Λαϊκισμός: Μήπως είναι αργά για δάκρυα;

Ένα φάντασμα πλανάται εδώ και καιρό πάνω από την Ευρώπη και όλο το δυτικό κόσμο. Το φάντασμα  του λαϊκισμού. Ο λαϊκισμός ήταν πάντοτε η μήτρα που γεννά τον φασισμό και αυτό στα τελευταία χρόνια έγινε φανερό όσο ποτέ άλλοτε. Το βλέπουμε στη Γαλλία, το είδαμε στην Ιταλία, στην Ουγγαρία, στην προσέγγιση δεξιών και αριστερών άκρων.

Ξεκινώντας από έναν απλό ορισμό του λαϊκισμού ως: «Αναφορά στον ''λαό'' ως υπέρτατη πηγή εξουσίας, απέχθεια και μετωπική σύγκρουση με την ''ελίτ'' και το ''σύστημα'' ως βασική διαχωριστική γραμμή στην πολιτική διαπάλη», αναζητούμε τις αιτίες ύπαρξης και ανόδου του.

Η άνοδος στα τελευταία χρόνια

Τα σημερινά φαινόμενα όπως οι οικονομικές κρίσεις, η μετανάστευση ο παρασιτικός και κερδοσκοπικός καπιταλισμός, οι αδυναμίες της δικαιοσύνης, η κακή λειτουργία του κρατικού μηχανισμού, η γενικευμένη διαφθορά στην κοινωνία, αποτελούν σαφώς βασικές αιτίες του λαϊκισμού. Δεν είναι όμως οι μοναδικές.

Όπως λέει χαρακτηριστικά ο Michael Sandel στο βιβλίο του: ‘Η τυραννία της Αξίας’, ‘Ζούμε σε επικίνδυνους καιρούς για τη δημοκρατία, σε μια εποχή όπου αυξάνεται η απόσταση ανάμεσα σε κερδισμένους και χαμένους. Σε μια εκδοχή της παγκοσμιοποίησης η οποία οφελεί εκείνους που βρίσκονται στην κορυφή, αφήνοντας στους καθημερινούς πολίτες ένα αίσθημα ανημπορίας και ματαίωσης.

Το πιο κρίσιμο στοιχείο που επισημαίνει ωστόσο ο Άγγλος καθηγητής πολιτικής φιλοσοφίας και συγγραφέας είναι: ‘Η αλαζονεία που γεννά η αξιοκρατία στους κερδισμένους και η σκληρότητα που υφίστανται εκείνοι που μένουν πίσω.

Πολλοί εργαζόμενοι νοιώθουν ότι αυτοί που βρίσκονται στην κορυφή τους αντιμετωπίζουν με περιφρόνηση. Αποτέλεσμα να στρέφονται σε αυταρχικούς λαϊκιστές πολιτικούς οι οποίοι επιτίθενται στις ελίτ και υπόσχονται να εκδικηθούν, μεταξύ άλλων, επαναφέροντες τα εθνικά σύνορα.

Φταίνε μόνο οι λαϊκιστές;

Οι ευθύνες για την άνοδο του λαϊκισμού είναι μεγάλες και βαρύνουν κυρίως τις ελίτ και τους πολιτικούς. Οι κλειστές κάστες, τόσο στην ΕΕ όσο και στις χώρες, η γενικευμένη ευνοιοκρατία και οικογενειοκρατία, οι ασύλληπτες αμοιβές και τα προνόμια που έχουν κάποιοι είναι που προκαλούν περισσότερο απ’ όλα. Είναι να μην εξαγριώνεται ο απλός πολίτης; Ιδιαίτερα όταν όλοι αυτοί αναρωτιούνται για την άνοδο του λαϊκισμού, εντελώς ανυποψίαστοι για τις δικές τους ευθύνες; Όταν φέρονται τόσο υποτιμητικά και τόσο αλαζονικά στους …λαϊκιστές.

Ο Λαϊκισμός δεν έχει λύση, δεν δίνει προοπτική

Το κυριότερο ίσως πρόβλημα είναι ότι ο λαϊκισμός δεν έχει εναλλακτική πρόταση, γι’ αυτά που καταγγέλλει. «Κάτω οι πολιτικοί, κάτω οι πλούσιοι, κάτω οι διεφθαρμένοι αλλά κάτω και η επιστήμη (εμβόλια), κάτω όλοι γενικώς». Και μετά τι; Τρανό παράδειγμα το Brexit που ήταν ένα αποτέλεσμά του. Σήμερα μόνο 22% των Βρετανών θεωρούν ότι ήταν σωστό, οι πολιτικοί που το προκάλεσαν έχουν εξαφανιστεί και η χώρα προσπαθεί να μαζέψει τα σπασμένα και ακόμη να αποκολληθεί από την ΕΕ.

Το ζήτημα όμως είναι πώς θα αντιμετωπιστεί ο λαϊκισμός

Θεωρητικά θα μπορούσε να γίνει αν ξαφνικά βελτιωνόταν σημαντικά οι οικονομίες,  αν ο πλούτος μοιραζόταν πιο δίκαια, αν  ο κόσμος γινόταν καλύτερος! Προφανώς, θα συνέβαλαν βελτιώσεις σε τομείς όπως η οικονομική ανάπτυξη, η απασχόληση, η αντιμετώπιση του πληθωρισμού, ο περιορισμός στρωμάτων που ζουν κάτω από το όριο της φτώχειας και μια καλύτερη αλλά και πιο αυστηρή πολιτεία. Θεωρητικά…!

Προφανώς, μια καλύτερη, πιο ηθική, μια ‘καλή πολιτεία’, κατά Κένεθ Γκαλμπρέιθ, μια πιο ‘χρηστή διοίκηση’, ένας περιορισμός της διαφθοράς, της φοροδιαφυγής, μια βελτίωση της δικαιοσύνης, ένας περιορισμός του μεγάλου πλουτισμού – τουλάχιστον ας πληρώνουν τους φόρους τους – το να αφουγκραστούν οι πολιτείες  και οι πολιτικοί τα αιτήματα πίσω από τον λαϊκισμό, θα συνέβαλε επίσης.

Ο Michael Sandel, στο βιβλίο του υποστηρίζει μια ηθική σεμνότητας, ταπεινότητας ευγνωμοσύνης και αλληλεγγύης και μια πολιτική που υπηρετεί την έννοια του κοινού καλού. «Πρέπει να μετακινηθούμε από τον εαυτό μας στην κοινότητα και από τη νοοτροπία του ‘το θέλω τώρα’, στο ΄κοινό καλό΄. Αν θέλουμε να διαμορφώσουμε μια λειτουργική δημοκρατία είναι ανάγκη να αποξηλώσουμε την έννοια της αξιοκρατίας και να προσανατολίσουμε την πολιτική μας σε μια νέα αντίληψη του κοινού καλού».

Μπορεί να γίνει κάτι τέτοιο;  Φοβάμαι πως όχι.

Θεωρητικά θα μπορούσε να γίνει αν όλοι αυτοί που το προκαλούν έβαζαν «νερό στο κρασί» των προνομίων τους. Πιστεύει κανείς ότι θα έβαζαν; Τι μας δείχνουν;

Η συμπεριφορά των ελίτ

Όπως σημείωσε ο αφροαμερικανός βουλευτής στη Βουλή των αντιπροσώπων, στις ΗΠΑ, James Clyburn ‘Το πρόβλημά μας είναι ότι πάρα πολλοί υποψήφιοι, αντί να προσπαθούν να προσεγγίσουν τους πολίτες αγωνίζονται να τους πείσουν για το πόσο έξυπνοι είναι’. 

Αυτό δεν είδαμε, για παράδειγμα,  στα έντυπα των υποψηφίων στις δύο τελευταίες εκλογές στην Ελλάδα; Βαρύγδουπα, φουσκωμένα  βιογραφικά, πειραγμένες φωτογραφίες, αλαζονικές πόζες ισχύος και απουσία πολιτικών θέσεων; Απουσία μιας απλής ανθρώπινης ματιάς.  Οι ίδιοι όμως δεν βγαίνουν κάθε βράδυ στα κανάλια σχολιάζοντας τον λαϊκισμό και αυτές τις μέρες τις εξελίξεις στη Γαλλία;

Για την οποία ο διάσημος συγγραφέας Πασκάλ Μπρυκνέρ δηλώνει ότι ‘Όι πολιτικοί ηγέτες, τόσο από την Αριστερά όσο και τη Δεξιά, δεν μπόρεσαν να ακούσουν τις έγνοιες των ανθρώπων: τη μείωση της αγοραστικής τους δύναμη, τη μαζική παράνομη μετανάστευση και τον φόβο του ριζοσπαστικοποιημένου Ισλάμ, που είναι βίαιο και επιθετικό.

Παρά τις συζητήσεις λοιπόν, παρά τους προβληματισμούς, παρά τις προτάσεις, τη ‘διάρρηξη των ιματίων’ από εκείνους που προκαλούν τον λαϊκισμό, φοβάμαι ότι τίποτε δεν μπορεί και τίποτε δεν πρόκειται να γίνει.

-  Άλλωστε, ο Λαϊκισμός είναι ένα φαινόμενο που ρίζωσε σιγά-σιγά για χρόνια και αυτά τα φαινόμενα δεν ξηλώνονται, εύκολα και γρήγορα όπως κάποιοι νομίζουν.

-  Άλλωστε, πότε η ανθρωπότητα αποσόβησε ένα μεγάλο κίνδυνο δρώντας προληπτικά για να το κάνει και τώρα;

Διαβάζοντας το βιβλίο του Παναγιώτη Κονδύλη: ‘Από τον 20ο στον 21ο αιώνα’, και μένοντας στο βασικό του συμπέρασμα ότι: «Αν ο 20ος αιώνας σήμανε τη διάψευση της κομμουνιστικής ουτοπίας, ο 21ος θα χαρακτηριστεί από την κατάρρευση της φιλελεύθερης και θα είναι ο συγκλονιστικότερος και τραγικότερος της ανθρώπινης ιστορίας», σκέφτομαι το ρόλο του λαϊκισμού σ’ αυτό  το τρομερό που προβλέπει και αν τελικά, παρά τις παραπάνω απαισιόδοξες εκτιμήσεις, υπάρχει μια ελπίδα να μπορέσουμε κάτι να κάνουμε, ως αντιδρώσα, παγκόσμια κοινωνία, για να το αποτρέψουμε ή αν απλά θα παρακολουθήσουμε αναγκαστικά τα γεγονότα.