Τεχνητή Νοημοσύνη: Αισιόδοξα σενάρια και έντονοι προβληματισμοί

Η ραγδαία ανάπτυξη της Τεχνητής Νοημοσύνης (ΤΝ) στην εποχή μας σηματοδοτεί μία πρωτοφανή τομή όχι μόνο στην τεχνολογική εξέλιξη της ανθρωπότητας αλλά πολύ περισσότερο στη γονιδιακά προσδιορισμένη βιολογική εξέλιξη του ανθρώπου, επιταχύνοντας την πολύ αργή αυτή εξέλιξη με τον τεχνοεπιστημονικά ρηξικέλευθο επανασχεδιασμό του ανθρώπινου λογισμικού (software) και πολύ πιο σημαντικά του υλισμικού του (hardware).

Tο ζήτημα αυτό έχει αρχίσει να απασχολεί σημαντικά τόσο την ευρύτερη επιστημονική κοινότητα, και ιδιαίτερα τους ειδικούς στην ΤΝ, όσο και ευρύτερα την παγκόσμια κοινότητα. Δε θα ήταν άλλωστε υπερβολή να υποστηρίξουμε ότι καμία ανθρώπινη δραστηριότητα δε θα υπάρξει ίσως στο μέλλον, που δε θα επηρεαστεί λίγο έως πολύ, θετικά ή και αρνητικά, από την επέλαση της τεχνητής νοημοσύνης. Θέσεις εργασίας, οικιακή βοήθεια, ιατρική και φαρμακευτική επιστήμη, νευροεπιστήμες, ανθρώπινη παραβατικότητα, πολεμικές επιχειρήσεις, ΜΜΕ, εκπαίδευση και τέχνη, μεταφορές και οικονομία, πολιτική, κοινωνική μέριμνα αλλά και επιτηρητικός έλεγχος, φιλοσοφική σκέψη, κοσμοθεώρηση και ηθική θέαση του κόσμου, δικαιοσύνη και επιστήμη του δικαίου είναι κάποια χαρακτηριστικά σημαίνοντα παραδείγματα.

Τα πάσης φύσεως ερωτήματα που εγείρονται και οι σχετικοί προβληματισμοί, έχουν πλέον αρχίσει να τίθενται με επιστημονική σοβαρότητα και υπευθυνότητα. Θα καταστεί δυνατή η υπερανθρώπινη ΤΝ, αν ναι, πότε; Και ποιες οι επιπτώσεις της στην ανθρωπότητα, θα καταδυναστεύσουν οι υπερευφυείς μηχανές τον άνθρωπο; Δύο βασικά ερωτήματα που δεν έχουν ακόμη απαντηθεί. Δύο ερωτήματα, που συζητούνται – μαζί με μία αρκετά λεπτομερειακή, μεθοδευμένη και γενικότερα κριτική θεώρηση του ζητήματος – στο πολύ ενδιαφέρον βιβλίο «Life 3.0. Τι θα σημαίνει να είσαι άνθρωπος στην εποχή της τεχνητής νοημοσύνης;» (Αθήνα: εκδ. Τραυλός, 2018) του Max Tegmark, Καθηγητή Φυσικής στο ΜΙΤ και Προέδρου του Ινστιτούτου για το Μέλλον της Ζωής.

Θα ήταν από κάθε άποψη απαράδεκτο να προσπαθήσει να εκφράσει κανείς τελεσίδικα την άποψή του για τα υπέρ και τα κατά του πρωτοφανούς εγχειρήματος της ΤΝ. Κανείς δε θα μπορέσει εύκολα να αρνηθεί τα σημαντικά οφέλη που η τεχνητή νοημοσύνη θα έχει, για παράδειγμα, στην ιατρική και τη φαρμακευτική επιστήμη και τεχνολογία, στο χώρο της οικιακής βοήθειας ή ακόμη και στο χώρο των μεταφορών. Ωστόσο, θα υπάρξουν σημαντικότατα κοινωνικο-οικονομικά προβλήματα, όπως π. χ. στην αγορά εργασίας, αλλά και προβλήματα που κάποια στιγμή θα αγγίξουν και αυτή την ίδια την ουσία της ανθρώπινης υπόστασης, με τη δημιουργία υβριδίων ανθρώπου - μηχανής (cyborgs) ή με τις κάθε είδους μεταφορτώσεις του ανθρώπινου μυαλού στις μηχανές.

Άλλωστε και ο ίδιος ο Tegmark, και όχι μόνο, δεν παραλείπει να εκφράζει τους προβληματισμούς του. Παραθέτω δειγματοληπτικά: «οι κορυφαίοι παγκοσμίως ερευνητές της ΤΝ διαφωνούν με πάθος όχι μόνο ως προς τις προβλέψεις, αλλά και στις συναισθηματικές αντιδράσεις τους» (σ. 54), «Η τεχνολογία δίνει στη ζωή τη δυνατότητα να ανθίσει όπως ποτέ άλλοτε – ή να αυτοκαταστραφεί» (Ινστιτούτο για το Μέλλον της Ζωής, Πρόεδρος ο Tegmark, σ. 43). «Ο αγώνας ταχύτητας προς την ΤΓΝ [Τεχνική Γενική Νοημοσύνη] έχει ξεκινήσει, και κανείς δεν γνωρίζει πώς θα εξελιχθεί» (σ. 245).

Το τζίνι που επιτρέψαμε να βγει από το λυχνάρι ανεξέλεγκτα

Αν και διαβάζοντας τον Tegmark αισθάνομαι ότι τελικά παίρνει μάλλον η αισιοδοξία το πάνω χέρι, έναντι της απαισιοδοξίας του, ας μου επιτραπεί, βλέποντας με φόβο τη σημερινή αβέβαιη πορεία της ανθρωπότητας, που συγχρόνως είναι και εγκλωβισμένη μέσα στο ασφυκτικό πλέγμα του σύγχρονου οικονομισμού, να εκφράσω έντονους προβληματισμού για το τζίνι, που κοινωνικο-πολιτικώς ανεξέλεγκτα επιτρέψαμε να βγει από το λυχνάρι. Στην ίδια κατεύθυνση, στις 26/11/2023, το έγκριτο Nature Briefing newsletter επίσης μας «επισημαίνει [σχετικούς] προβληματισμούς ότι δυνάμεις της αγοράς (“commercial forces”) δρουν ενάντια σε μία υπεύθυνη ανάπτυξη της τεχνητής νοημοσύνης (ΤΝ)».