιμα την παροχή των βασικών ειδών της ζωής στους Αρμένιους που ζουν στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ και παραβίασε ανοιχτά τις νομικά δεσμευτικές εντολές του Δικαστηρίου.

Ο Χικμέτ Χατζίεφ, βοηθός του Αλίεφ, είπε στο Associated Press ότι η Εκθεση Ocampo  «είναι μεροληπτική και διαστρεβλώνει την πραγματική κατάσταση επί τόπου και έχει σοβαρά πραγματικά, νομικά και ουσιαστικά λάθη».

Ο αποκλεισμός αναγνωρίζεται από τον Πρόεδρο Αλίεφ και, αξιόπιστες αναφορές δείχνουν ότι το Ναγκόρνο-Καραμπάχ τελειώνει από τρόφιμα και ότι βασικά αγαθά και υπηρεσίες όπως καύσιμα και φάρμακα γίνονται —αν δεν είναι ήδη— απρόσιτα. Μια ομάδα τεσσάρων εμπειρογνωμόνων του ΟΗΕ, συμπεριλαμβανομένων τριών Ειδικών Εισηγητών, απηύθυνε στις 7 Αυγούστου έκκληση προς την κυβέρνηση του Αζερμπαϊτζάν να άρει τον αποκλεισμό. «Ο αποκλεισμός, που εμποδίζει τον μοναδικό δρόμο που συνδέει το Ναγκόρνο-Καραμπάχ με την Αρμενία τους τελευταίους επτά μήνες, έχει αφήσει τον πληθυσμό να αντιμετωπίζει έντονες ελλείψεις βασικών τροφίμων, φαρμάκων και προϊόντων υγιεινής, έχει επηρεάσει τη λειτουργία των ιατρικών και εκπαιδευτικών ιδρυμάτων και έχει θέσει σε σημαντικό κίνδυνο τις ζωές. των κατοίκων –ιδιαίτερα των παιδιών, των ατόμων με αναπηρία, των ηλικιωμένων, των εγκύων και των ασθενών».

Η Υποχρέωση των Κρατών Μερών της Σύμβασης για τη Γενοκτονία, να αποτρέψουν τις φρικαλεότητες

Το Διεθνές Δικαστήριο της Δικαιοσύνης έκρινε τον Φεβρουάριο του 2007 στην υπόθεση Βοσνία-Ερζεγοβίνη κατά Σερβίας και Μαυροβουνίου ότι τα Κράτη Μέρη στη Σύμβαση για τη Γενοκτονία έχουν καθήκον να αποτρέψουν και να τιμωρήσουν το έγκλημα της γενοκτονίας. Σε αυτή την περίπτωση, το ΔΔΔ αποφάσισε ότι τα κράτη δεν πρέπει να περιμένουν έως ότου αρχίσει η διάπραξη της γενοκτονίας: το νόημα της υποχρέωσης είναι να αποτρέψουν ή να προσπαθήσουν να αποτρέψουν την πράξη πριν αυτή συμβεί πραγματικά.

Σημειωτέον, ο αποκλεισμός έχει συζητηθεί από πολιτικούς ηγέτες μόνο ως «ανθρωπιστικό πρόβλημα», χωρίς να αναλυθούν οι γενοκτονικές συνθήκες που μπορεί να περιβάλλουν το γεγονός. Για παράδειγμα, ο υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ Antony J. Blinken μίλησε με τον Αλίεφ στις 29 Ιουλίου και εξέφρασε «βαθιά ανησυχία για την ανθρωπιστική κατάσταση στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ», τονίζοντας «την ανάγκη για όλα τα μέρη να διατηρήσουν τη θετική δυναμική στις ειρηνευτικές διαπραγματεύσεις».

Ωστόσο, το καθήκον πρόληψης της γενοκτονίας δεν απαιτεί απόδειξη ότι ο αποκλεισμός του Λατσίν προκάλεσε την πραγματική «φυσική καταστροφή» των μελών της προστατευόμενης ομάδας. Σύμφωνα με το άρθρο II (γ) της Σύμβασης για τη Γενοκτονία, η δημιουργία των προϋποθέσεων είναι το υλικό στοιχείο του εγκλήματος. Ένα παρόμοιο συμπέρασμα σχετικά με το έγκλημα πολέμου της πείνας, κατέληξε το 2020 από την Επιτροπή των Ηνωμένων Εθνών για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα στο Νότιο Σουδάν, η οποία δήλωσε ότι «[το] έγκλημα της πείνας δεν απαιτεί να πεθαίνουν τα θύματα από ασιτία, παρά μόνο ότι πρέπει να πεθαίνουν εσκεμμένα. στερούνται αντικείμενα απαραίτητα για την επιβίωσή τους».

Αντίθετα, το καθήκον πρόληψης απαιτεί από τα κράτη να αναλάβουν άμεση δράση για να σταματήσουν έναν αποκλεισμό που μπορεί να οδηγήσει ή να συνιστά γενοκτονία — σε αυτήν την κατάσταση, να αποκατασταθεί η παροχή βασικών αγαθών και υπηρεσιών στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ.

Δεν υπάρχουν κεντρικές διεθνείς αρχές αρμόδιες για τη λήψη τέτοιων μέτρων. Μια απόφαση του ΔΔΔ για γενοκτονία ή στοχευμένες κυρώσεις και άλλα κλασικά διπλωματικά μέτρα, δεν θα είναι αρκετά γρήγορη ή ισχυρή για να αλλάξει τη συμπεριφορά του Αζερμπαϊτζάν ή τις φυσικές συνθήκες των Αρμενίων που διατρέχουν κίνδυνο.

Βραχυπρόθεσμα, η εφαρμογή του καθήκοντος πρόληψης θα εξαρτηθεί από την πολιτική βούληση των κρατών που ήδη εργάζονται για τη διαχείριση και την επίλυση της σύγκρουσης. Η Ρωσία, η οποία είναι υπεύθυνη για τη διατήρηση της ειρήνης στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ, και οι Ηνωμένες Πολιτείες, που προωθούν τις διαπραγματεύσεις μεταξύ της Αρμενίας και του Αζερμπαϊτζάν, είναι κράτη μέρη στη Σύμβαση για τη Γενοκτονία, όπως και όλα τα μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Είναι εξοπλισμένα με διπλωματικούς και υλικούς πόρους για να αναγκάσουν το Αζερμπαϊτζάν να άρει τον αποκλεισμό. Επιπλέον, οι εντάσεις για τον πόλεμο στην Ουκρανία, δεν πρέπει να έχουν ως αποτέλεσμα οι Αρμένιοι του ναγκόρνο-καραμπάχ να γίνουν παράπλευρα θύματα.