Καλοί καιροί για τον αχαλίνωτο καπιταλισμό

Η ατμόσφαιρα ήταν ενθουσιώδης στο ετήσιο συνέδριο ενέργειας CERAWeek που διεξήχθη στο Χιούστον του Τέξας 18-22 Μαρτίου. Σε αυτό μιλούν πολιτικοί, διευθύνοντες σύμβουλοι και ειδικοί πάνω σε ζητήματα ενέργειας και οικονομίας.

«Πρέπει να εγκαταλείψουμε τη φαντασίωση της σταδιακής κατάργησης του πετρελαίου και του φυσικού αερίου. Αντιθέτως, πρέπει να επενδύουμε σε αυτά.  Στον πραγματικό κόσμο, η ενεργειακή μετάβαση [στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας] αποτυγχάνει καταφανώς σε όλα τα μέτωπα», δήλωσε ο Αμίν Νάσερ, διευθύνων σύμβουλος της Aramco, της μεγαλύτερης πετρελαϊκής εταιρείας στον κόσμο, κάτω από ενθουσιώδες χειροκρότημα. Ο διευθύνων σύμβουλος της Petrobras της Βραζιλίας, στο ίδιο μήκος κύματος είπε: «Αν βιαστούμε [να καταργήσουμε τους υδρογονάνθρακες] και τα πράγματα δεν πάνε καλά, θα αντιμετωπίσουμε μια αξέχαστη κρίση».

Υπάρχουν όμως κρίσεις που έχουν προκαλέσει τα προϊόντα των πετρελαϊκών εταιρειών και οι περισσότεροι αδυνατούμε να ξεχάσουμε : του καμένου Έβρου, της βυθισμένης στη λάσπη Θεσσαλίας, των καμένων δασών του Καναδά και της Σιβηρίας, των πολιτών που αδυνατούν να πληρώσουν τον λογαριασμό του ηλεκτρικού επειδή οι εταιρείες ενέργειας αποκομίζουν ελεύθερα αισχρά κέρδη. Σύμφωνα με το Ελληνικό Δίκτυο για την καταπολέμηση της Φτώχειας, το 2022 το 30% των Ελλήνων αντιμετώπισαν τον κίνδυνο της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού. Οι βασικοί λόγοι ήταν και παραμένουν οι υψηλές τιμές ενέργειας, τροφίμων και ενοικίων.

Όσο για τη βραδύτητα της ενεργειακής μετάβασης, ο Jeff Ordower, διευθυντής της οργάνωσης 350.org, δήλωσε εύγλωττα: «[Οι εκπρόσωποι των πετρελαϊκών εταιρειών] εργάζονται νυχθημερόν για να τορπιλίζουν τη μετάβαση στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και έχουν το θράσος να ασκούν κριτική για τη βραδύτητα της μετάβασης».

Η συνήθης πολιτική αντίδραση στα οικονομικά και ενεργειακά προβλήματα συνίσταται από περισσότερες ιδιωτικοποιήσεις, σχεδόν μηδενική φορολόγηση των υπερκερδών των μεγάλων εταιρειών, άρση περιβαλλοντικών περιορισμών και καταστολή των διαμαρτυρόμενων πολιτών στο όνομα του νόμου και της τάξης. Ο περιβαλλοντικός ακτιβισμός έχει κατηγοριοποιηθεί από την Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) ως "εξτρεμισμός", ενώ σύμφωνα με τον Guardian, κάποιοι πολιτικοί στην Ευρώπη τον χαρακτηρίζουν «τρομοκρατική απειλή». Η κλιματική κρίση που προκαλούν οι πολιτικές τους και οι πετρελαϊκές εταιρείες δεν είναι. Οι αντιδράσεις της αστυνομίας σε όλη την ΕΕ σε ειρηνικές διαδηλώσεις για το περιβάλλον είναι συχνά ακραίες και βίαιες.

Αν αυτό θυμίζει έλλειμμα δημοκρατίας έτσι είναι πράγματι. Να μερικά παραδείγματα.  

Ο Ρεπουμπλικάνος γερουσιαστής των ΗΠΑ, Mike Lee, δήλωσε το 2020: «Η επιδίωξή μας δεν είναι η δημοκρατία αλλά η ελευθερία, η ειρήνη και η οικονομική ευμάρεια. Εμείς θέλουμε την πρόοδο των ανθρώπων. Η δημοκρατία μπορεί να τα εμποδίσει αυτά».  Λίγο νωρίτερα, ο σύμβουλος του Τραμπ, Stephen Moore είχε πει: «Ο καπιταλισμός είναι πολύ πιο σημαντικός από τη δημοκρατία. Δεν πιστεύω πολύ στη δημοκρατία». Είχε προηγηθεί ο γνωστός οικονομολόγος και Νομπελίστας, Milton Friedman όταν είπε το 1978: «Πιστεύω ότι υπάρχουν πειστήρια ότι η δημοκρατική κοινωνία, μόλις σταθεροποιηθεί, καταστρέφει την ελεύθερη οικονομία».

Ένα αυξανόμενο ρεύμα ασπάζεται την άποψη ότι η δημοκρατία είναι εμπόδιο στις αγορές που μόνες τους και αυτόματα επιλύουν όλα τα προβλήματα. Οι ιδανικές κοινωνίες κατ' αυτούς είναι αυταρχικοί φορολογικοί παράδεισοι όπως το Ντουμπάι όπου ξεπλένονται δισεκατομμύρια και οι εισαγόμενοι εργάτες από την Αφρική και την Ασία μεταφέρονται μέσα σε λεωφορεία με μπάρες. Ειδικά για τον Friedman η ιδανική κοινωνία ήταν ο άλλος φορολογικός παράδεισος, το Χονγκ Κονγκ.

Η εμπειρία έχει δείξει ότι οι αγορές είναι ιδιοφυείς μηχανές μεγιστοποίησης κέρδους με πλήρη αδιαφορία για τον άνθρωπο και το περιβάλλον. Η εταιρεία Shell ετοιμάζεται να αποσυρθεί από τις εγκαταστάσεις της στο δέλτα του Νίγηρα, αφού έβγαζε δισεκατομμύρια επί δεκαετίες, αφήνοντας πίσω τεράστιας κλίμακας τοξική ρύπανση. Καθώς είπε ο Βρετανός βουλευτής Λούις πρόσφατα, «Η Shell είναι υπεύθυνη για κάποιες από τις πλέον κτηνώδεις, βίαιες και καταπιεστικές πράξεις κατά των κατοίκων του δέλτα του Νίγηρα».

Παρόμοια ήταν η συμπεριφορά της Chevron στο δάσος της Αμαζονίας του Εκουαδόρ. Η εταιρεία καταδικάστηκε το 2013 να καταβάλει 9,5 δισεκατομμύρια δολάρια αποζημιώσεις―σταγόνες στον ωκεανό των κερδών της. Όμως το Μόνιμο Διαιτητικό Δικαστήριο της Χάγης το 2018 αποφάνθηκε υπέρ της Chevron. Η υπόθεση έληξε αλλά  επιστημονικές μελέτες στην περιοχή της Αμαζονίας σημειώνουν αύξηση του καρκίνου. Αναμένουμε τώρα τη συμπεριφορά της ExxonMobil και των άλλων εταιρειών όταν αρχίσουν τις εξορύξεις στην Ελλάδα.

Η εμπειρία έχει δείξει ότι η αχαλίνωτη αγορά αυξάνει τον αριθμό των δισεκατομμυριούχων, φτωχοποιεί και καταπιέζει την πλειοψηφία, σκοτώνει ανθρώπους και τη ζωή στον πλανήτη και προωθεί το οικονομικό έγκλημα, μεταξύ άλλων.

Όταν οι κυβερνήσεις αντικαθίστανται από τεχνοκράτες και μάνατζερ και οι πρωθυπουργοί ενεργούν ως διευθύνοντες σύμβουλοι στην υπηρεσία αυτής της αγοράς, τότε πρέπει να αναρωτηθούμε για το μέλλον της δημοκρατίας και της κοινωνίας των ανθρώπων.