Η μεγαλύτερη αποικία αργυροπελεκάνων στον κόσμο: Μια ιστορία δείχνει πόσο εύθραυστη είναι η άγρια ζωή

Γράφει ο Δρ Γιώργος Κατσαδωράκης είναι βιολόγος-ορνιθολόγος, επιστημονικός σύμβουλος της Εταιρίας Προστασίας Πρεσπών

Τα περισσότερα είδη ζώων της Γης και μάλιστα, αυτών που βασίζονται στα γλυκά νερά μειώνονται και πολλά απειλούνται με εξαφάνιση, όπως δείχνει τεκμηριωμένα το Living Planet Report 2024 που αποτελεί μια ολοκληρωμένη επιστημονική έκδοση του WWF σε συνεργασία με τη Ζωολογική Εταιρεία του Λονδίνου, δείχνοντας τις τάσεις της παγκόσμιας βιοποικιλότητας.

Δεν μειώνονται όμως όλα τα είδη. Μερικά είδη, σε κάποια μέρη αυξάνονται, είτε διότι τα ευνοούν οι συνθήκες, είτε διότι αποδίδουν οι προσπάθειες ανθρώπων και οργανώσεων για προστασία και διατήρηση της φύσης. Κάποιοι εργάζονται για να σώσουν, την ίδια στιγμή που άλλοι δεν λαμβάνουν υπόψη τους ή και αδιαφορούν για την περιβαλλοντική καταστροφή που επιφέρουν με τις δράσεις τους.

Ο αργυροπελεκάνος είναι ένα από τα 3 μεγαλύτερα και εντυπωσιακότερα πουλιά του πλανήτη και οι προσπάθειες διατήρησής του στην Ελλάδα δείχνουν τις περίπλοκες ισορροπίες που καλούμαστε να χειριστούμε τα απειλούμενα με εξαφάνιση είδη ζώων.

Τη δεκαετία του ‘70 το είδος όδευε προς εξαφάνιση ενώ στην Ελλάδα, καθώς υπήρχαν μόνο δυο μικρές αποικίες, μια στη Μικρή Πρέσπα και μια στον Αμβρακικό, με συνολικά περίπου 160-200 άτομα. Μέχρι τότε καταδιώκονταν ανελέητα από τους ψαράδες καθώς, ως ιχθυοφάγα πουλιά, θεωρούνταν ανταγωνιστές σε μια ζωτική οικονομική δραστηριότητα. Ως και επισήμως επικηρυγμένοι ήταν. Δινόταν αμοιβή αν κατέστρεφε κάποιος τα αυγά τους ή σκότωνε τους νεοσσούς τους. Η οικολογική φιλοσοφία και τα κινήματα για την προστασία της άγριας ζωής δεν είχαν ακόμη διαδοθεί, ούτε οι σχετικοί νόμοι για την προστασία της.

Όμως, με την πρόοδο που επιτεύχθηκε μέσα στα τελευταία 50 χρόνια,  η κατανόηση και η γνώση μας αυξήθηκαν, οι νόμοι βελτιώθηκαν, τα μέτρα διαχείρισης απέδωσαν, οι απειλές μειώθηκαν, ο τρόπος ζωής άλλαξε. Η αλιεία των γλυκών νερών έπαψε να είναι τόσο σημαντική για τις τοπικές  οικονομίες και οι πιέσεις προς τα πουλιά μειώθηκαν, οι προσπάθειες της κοινωνίας των πολιτών και της πολιτείας απέδωσαν. Σήμερα οι αργυροπελεκάνοι στην Ελλάδα ξεπερνούν τα 5.000 άτομα και αναπαράγονται σε 6 αποικίες: Πρέσπα, Αμβρακικός, Κερκίνη, Κάρλα, Μεσολόγγι, Χειμαδίτη!

Καίριο ρόλο στην αύξηση αυτή διαδραμάτισαν περιβαλλοντικές οργανώσεις όπως η Εταιρία Προστασίας Πρεσπών, η Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία, το WWF Ελλάς, αλλά και οι αρμόδιες κρατικές υπηρεσίες και άλλοι. Στην Πρέσπα μάλιστα που οι προσπάθειες απέδωσαν πολύ, δημιουργήθηκε από τη δεκαετία του 1990 η μεγαλύτερη αποικία αργυροπελεκάνου στη Γη. Μάλιστα η Ελλάδα είναι η τρίτη σημαντικότερη χώρα για την επιβίωση αυτού του είδους, φιλοξενώντας το 15% του παγκόσμιου πληθυσμού, μετά από τη Ρωσία και το Καζακστάν, δυο κολοσσιαίες χώρες του βόρειου ημισφαιρίου.

Η οικολογική ισορροπία όμως, όπως συνεχώς επώδυνα μαθαίνουμε ως κοινωνίες, είναι μια περίπλοκη υπόθεση διότι όλα σε αυτή τη Γη είναι αλληλένδετα και… «αν μια πεταλούδα κινήσει τα φτερά της στον Αμαζόνιο, μπορεί να φέρει βροχή στην Κίνα». Η αύξηση του αριθμού των πελεκάνων σε συνδυασμό με τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής, κυρίως τους ηπιότερους χειμώνες που ζούμε πια στη Μεσόγειο, τούς ώθησε  να ξεκινούν ολοένα και πιο νωρίς την αναπαραγωγή τους στην αποικία της Πρέσπας. Ενώ τη δεκαετία του 1980 ξεκινούσαν να φωλιάζουν στα μέσα Μαρτίου, κατέληξαν τα τελευταία χρόνια να ξεκινούν στα μέσα Ιανουαρίου ή ακόμη και πιο νωρίς.

Οι αρνητικές επιπτώσεις

Αυτή η «βιασύνη» είχε δυο κρίσιμες αρνητικές επιπτώσεις. Όσο πιο νωρίς ξεκινούσαν να κλωσσούν τα αυγά τους, τόσο πιο κρύα ήταν  τα νερά των λιμνών, τα ψάρια παρέμεναν κρυμμένα στα βαθιά νερά και έτσι οι πελεκάνοι δεν έβρισκαν τίποτα να φάνε. Έτσι, ταλαιπωρημένοι κάθε χρόνο από τις χειμωνιάτικες συνθήκες στο υψόμετρο των 850μ. των Πρεσπών, αναγκάζονταν κάποια στιγμή και εγκατέλειπαν αυγά και νεοσσούς και έφευγαν για να βρουν τροφή σε άλλους μακρινούς και χαμηλότερους υγροτόπους. Αποτέλεσμα τούτου σε λίγα χρόνια θα είναι η σταδιακή μείωση του πληθυσμού τους λόγω χαμηλής παραγωγικότητας! Από την άλλη, τα συνεχή ταξίδια τους ανάμεσα σε μακρινούς υγρότοπους τούς φέρνουν καθημερινά  αντιμέτωπους με τον κίνδυνο να σκοτωθούν συγκρουόμενοι με ανεμογεννήτριες που συνεχώς εμφανίζονται στις κορφές των βουνών που διασχίζουν. 

Επιπρόσθετα, ο θανατηφόρος ιός της γρίπης των πτηνών είναι πιο εύρωστος στις χαμηλές θερμοκρασίες και μεταδίδεται με τα σωματικά υγρά μέσω επαφής και του αέρα.  Τον παγερό  Φεβρουάριο του 2022, οι πρώτοι πελεκάνοι  ξεκίνησαν όπως πάντα να ζευγαρώνουν μαζικά, γιατί είναι αποικιακά πουλιά, φωλιάζουν δηλαδή σε μεγάλους αριθμούς και ο ένας κοντά στον άλλον. Λόγω συνωστισμού και κρύου, ο ιός μεταδόθηκε ταχύτατα σε μεγάλους αριθμούς πελεκάνων. Πέθαναν πάνω από 1.750 πουλιά! Το μεγαλύτερο θανατικό που καταγράφτηκε ποτέ για την άγρια ζωή στην Ελλάδα. Χάθηκε το 60% της μεγαλύτερης αποικίας αργυροπελεκάνων στον κόσμο. Ευτυχώς, το 2023 και το 2024 οι συγκυρίες ήταν διαφορετικές και τα πουλιά συνεχίζουν να φωλιάζουν, αλλά σε πολύ μικρότερους αριθμούς. Αν αναπαράγονται με αρκετή επιτυχία ίσως αναπληρώσουν τους αρχικούς τους αριθμούς σε 10-15 χρόνια, αν τίποτα άλλο δεν τους αποδεκατίσει. 

Τα πουλιά αυτά συνεχίζουν να αγωνίζονται για να επιβιώσουν από τους κινδύνους που προέρχονται από τον τρόπο ζωής μας. Είναι ανάμεσα στα πολλά είδη των οποίων η επιβίωση εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τον άνθρωπο, τον τρόπο και τον βαθμό που επεμβαίνει στα ενδιαιτήματά τους, δηλαδή στη φύση. Οι ανθρώπινες δραστηριότητες απειλούν τη φύση, και ταυτόχρονα, είναι οι ίδιες ανθρώπινες κοινωνίες που σε μεγάλο βαθμό μπορούν να εξασφαλίσουν την επιβίωση και την ευζωία πολλών άλλων μορφών ζωής στον πλανήτη, είτε δημιουργώντας τις κατάλληλες συνθήκες, είτε απλά σταματώντας την καταστροφή τους.