Το ζήτημα του Διαδρόμου Ζαγκεζούρ

Καθώς το θέμα του Ναγκόρνο-Καραμπάχ θεωρείται λήξαν, η προσοχή πλέον στρέφεται στο θέμα του Διαδρόμου Ζαγκεζούρ, ο οποίος όχι απλά θα συνδέει το Αζερμπαϊτζάν με το θύλακά του, την Αυτόνομη Περιοχή Ναχιτσεβάν, αλλά θα αποτελέσει διάδρομο σύνδεσης της Τουρκίας με την Κεντρική Ασία και την Κίνα. Κατ’ αυτόν τον τρόπο, το άνοιγμα του Διάδρομου Ζαγκεζούρ, θα θέσει σε λειτουργία τον Μεσαίο Διάδρομο μέσω του οποίου από την Ανατολή προς τη Δύση θα μεταφέρονται υδρογονάνθρακες και καταναλωτικά αγαθά.

(Ο διάδρομος Ζαγκεζούρ συνδέει το Ναχιτσεβάν με το Αζερμπαϊτζάν, ενώ ο διάδρομος Λατσίν συνδέει το Καραμπάχ με την Αρμενία. Το Ναχιτσεβάν και το Καραμπάχ είναι θύλακοι, αζέρικος και αρμενικός αντίστοιχα, στο έδαφος του άλλου κράτους. Οι δύο διάδρομοι εξασφαλίζουν την επικοινωνία με τα πάτρια εδάφη)

Η πλειοψηφία των αναλυτών αναφερόμενη στο θέμα του Διαδρόμου Ζαγκεζούρ επικαλείται το άρθρο 9 της Κοινής Δήλωσης -Συμφωνίας του Προέδρου του Αζερμπαϊτζάν, του Πρωθυπουργού της Αρμενίας και του Προέδρου της Ρωσικής Ομοσπονδίας που υπογράφηκε στις 10 Νοεμβρίου 2020 και έθεσε τέλος στο Δεύτερο Πόλεμο του Καραμπάχ. Το άρθρο 9 ρητά ορίζει ότι η Αρμενία εγγυάται την ασφάλεια των συγκοινωνιακών επικοινωνιών μέσω του Διαδρόμου Ζαγκεζούρ, ενώ ο έλεγχος της συγκοινωνιακής επικοινωνίας θα ασκείται από τη Ρωσία.

Αυτές οι δύο παράμετροι ερμηνεύονται από τους αναλυτές πως στην ουσία ο Διάδρομος Ζαγκεζούρ θα έχει το καθεστώς της έξω-εδαφικής περιοχής, κάτι που σημαίνει πως ενώ το έδαφος θα είναι της Αρμενίας ωστόσο η Αρμενία δεν θα μπορεί να ασκεί τον έλεγχο του. Αυτή η σκέψη έντονα καλλιεργείται μετά τη λήξη του ζητήματος του Καραμπάχ.

Η αναφορά στο άρθρο 9 από τους αναλυτές υποδεικνύει είτε την άγνοια τους, είτε αποτελεί μια συνηθισμένη πρακτική ερμηνείας κατά το δοκούν, μιας συμφωνίας. Διότι στη συμφωνία της 10ης Νοεμβρίου 2020 του άρθρου 9 προηγούνται άλλα 8 άρθρα τα οποία ακούσια ή εκούσια αποσιωπώνται.

Οι λεπτομέρειες που κρύβουν όλη την ουσία

Το άρθρο 1 κηρύσσει την πλήρη κατάπαυση του πυρός. Η έναρξη στις 19-20 Σεπτεμβρίου 2023 εχθροπραξιών από την πλευρά του Αζερμπαϊτζάν παραβιάζει το άρθρο 1 της συμφωνίας και καθιστά την συμφωνία άκυρη. Εδώ από νομικής απόψεως θα μπορούσαμε να κλείσουμε το θέμα καθώς μη τήρηση συμφωνίας από το ένα συμβαλλόμενο μέρος παύει την ισχύ της συμφωνίας. Όμως για να έχουμε την πλήρη αντίληψη σχετικά με την αναφερόμενη συμφωνία και κυρίως για την ανάληψη από τα συμβαλλόμενα μέρη των υποχρεώσεών τους θα αναφερθούμε και στα άλλα άρθρα.

Το άρθρο 6 ορίζει ότι το Αζερμπαϊτζάν εγγυάται την ασφάλεια της μετακίνησης πολιτών, οχημάτων και εμπορευμάτων και προς τις δύο κατευθύνσεις κατά μήκος του διαδρόμου Lachin, το οποίο θα παραμένει υπό τον έλεγχο των ειρηνευτικών δυνάμεων της Ρωσικής Ομοσπονδίας. Στις 12 Δεκεμβρίου 2022 το Αζερμπαϊτζάν εφαρμόζοντας αποκλεισμό του διάδρομου Lachin παραβίασε το άρθρο 6, που ταυτόχρονα συνεπάγεται την μη εξασφάλιση από την πλευρά της Ρωσίας εφαρμογής του άρθρου 6.

Το άρθρο 7 προβλέπει την επιστροφή των εκτοπισμένων και των προσφύγων. Είναι φανερό πως δεν έγινε η επιστροφή των προσφύγων στο έδαφος του Ναγκόρνο-Καραμπάχ, αντίθετα η παραβίαση του άρθρου 1 οδήγησε στην φυγή του αρμενικού πληθυσμού από το Ναγκόρνο-Καραμπάχ, επομένως το άρθρο 7 δεν τηρήθηκε.

Το άρθρο 8 αναφέρει την πραγματοποίηση ανταλλαγής αιχμάλωτων πολέμου, ομήρων και άλλων κρατούμενων. Η σύλληψη του Ρουμπέν Βαρντανιάν του πρώην υπουργού του Ναγκόρνο-Καραμπάχ παραβιάζει το άρθρο 8.

Και τέλος το επίμαχο άρθρο 9, το οποίο ορίζει ότι η Αρμενία εγγυάται την ασφάλεια των συγκοινωνιακών επικοινωνιών μέσω του Διαδρόμου Ζαγκεζούρ, ενώ ο έλεγχος της συγκοινωνιακής επικοινωνίας θα ασκείται από τη Ρωσία. Οι παραβιάσεις από την πλευρά του Αζερμπαϊτζάν του άρθρου 1 περί της καταπαύσεως πυρών, του άρθρου 6 περί της εξασφάλισης σύνδεσης του Ναγκόρνο-Καραμπάχ με την Αρμενία, του άρθρου 7 περί επιστροφής των προσφύγων και του άρθρου 8 περί ανταλλαγών κρατουμένων, - καθιστούν άκυρη τη συμφωνία της 10ης Νοεμβρίου 2022 και ως εκ τούτου ανυπόστατη την επίκληση από την πλευρά του Αζερμπαϊτζάν του άρθρου 9. Όπως και η μη τήρηση από την πλευρά της Ρωσίας του άρθρου 6, καθιστά άκυρη την πιθανή επίκληση της Ρωσίας για την άσκηση ελέγχου της συγκοινωνιακής επικοινωνίας μεταξύ των δυτικών περιοχών της Δημοκρατίας του Αζερμπαϊτζάν και της Αυτόνομης Δημοκρατίας του Ναχιτσιβάν.

Το συμπέρασμα είναι πως η καθ’ αυτή επανέναρξη λειτουργίας του Διαδρόμου Ζαγκεζούρ αδιαμφισβήτητα θα ωφελήσει την Αρμενία τόσο οικονομικά όσο και γεωστρατηγικά καθώς αυτή θα αποκτήσει τον ρόλο σημαντικού διαμετακομιστικού κόμβου. Επικαλούμενη την παραβίαση της συμφωνίας της 10ης Νοεμβρίου 2022 από την πλευρά του Αζερμπαϊτζάν και τη μη τήρηση των δεσμεύσεων από την πλευρά της Ρωσίας, η Αρμενία θα επιδιώξει να εξασφαλίσει το άνοιγμα του διαδρόμου του Lachin διατηρώντας την πλήρη κυριαρχία επί αυτού με τις εγγυήσεις της Δύσης και συγκεκριμένα της Γαλλίας ή των ΗΠΑ.

Έτσι από ένα ασήμαντο κράτος της περιφέρειας, πλήρως εξαρτώμενο από την Ρωσία, η Αρμενία πληρώνοντας βαρύ τίμημα της απώλειας του Καραμπάχ, θα μετατραπεί σε έναν από τους βασικούς κρίκους σύνδεσης Ανατολής και Δύσης και η πορεία της προς ένταξη στους δυτικούς θεσμούς θα είναι ελεύθερη.

(Η συμφωνία αναλυτικά στο http://kremlin.ru/events/president/news/64384)