Η Στρατηγική Συμμαχία Ελλάδας-Ινδίας: Σύγχρονες Προκλήσεις

Η Δρ. Swasti Rao εργάζεται στη δεξαμένη σκέψης Manohar Parrikar Institute for Defence Studies and Analyses (MP-IDSA) του Υπουργείου Άμυνας στο Νέο Δελχί, Ινδία. Τα ερευνητικά της ενδιαφέροντα επικεντρώνονται στις συμμαχίες άμυνας της Ινδίας, με έμφαση στον τομέα της ασφάλειας (συμπεριλαμβανομένης και της οικονομικής ασφάλειας).

Στο παρελθόν δίδαξε Διεθνείς Σχέσεις και Μεθοδολογία Έρευνας σε κορυφαία πανεπιστήμια της Ινδίας, μελετώντας παράλληλα την άνοδο της Κίνας καθώς και ζητήματα που αφορούν την ευρωπαϊκή ασφάλεια. Επίσης, ασχολείται με την εξωτερική πολιτική της Ινδίας και στην ευρωπαϊκή ασφάλεια. Ολοκλήρωσε το διδακτορικό της στο Τόκυο ως υπότροφος του υπουργείου Παιδείας της Ιαπωνίας, ειδικευόμενη στις περιοχές Ευρώπης/Ευρασίας και Ανατολικής Ασίας.

Υπό την τρέχουσα κυβέρνηση συνασπισμού της NDA, με επικεφαλής τον Πρωθυπουργό Narendra Μodi, η Ινδία προσπαθεί να ενισχύσει τις σχέσεις της με την Ευρώπη. Επιχειρεί να μειώσει την εξάρτησή της από τον ρωσικό στρατιωτικό εξοπλισμό, αναπτύσσοντας στενότερους δεσμούς με την Ευρωπαϊκή Ένωση και τις Ηνωμένες Πολιτείες. Αυτές οι εξελίξεις δημιουργούν σημαντικές ευκαιρίες και για την ίδια την ΕΕ, καθώς τη βοηθά να απομακρυνθεί από την Ρωσία και την Κίνα και της επιτρέπει να καταστεί σταδιακά κύριος παράγοντας σε βασικά θέματα ασφάλειας. Σε αυτό το πλαίσιο, οι σχέσεις μεταξύ Ινδίας και Ελλάδας αναπτύσσονται σε σημαντικό βαθμό. Η ιστορία των περισσότερων ευρωπαϊκών χωρών είναι συνυφασμένη με την αποικιοκρατία.

Από την άλλη πλευρά, η ελληνική ιστορία αποπνέει έναν ιδιάζοντα ρομαντισμό λόγω της φιλοσοφικής της παράδοσης: από τον Πλάτωνα και τον Πυθαγόρα μέχρι τον Αριστοτέλη και ούτω καθεξής. Κάθε φοιτητής στην Ινδία που μελετά πολιτική θεωρία εκλαμβάνει τους αρχαίους Έλληνες ως θεμελιακό σημείο αναφοράς. Επιπλέον, η Ελλάδα (όπως και η Γαλλία) ήταν πάντα ένθερμοι υποστηρικτές της Ινδίας ενάντια σε δυτικές κυρώσεις. Και οι δύο χώρες έχουν αναπτύξει αισθήματα αλληλοκατανόησης αναφορικά με το ζήτημα της αυτοδιάθεσης. Συζητήσαμε επίσης την περίπτωση της δημοκρατίας με βάση την αρχαία έννοια του όρου, ξεφεύγοντας από τo ευρωκεντρικό αφήγημα που συσχετίζει τον δυτικό φιλελευθερισμό με την αρχαία ελληνική δημοκρατία.

Στην Ινδία, κατά την εποχή της αρχαιότητας, συναντάμε παρόμοιες προσεγγίσεις για τη δημοκρατία. Αυτό αποτελεί έναν από τους κύριους λόγους που πολλοί Ινδοί βρίσκουν βλέπουν την αρχαία Ελλάδα ως αντικείμενο μελέτης και σύγκρισης. Ο καθηγητής Βασίλειος Σύρος, για παράδειγμα, έχει ερευνήσει ενδελεχώς την αρχαία Ινδία – υπό το πρίσμα της ήπιας ισχύος.

Μέσω της έρευνάς του εμβαθύνει σε αρχαίους Ινδούς συγγραφείς και πολιτικές φυσιογνωμίες, πραγματοποιώντας συνάμα συγκρίσεις με τους Έλληνες κλασικούς, όπως ο Ξενοφώντας. Υπάρχει μια βαθιά πολιτισμική σύνδεση· για ιστορικούς καθώς και ερευνητές στον τομέα των ανθρωπιστικών σπουδών, οι συγκριτικές μελέτες μεταξύ Ελλάδας και Ινδίας είναι πολλά υποσχόμενες· δεν πρόκειται απλά για τον Πλάτωνα, τον Μεγάλο Αλέξανδρο, τον Γκάντι και ούτω καθεξής.

Σε ό,τι αφορά την τρέχουσα γεωπολιτική κατάσταση, η Δρ. Rao διατείνεται ότι τα τελευταία 40 χρόνια οι δύο χώρες δεν έχουν εξερευνήσει πολλούς τομείς. Επιπλέον, ελάχιστες πρωτοβουλίες είχαν πραγματοποιηθεί με στόχο την ουσιαστική ανάπτυξη των σχέσεων μέχρι το 2021-2022, όταν ο υπουργός εξωτερικών της Ινδίας Subrahmanyam Jaishankar κατήρτισε ένα πλήρες σχέδιο επέκτασης και εξωστρέφειας, προσεγγίζοντας την Ευρώπη.

Επιπλέον, η Ινδία διατηρεί πολύ καλές σχέσεις με άλλες χώρες της Μεσογείου, όπως η Γαλλία, η Ιταλία, η Ισπανία και βέβαια η Κύπρος. Οι λόγοι οφείλονται στους εξής παράγοντες: η Ινδία έχει λάβει μια συγκεκριμένη θέση όσον αφορά τα προβλήματα της Κύπρου από τη δεκαετία του '70. Οι Ινδοί ακολουθούν τη γραμμή του ΟΗΕ. Γενικότερα, η προσέγγιση της Ινδίας προς τη Μεσόγειο, τουλάχιστον όσον αφορά τη Νοτιοανατολική Ευρώπη, βασίζεται στη σύναψη στρατηγικών δεσμών· ήδη υπάρχει συμφωνία συνεργασίας στον τομέα της άμυνας με την Ελλάδα· κοινές στρατιωτικές ασκήσεις με τις ελληνικές ένοπλες δυνάμεις λαμβάνουν χώρα κατά καιρούς. Από τη σκοπιά της Ινδίας, η Ελλάδα αποτελεί έναν σημαντικό εταίρο. Η ινδική κυβέρνηση γνωρίζει πολύ καλά ότι η Ευρώπη αποτελεί μια ιδιαίτερα μεγάλη αγορά. Η Ελλάδα είναι πύλη εισόδου στην Ευρώπη, και ταυτόχρονα μας συνδέει με τις Τρεις Θάλασσες.

Οι εντάσεις στο πεδίο των ελληνοτουρκικών σχέσεων είναι ένα υψίστης σημασίας ζήτημα· η Τουρκία υποστηρίζεται από το Πακιστάν, το οποίο για την Ινδία δεν είναι παρά μια χώρα με διαμετρικά αντίθετα συμφέροντα. Επιπλέον, η Ινδία στοχεύει στην εξισορρόπηση των εντάσεων και στον περιορισμό της επιρροής της Κίνας σε παγκόσμιο επίπεδο. Έχει καλλιεργήσει τα τελευταία χρόνια έντονους δεσμούς με την Αρμενία για τους ακόλουθους λόγους: (Α) το Αζερμπαϊτζάν υποστηρίζεται από χώρες στενά συμμαχικές με το Πακιστάν· (Β) η Ινδία πρέπει να είναι παρούσα σε αυτές τις περιοχές. Η απουσία της Ινδίας θα μπορούσε να επιτρέψει την Κίνα να κυριαρχήσει. Βλέπουμε, λοιπόν, γιατί η Ελλάδα θα μπορούσε να καταστεί κομβικός σύμμαχος της Ινδίας.

Η Ινδία δεν είναι παρά μια χώρα δίχως επεκτατικές τάσεις. Η εξωτερική της πολιτική της βασίζεται περισσότερο στην ήπια ισχύ, τη διπλωματία και την ανθρωπιστική βοήθεια. Η Δρ. Rao επισημαίνει ότι η Ινδία δεν είναι αποσταθεροποιητικός παράγοντας· δεν υπονομεύσει την παγκόσμια τάξη. Παρόλο που ο πολιτισμός των Ινδών εδράζεται σε μη δυτικές βάσεις, δεν αναπαράγει αντι-δυτικά σύνδρομα. Η Ινδία αποσκοπεί σε πολυδιάστατες συμμαχίες. Σε αντίθεση με ό,τι πιστεύουν πολλοί Ευρωπαίοι, η Ινδία δεν είναι τόσο στενά συνδεδεμένη με τη Ρωσία, η ισχύς της οποίας φθίνει τόσο σε στρατιωτικό όσο και σε γεωπολιτικό επίπεδο. Η επίσημη εξωτερική πολιτική της Ινδίας μπορεί να μην ταυτίζεται με τις κυρίαρχες δυτικές προσεγγίσεις αναφορικά με τον πόλεμο Ουκρανίας-Ρωσίας. Ωστόσο, αυτό δεν σημαίνει ότι η Ινδία έχει στενή σχέση με τη Ρωσία. Αυτός ο πόλεμος μπορεί να φέρει τη Ρωσία πιο κοντά  στην Κίνα. Αυτό προξενεί έντονες ανησυχίες στους Ινδούς, οι οποίοι ακολουθούν μια φιλειρηνική εξωτερική πολιτική, όμως την ίδια στιγμή είναι έτοιμοι να αναλάβουν δράση όταν οι καταστάσεις στην ευρύτερη περιοχή της νότιας Ασίας το απαιτήσουν. Στο πλαίσιο αυτό, πολλοί Ευρωπαίοι θα πρέπει να κατανοήσουν ότι η Ινδία έχει αναπτύξει εξίσου ιστορικές σχέσεις φιλίας με άλλους εταίρους. Η εμβάθυνση των σχέσεων με την Ευρώπη δεν συνεπάγεται αναγκαστικά απομάκρυνση από άλλους στρατηγικούς εταίρους.

Εκφράζονται ανησυχίες αναφορικά με την ασυνέχεια της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής, ιδιαίτερα όσον αφορά τις σχέσεις με τις ανατολικές χώρες, συμπεριλαμβανομένης της Μέσης Ανατολής. Για παράδειγμα, μπορούμε να δούμε σχέσεις Ελλάδας και Ιράκ ή Ιορδανίας να αναπτύσσονται για δύο ή τρία χρόνια, αλλά ξαφνικά να σταματούν, και το έργο αναλαμβάνουν να ολοκληρώσουν μη κρατικοί φορείς (συμπεριλαμβανομένων ακαδημαϊκών φορέων), καθώς και φορείς που κινούνται στα πλαίσια της παραδιπλωματίας. Αυτοί διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στην κάλυψη των κενών, τα οποία ενισχύει η υπερβολική έμφαση της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής στη σύναψη συμφωνιών με δυτικές χώρες. Για τον Δρ. Θεοδοσιάδη, αυτή η πραγματικότητα κυριαρχούσε και στις σχέσεις της Ελλάδας με την Ινδία, τουλάχιστον μέχρι το 2021.

Επιπλέον, η Μέση Ανατολή θα μπορούσε να αποτελέσει έναν σημαντικό εμπορικό κρίκο που ενώνει την Ινδία και την Ανατολική Ευρώπη. Εξάλλου, είναι έντονη η δραστηριοποίηση Ινδών εργατών σε πολλές επιχειρήσεις της Μέσης Ανατολής. Η Δρ. Rao ισχυρίζεται ότι η Ινδία έχεις βλέψεις και στη Μέση Ανατολή. Συγκεκριμένα, η Ινδία έχει συνάψει συμφωνίες που τη συνδέουν με τη συγκεκριμένη γεωγραφική περιοχή, δημιουργώντας εμπορικούς δρόμους από τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα μέχρι την Χάιφα του Ισραήλ και στη συνέχεια προς τις ελληνικές θάλασσες και τη Μεσόγειο. Ωστόσο, ο πρόσφατος πόλεμος μεταξύ Ισραήλ και Παλαιστίνης (καθώς και η επέκτασή του στην Ερυθρά Θάλασσα) είναι πηγή αβεβαιότητας. Οι μεγάλες προσπάθειες που είδαμε μετά τη Συμφωνία του Αβραάμ κινδυνεύουν να ακυρωθούν. Προς το παρόν η κατάσταση είναι πολύ ευμετάβλητη και καμία εξομάλυνση δεν φαίνεται στον ορίζοντα.

Η Δρ. Rai θεωρεί ότι είναι καιρός όλα αυτά τα θέματα να συζητηθούν περαιτέρω. Μπορούμε να εξετάσουμε ζητήματα που αφορούν την εργασία, την ενέργεια, και ιδίως την ανώτατη εκπαίδευση. Οι ακαδημαϊκοί, οι οποίοι είναι πράγματι υπεύθυνοι για την ανάπτυξη πνευματικού κεφαλαίου, έχουν και την ευθύνη να αναπτύξουν σχέδια και να προωθήσουν ερευνητικά εγχειρήματα.