Πραξικοπήματα στην Αφρική και η ευκαιρία της Τουρκίας

Τα πραξικοπήματα στην Αφρική, που ξεκίνησαν το 2020 από το Μάλι, έχουν ανοίξει πόρτες ευκαιριών για την Τουρκία, η οποία εκμεταλλευόμενη την παρακμή της Γαλλίας, τείνει να συμπληρώσει το κενό που αφήνει η πρώην Ευρωπαία αποικιοκράτης.

Πραξικοπήματα πραγματοποιήθηκαν στο Μάλι (Αύγουστος 2020 και Μάιος 2021), Γουινέα (Σεπτέμβριος 2021), Μπουρκίνα Φάσο (Ιανουάριος και Σεπτέμβριος 2022) και στο Νίγηρα (Ιούλιος 2023).

Αυτά τα τελευταία 3 χρόνια, η Τουρκία έχει εμπλακεί ενεργά στην ανάπτυξη μιας οικονομικής και στρατιωτικής αρχιτεκτονικής σε ολόκληρη τη γαλλόφωνη Αφρική που εκτείνεται από το κεντρικό Μαγκρέμπ έως την παράκτια Δυτική Αφρική. Σημαντικός αρχιτέκτονας θεωρείται ο σημερινός ΥΠΕΞ της Τουρκίας, Χακάν Φιντάν.

Ο καθηγητής Michael Tanchum, ερευνητής στο πανεπιστήμιο Μπασκέντ της Άγκυρας, θεωρεί ότι «ο συνδυασμός των αποτυχημένων ευρωπαϊκών πολιτικών, της ρωσικής στρατιωτικής ανάμειξης και της ευρείας παρουσίας τζιχαντιστών -από την Αλ Κάιντα έως το Ισλαμικό Κράτος- ήταν η κατάσταση που οδήγησε στην ολοένα και βαθύτερη στρατιωτική εμπλοκή της Τουρκίας στη Λιβύη την προηγούμενη δεκαετία. Αυτό χρησίμευσε ως απόδειξη για τους Αφρικανούς ηγέτες ότι η Τουρκία θα μπορούσε να λειτουργήσει ως εναλλακτικός πάροχος ασφάλειας, επιτρέποντάς τους να παρακάμψουν την επιλογή είτε να εισέλθουν δυτικά στρατεύματα στο έδαφός τους, είτε να εμπλακούν με ρωσικές ιδιωτικές στρατιωτικές εταιρείες».

Η Λιβύη είναι μόνο ένα κομμάτι του παζλ στην πολύ-επίπεδη «εξόρμηση» της Τουρκίας στην Αφρική, όπου η Άγκυρα έχει ανοίξει 26 πρεσβείες από το 2010 έως το 2016.

Αλγερία

Ο οικονομικός ρόλος της Τουρκίας στην Αλγερία έχει καταστεί ζωτικής σημασίας, επεκτείνοντας δραστικά την αλγερινή βιομηχανία πέρα από τον τομέα των υδρογονανθράκων. Η Τουρκία είναι ο μεγαλύτερος ξένος εργοδότης στην Αλγερία και μεταξύ των κορυφαίων επενδυτών της.

Δυτική Αφρική

Πέρα από τη γαλλόφωνη Βόρεια Αφρική, η οικονομική προσέγγιση της Τουρκίας έχει εστιάσει και στα οκτώ γαλλόφωνα κράτη της Δυτικής Αφρικής (ECOWAS). Η μακροχρόνια δυσαρέσκεια με τη Γαλλία, σε συνδυασμό με την αυξανόμενη απογοήτευση για την κακή ποιότητα των κινεζικών αγαθών και υπηρεσιών, έχει δημιουργήσει την ανάγκη για έναν εναλλακτικό εταίρο που η Τουρκία έχει σπεύσει να ικανοποιήσει.

Σενεγάλη και το κομβικό λιμάνι

Η Τουρκία έχει βάλει στο στόχαστρο τη Σενεγάλη και το λιμάνι του Ντακάρ, το οποίο είναι ο τερματικός σταθμός προς τον Ατλαντικό. Εκεί καταλήγει η υπερ-αφρικανική εθνική οδός, που διασχίζει τα μεγάλα αστικά κέντρα των παράκτιων κρατών της Δυτικής Αφρικής και των πέντε εθνών του Σαχέλ. Η Τουρκία αποσκοπεί αυτό το δίκτυο μεταφορών να τη βοηθήσει να αποκτήσει το πρώτο πλεονέκτημα στην πώληση αγαθών και υπηρεσιών στις αναπτυσσόμενες πόλεις της Δυτικής Αφρικής.

Νίγηρας

Αμέσως μετά το ‘τουρκο-λιβυκό μνημόνιο’ (2019), Τουρκία και Νίγηρας υπέγραψαν συμφωνία τον Ιανουάριο του 2020 για δραστηριότητες εξερεύνησης και εξόρυξης. Ακολούθησε τον Ιούλιο μία συμφωνία στρατιωτικής εκπαίδευσης και το 2021 ο Νίγηρας έλαβε 6 μη επανδρωμένα αεροσκάφη Bayraktar TB2.

Μάλι, Μπουρκίνα Φάσο, Γουινέα

Η διαδοχή των πραξικοπημάτων στο Σαχέλ είδε τη στρατιωτική παρουσία της Γαλλίας στο κέντρο του εσωτερικού δακτυλίου να εξατμίζεται. Η Άγκυρα χρησιμοποιεί την αμυντική συνεργασία με τις στρατιωτικές κυβερνήσεις του Μάλι, της Μπουρκίνα Φάσο και του Νίγηρα ως μοχλό για την εμβάθυνση των οικονομικών της σχέσεων.

Παράλληλα, οι τουρκικές εξορυκτικές δραστηριότητες για σιδηρομετάλλευμα και άλλα ορυκτά που απαιτούνται για τη βιομηχανική παραγωγή αποτελούν την ταυτόχρονη στρατηγική προτεραιότητα της Τουρκίας σε ολόκληρη τη Δυτική Αφρική. Οι συμφωνίες εξόρυξης έχουν αποτελέσει τη ‘μαγιά’ της προσέγγισης με τον Νίγηρα, καθώς και το Μάλι, την Μπουρκίνα Φάσο και τη Γουινέα.

«Η εμπλοκή της Τουρκίας στη Δυτική Αφρική είναι μια μοναδική, διπλή προσέγγιση που συνδυάζει στρατιωτική και οικονομική δέσμευση, ενώ παράλληλα συνδυάζει επιδέξια την ανθρωπιστική βοήθεια και την πολιτιστική προσέγγιση. Η Άγκυρα έχει ήδη γίνει σημαντικός πάροχος οπλικών συστημάτων και στρατιωτικής εκπαίδευσης, ενώ οι τουρκικές εταιρείες δημιουργούν ταυτόχρονα μια εμπορική αρχιτεκτονική», υποστηρίζει ο καθηγητής Tanchum.

Μαρόκο

Το 2013 ο Τούρκος πρόεδρος πραγματοποίησε μία όχι και τόσο επιτυχημένη επίσκεψη στο Μαρόκο, καθώς η εξέγερση του Γκεζί υπονόμευσε την εξουσία του και θόλωσε την εικόνα του στη διεθνή σκηνή. Ο βασιλιάς δεν τον υποδέχτηκε και οι Μαροκινοί επιχειρηματίες τον αγνόησαν, αναγκάζοντάς τον να συντομεύσει την παραμονή του. Ο φονικός σεισμός, ωστόσο, πριν από λίγες ημέρες, ίσως αποτελέσει την κατάλληλη ευκαιρία για τον Ερντογάν να ξανανοίξει την πόρτα στο Μαρόκο. Έχει ήδη προσφέρει να στείλει σωστικά συνεργεία και οικονομική βοήθεια.