Πώς η Τουρκία κατέστησε τη διασπορά της υπολογίσιμο συντελεστή ισχύος

Για την Τουρκία η διασπορά της είναι υπόθεση των τελευταίων 50 χρόνων, καθώς στη δεκαετία του 1960 άρχισε ένα εργατικό μεταναστευτικό ρεύμα και στη συνέχεια ακολούθησαν και πολιτικοί αντιφρονούντες.

Σήμερα ζούνε στο εξωτερικό 6,5 εκατομμύρια Τούρκοι, ποσοστό 7% επί του συνόλου των Τούρκων ομογενών.  Εξ αυτών οι περισσότεροι ζούνε στη Δυτική Ευρώπη: στη Γερμανία (3.081.113), στη Γαλλία (649.482), στην Ολλανδία (396.555), στην Αυστρία (279.390) και στο Βέλγιο (269.861). Στις ΗΠΑ βρίσκονται 230.377 και είναι  κυρίως επαγγελματίες και φοιτητές.

Από τη δεκαετία του 1980, αρχίζει να διαφαίνεται μεγαλύτερη εμπλοκή του Τουρκικού κράτους στην προστασία από την ξενοφοβία-ισλαμοφοβία και στην ευημερία των αποδήμων Τούρκων. Στέλνονται ιμάμηδες και Τούρκοι δάσκαλοι, ιδρύεται το Ανώτερο Συντονιστικό Συμβούλιο για τους Εργαζομένους και δίνεται δικαίωμα ψήφου στα τελωνεία το 1987.

Στη δεκαετία του 1990, παρέχονται δικαιώματα σε μετανάστες που εγκατέλειψαν την Τουρκική υπηκοότητα, όπως η Ροζ Κάρτα και ενθαρρύνονται να διατηρήσουν την πολιτιστική τους ταυτότητα.

Συστηματική αλλαγή στην αξιοποίηση της διασποράς

Ωστόσο, από τη δεκαετία του 2000 παρατηρείται μια θεαματική, συστηματική αλλαγή στην αξιοποίηση της διασποράς ως ήπιας ισχύος της χώρας.

Οι αλλαγές έγιναν εξαιρετικά συντονισμένες και εναρμονισμένες με την αναθεωρημένη διεκδικητική νέο-οθωμανική εξωτερική πολιτική.

Καταρχάς  μεθοδεύθηκε διαδικασία  αναβάθμισης της ταυτότητας της χώρας με ένα νέο αφήγημα που προβάλλει την Τουρκία ως «μια δυνατή χώρα, γέφυρα πολιτισμών», κληρονόμο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.  Ο προσανατολισμός αυτού του νεοφιλελεύθερου εθνικού branding μετατοπίσθηκε από  Κεμαλικός-Δυτικός στο κέντρο Μέσης Ανατολής-Δυτικής Ασίας.

Η  επίσημη αντίληψη της εθνικής ταυτότητας αναθεωρήθηκε σε δύο βασικούς άξονες :

• το πάντρεμα της  παραδοσιακής Ισλαμο-Οθωμανικής κουλτούρας με κοινωνικο-οικονομικό μοντερνισμό.
• τον αυτοπροσδιορισμό των Τούρκων πολιτών από περιθωριακούς  Ευρωπαίους σε ενεργούς παράγοντες της δικής τους ιστορίας.

Στα πλαίσια αυτά, ο  θυματοποιημένος οικονομικός μετανάστης, που και το ίδιο του το κράτος στα πρώτα χρόνια της μετανάστευσης τον αντιλαμβανότανε ως αποστολέα εμβασμάτων στην πατρίδα, σταδιακά μεταμορφώνεται σε  ενεργό πολιτικό παράγοντα προώθησης της κρατικής ατζέντας  στο εξωτερικό.  Όλοι αποκτούν «διπλωματικό» ρόλο, γίνονται  «γέφυρες καλών σχέσεων» και αυτός ο ρόλος τους θεωρείται ακόμη πιο σημαντικός και από εκείνον των επισήμων διπλωματικών υπηρεσιών.                                                                       

Για να ανταποκριθεί η διασπορά στο νέο της ρόλο, το τουρκικό κράτος εφαρμόζει μια πολιτική που βασίζεται σε δύο πυλώνες:

• Οι Τούρκοι μετανάστες  ενθαρρύνονται να αποκτούν και την υπηκοότητα στη χώρα παραμονής τους, να είναι ενεργοί πολίτες εκεί, να διεκδικούν τα δικαιώματα τους και να αποκτούν επιρροή ως «δημόσιοι διπλωμάτες» με πολιτικές και επιχειρηματικές δραστηριότητες.
• Το τουρκικό κράτος ενισχύει τους δεσμούς του με τους αποδήμους του με δυνατότητα  συμμετοχής στις εκλογές στα διπλωματικά γραφεία (2012), με υπηρεσίες υποστήριξης,  αλλά και προστασίας των δικαιωμάτων τους ενώπιον των αρχών της χώρας υποδοχής.

Παράλληλα, αναδιοργανώνονται και αναβαθμίζονται οι διπλωματικές υπηρεσίες. Η διπλωματική δραστηριότητα από Διακυβερνητική δραστηριότητα (Government -to- Government) μεταλλάσσεται σε Government-to-People ενσωματώνοντας και μη κρατικούς παράγοντες όπως ΜΚΟ, οργανισμούς, πανεπιστήμια, media κ.ά.

Η Τουρκία έχει ένα από τα μεγαλύτερα διπλωματικά δίκτυα στον κόσμο

Κεντρικό motto των διπλωματικών υπηρεσιών γίνεται το «Οπουδήποτε βρίσκονται πολίτες μας και συγγενείς κοινότητες, είμαστε εκεί».   

Διευρύνεται το δίκτυο των διπλωματικών γραφείων στο εξωτερικό. Σήμερα η Τουρκία έχει ένα από τα μεγαλύτερα διπλωματικά δίκτυα στον κόσμο (5^η στην παγκόσμια κατάταξη).

Τα προξενεία και τα επίτιμα προξενεία της Τουρκίας εποπτεύονται από τη Γενική Διεύθυνση Προξενικών Υπηρεσιών του Υπουργείου Εξωτερικών.

Στα διπλωματικά γραφεία υπηρετούν ακόλουθοι και σύμβουλοι διαφόρων αρμοδιοτήτων που καθορίζονται από τα αντίστοιχα Υπουργεία που τους διορίζουν. Είναι επιφορτισμένοι να προσφέρουν επιπλέον υπηρεσίες στους αποδήμους  ενημερώνοντας τους για υπηρεσίες και  πολιτικές της χώρας υποδοχής. Τα γενικά τους καθήκοντα καθορίζονται από τα δικά τους υπουργεία, ενώ τα συγκεκριμένα καθήκοντά τους καθορίζονται με βάση τις ανάγκες της τοπικής διασποράς.

Για παράδειγμα, το Υπουργείο Εργασίας, Κοινωνικών Υπηρεσιών και Οικογένειας της Τουρκίας, το 2020, είχε 30 συμβούλους και 27 ακόλουθους σε 29 χώρες. Το συγκεκριμένο Υπουργείο εποπτεύει και τη Γενική Διεύθυνση Εξωτερικών Υποθέσεων και Υπηρεσιών Εργαζομένων Εξωτερικού, στην οποία μπορούν οι Τούρκοι εργαζόμενοι στο εξωτερικό να απευθύνονται για να ενημερωθούν ως προς τις δυνατότητες κοινωνικής προστασίας στη χώρα υποδοχής και να ζητήσουν προστασία και βελτίωση των εργασιακών τους δικαιωμάτων εκεί.

Παράλληλα, αυτή η Διεύθυνση, παρακολουθεί με τι απασχολείται το τούρκικο εργατικό δυναμικό στο εξωτερικό προκειμένου να σχεδιάσει διπλωματική δραστηριότητα υπογράφοντας συμφωνίες  κοινωνικής ασφάλισης με τις χώρες υποδοχής και να αναπτύξει σχέσεις με διεθνείς οργανισμούς εργασίας και κοινωνικής ασφάλισης.

Σε ότι αφορά στη θρησκεία, η αποκαλούμενη  Προεδρία των Θρησκευτικών Υποθέσεων (Diyanet) αναβαθμίσθηκε και απόκτησε εξωστρέφεια. Έως το 2017, το Diyanet είχε γραφεία σε 15 χώρες, ενώ υπήρχαν Διπλωματικοί ακόλουθοι θρησκευτικών υποθέσεων σε 9 χώρες. Ιδρύθηκαν υψηλού επιπέδου Θεολογική Σχολή στο Στρασβούργο και 2 Θεολογικά Πανεπιστήμια στην Ολλανδία. Το Diyanet συνεργάζεται με ΜΚΟ για φιλανθρωπικό έργο.

Ουσιαστικό ρόλο αποκτούν τα προξενεία

Tα επίτιμα προξενεία αποκτούν και αυτά ουσιαστικό ρόλο στην προστασία των αποδήμων, στην υποστήριξη των συμφερόντων της Τουρκίας και στην εκπλήρωση άλλων καθηκόντων που τους ανατίθενται από τις πρεσβείες.

Σε μεγάλες χώρες όπως ΗΠΑ, Καναδά και Κίνα προσφέρονται και προξενικές υπηρεσίες μέσω διαδικτύου στις οποίες υπάρχει πρόσβαση από φορητές συσκευές κινητής τηλεφωνίας (π.χ. διάφορα πιστοποιητικά, διευκολύνσεις στρατιωτικής θητείας).    

Παράλληλα, αξιοποιήθηκαν αποτελεσματικά οι νέες τεχνολογίες και πέτυχαν να είναι από τους πρωτοπόρους στη ψηφιακή διπλωματία. Ειδικά στον υποδείκτη της αποτελεσματικότητας του μηνύματος είναι πλέον παγκόσμιοι ηγέτες.

Μία από τις σημαντικότερες θεσμικές αλλαγές σε επίπεδο υφυπουργείου ήταν η Προεδρία για τους Τούρκους στο Εξωτερικό και τις Συναφείς Κοινότητες (YTB), η οποία από το 2018 λειτουργεί υπό την εποπτεία του Υπουργείου Πολιτισμού και Τουρισμού. Το YTB αποτελεί τη βασική θεσμική βάση για τις σχέσεις του κράτους με τους αποδήμους και συγγενείς  ομοεθνοτικές κοινότητες του εξωτερικού, καθώς και με ξένους φοιτητές Τουρκικής και Μουσουλμανικής καταγωγής στην Τουρκία. Σκοπός αυτού του υφυπουργείου είναι να ενισχύσει και να διατηρήσει κοινωνικές, πολιτιστικές και οικονομικές σχέσεις με Τούρκους πολίτες και άλλες τουρκικής καταγωγής κοινότητες στο εξωτερικό. Επίσης, αποβλέπει στον να καταστήσεις τους ξένους φοιτητές που σπουδάζουν στην Τουρκία ως υπότροφοι του YTB, σε εθελοντές πρεσβευτές της Τουρκίας στις χώρες τους.

Το YTB  δίνει  ιδιαίτερη έμφαση στο θέμα της εκπαίδευσης και της  τουρκικής κουλτούρας, υποστηρίζοντας τα παιδιά και τους νέους μέσω σχολείων Σαββατοκύριακου, με υποτροφίες  και πρακτική άσκηση για υπηκόους και κατόχους Μπλε Κάρτας που ζουν στο εξωτερικό. Η Μπλε Κάρτα, επίσης, επιτρέπει σε αλλοδαπούς Τουρκικής καταγωγής να εργαστούν, να σπουδάσουν και να ιδρύσουν επιχείρηση στην Τουρκία.

Το YTB ενισχύει τις σχέσεις με Τούρκους στο εξωτερικό κυρίως μέσω συναντήσεων με τις Τουρκικές ενώσεις μεταναστών και μια συμβουλευτική επιτροπή επιλεγμένων μεταναστών που ονομάζεται Συμβουλευτικό Συμβούλιο Τούρκων πολιτών στο εξωτερικό. Για τον καλύτερο συντονισμό υπάρχουν και περιφερειακά συντονιστικά όργανα π.χ. των Γερμανόφωνων που ζούνε σε Γερμανία, Αυστρία, Σουηδία.

Το Παγκόσμιο Τουρκικό Επιχειρηματικό Συμβούλιο που ιδρύθηκε το 2007, μέσω του οποίου  η Τουρκία διατηρεί δεσμούς με τους τουρκικής καταγωγής επιχειρηματίες στο εξωτερικό, τους επιλύει προβλήματα ώστε «να ηγηθούν των προσπαθειών για τη δημιουργία ισχυρότερης εικόνας για την Τουρκία στον κόσμο».

Το Ίδρυμα Yunus Emre και τα Πολιτιστικά Κέντρα Yunus Emre, που επίσης ιδρύθηκαν το 2007, είναι οι κατ΄ εξοχήν οργανισμοί  για την προώθηση του τουρκικού πολιτισμού. Αποσκοπούν «στην προβολή της τουρκικής πολιτιστικής κληρονομιάς, στην προώθηση πολιτιστικών ανταλλαγών, στη  διάθεση πληροφοριών για την Τουρκία και στην παροχή εκπαιδευτικών υπηρεσιών για την τουρκική γλώσσα, τον πολιτισμό και τις τέχνες της χώρας».

Εν τέλει, το Τουρκικό κράτος σε ρόλο μεγάλου αδελφού ανταποκρίνεται σε συλλογικά , εταιρικά και ατομικά αιτήματα προστασίας με άμεση παρέμβαση των διπλωματικών γραφείων. Ενώ οι άμεσοι και πολύπλευροι δεσμοί του Τουρκικού κράτους με την διασπορά τους, την καθιστούν εκφραστή των Τουρκικών θέσεων στις χώρες υποδοχής και συντελεστή πολιτικής επιρροής.  Ο ίδιος ο Ερντογάν στις Γερμανικές εκλογές του 2017 , είχε ανοικτά παρέμβει ζητώντας από τους Τουρκικής καταγωγής Γερμανούς να καταψηφίσουν το κόμμα των Χριστιανοδημοκρατών της Μέρκελ (SPD) και τους Πρασίνους. Παράλληλα, το φιλοτουρκικό κόμμα Συμμαχία των Γερμανών Δημοκρατών (AD-D) ανάρτησε προεκλογικά αφίσες του Ερντογάν με σύνθημα «Ψήφισε τους φίλους της Τουρκίας». 

Στα πλαίσια αυτά, η Τουρκικής καταγωγής Αντιπρόεδρος της Γερμανικής Βουλής Aydan Ozoguz, σε αντίθεση με την επίσημη Γερμανική εξωτερική πολιτική, δικαιολόγησε τους πρόσφατους βομβαρδισμούς του Ιράν στο Ισραήλ, εκφράζοντας τους Τουρκικούς ισχυρισμούς.