Πέρα από την ευφορία που επικρατεί στη Συρία και γιατί πρέπει να έχουμε λιγότερες βεβαιότητες για όσα ακολουθούν

Οι περισσότερες από τις αναλύσεις που εμφανίζονται εδώ και περίπου 15 ημέρες στον δημόσιο χώρο σχετικά με τα όσα συμβαίνουν στην Συρία, κυρίως ανακυκλώνουν προβολές που προυπάρχουν, παρά αναγνωρίζουν την πολυπλοκότητα της νέας κατάστασης και των αντιθετικών δυναμικών που παρατηρούμε να απελευθερώνονται στην ευρύτερη περιοχή.

Πριν από οτιδήποτε άλλο, οφείλω να ξεκινήσω από το βασικό: Η ανατροπή ενός τυραννικού καθεστώτος είναι πάντα θετική εξέλιξη. Οι δε ανατροπές τέτοιου τύπου, σπάνια είναι αμιγώς προοδευτικές ή απόλυτα συντηρητικές. Όσοι έχουν ιδέα από ιστορία των αυτοκρατοριών και της αποικιοκρατίας, γνωρίζουν καλά ότι η ιστορία διδάσκει πως τέτοια old regimes πολλές φορές ανατρέπονται από ασυνήθιστες συνισταμένες δυνάμεων, συχνά αντιθετικές μεταξύ τους, και όχι από κρυστάλινα πολιτικά κινήματα.

Συνολικά οι πολιτικές δυνάμεις δεν έχουν ακόμα τα αναλυτικά εργαλεία να αποκωδικοποιήσουν επαρκώς τη νέα κατάσταση. Όταν βλέπουμε ότι καλωσορίζουν την πτώση του Άσαντ, και το Ισραήλ και η Χαμάς, και η Τουρκία και οι Κούρδοι, και οι Αμερικάνοι και διάφορες σουνιτικές ομάδες εκτός Συρίας, τότε αυτό θα πρέπει να μας κάνει σίγουρα να μιλάμε με λιγότερες βεβαιότητες. Με αυτό κατά νου, θέλω να θέσω ορισμένα σημεία στην συζήτηση, ξεκινώντας από την Συρία και κάνοντας σταδιακά zoom out στην περιοχή, την ΕΕ, τις ΗΠΑ και τον κόσμο:

1. Έχουμε πάψει να ζούμε σε έναν διπολικό κόσμο εδώ και πολύ καιρό, και οι αναλύσεις που επιμένουν να διαβάζουν τον πλανήτη σε δύο στρατόπεδα, όπως και οι παλιές θεωρίες των δύο κόσμων, είναι πάντα χρήσιμες όμως δεν απαντούν σε όλα τα σημερινά ερωτήματα.

2. Η συμμαχία των τριών εγγυητριών χωρών (Ρωσίας, Ιράν και Τουρκίας) της λεγόμενης διαδικασίας της Αστάνα για τη διαχείριση της κρίσης στη Συρία, ντε φάκτο έχει σπάσει. Πλέον τίθεται ένα πολύ κρίσιμο ζήτημα αξιοπιστίας μεταξύ των τριών δυνάμεων αφού αποδείχθηκε ότι μόνο η Ρωσία και το Ιράν υποστήριζαν εμπράκτως τον Άσαντ, ενώ η Τουρκία όχι.

3. Η ανατροπή του Άσαντ μέχρι στιγμής έχει φέρει κοντά αντίρροπες δυνάμεις. Εν μέρει ο λόγος είναι ψυχολογικός, αφού όλοι θέλουν ένα μικρό μερίδιο από την ευφορία που επικρατεί. Το καθεστώς Άσαντ ήταν μη υπερασπίσιμο εδώ και δεκαετίες για πολλέ αντιδυτικές δυνάμεις, επομένως αυτό που έρχεται να το αντικαταστήσει είναι ακόμη άγουρο όμως για πολλούς προτιμότερο. Ο δεύτερος λόγος είναι γεωπολιτικός - η Συρία είναι μία μεγάλη χώρα η οποία στεγάζει από Σουνίτες Μουσουλμάνους (περίπου 70%), εν των οποίων το 60% είναι Σουνίτες Άραβες. Επίσης στην χώρα ζουν πολλοί χριστιανοί, καθολικοί, αρμένιοι, ελληνοκαθολικοί, Δρούζοι (πάνω από μισό εκατομμύριο) και πολλοί άλλοι. Οι δυνάμεις που τώρα εμφανίζονται να στηρίζουν θερμά το νέο καθεστώς, σύντομα είναι πιθανό να θέσουν σε λειτουργία δευτερεύουσες ατζέντες που θα τις οδηγήσουν να βρεθούν πίσω από μικρές τοπικές εξεγέρσεις για την αυτονομία/ανεξαρτησία περιοχών τις οποίες θα θέλουν να χρησιμοποιήσουν ως διαπραγματευτικά χαρτιά μελλοντικά. Ο τρίτος λόγος είναι το γεγονός ότι το νέο καθεστώς του αλ Τζολάνι δεν είναι ακόμη ξεκάθαρο αν θέλει να χαράξει μία ανεξάρτητη εξωτερική πολιτική, ή να δώσει την χώρα προίκα στην Δύση ή ακόμα και να συνδέσει την Συρία στο άρμα των κινημάτων που συνδέονται με το Ισλαμικό Κράτος (από Αφγανιστάν και Ιράκ, μέχρι Μπανγκλαντες, Πακιστάν και άλλου). Ωστόσο έχουμε κάποιες ενδείξεις.

4. Oι πιέσεις από τις ΗΠΑ και το Ισραήλ ώστε ο αλ Τζολάνι να παρουσιαστεί ο νέος ισχυρός συνομιλητής στην περιοχή, είναι πολύ ισχυρές. Αυτό το ξέρουμε, όχι απλά γιατί το υποπτευόμαστε άλλα και γιατί στις δύο συνεντεύξεις που έχει δώσει ο αλ Τζολάνι στο βρετανικό Sky News και στο Αμερικάνικο CNN, έχει αποφύγει να κάνει ουδεμία αναφορά τόσο για την Παλαιστίνη όσο και για τις επιθέσεις του Ισραήλ στην Συρία (βομβαρδισμοί, εισβολή στα νότια σύνορα κλπ). Επίσης γνωρίζουμε ότι η Συρία είναι μία χώρα σε σοβαρή κοινωνική κρίση, και αν ο αλ Τζολάνι θελήσει να μακροημερεύσει η νέα κατάσταση, ξέρει πως θα πρέπει να κοιτάξει σοβαρά την ανοικοδόμηση της χώρας. Σε αυτό δεν μπορεί να βρει βοήθεια στα ανατολικά του (τα κράτη του κόλπου δεν δείχνουν ακόμη τρομερό ενδιαφέρον για κάτι τέτοιο), όσο μπορεί από την Τουρκία και την Δύση. Αυτό το ξέρει και το λαμβάνει υπόψη του. Όπως επίσης λαμβάνει υπόψη και το διάκενο μεταξύ των οργανωμένων ισλαμικών δυνάμεων (που απαρτίζονται όλες από Σύριους) και του απλού λαού που είναι μαζικά στους δρόμους ασκόντας πιέσεις για ριζική αλλαγή σελίδας και εκδημοκρατισμό, και όχι επιστροφή σε ένα καινούριο καταπιεστικό καθεστώς. Ωστόσο το ρίσκο η Συρία να μετατραπεί από failed state σε χαλαρού τύπου puppet state είναι υπαρκτό, και πρέπει να το υπογραμμίζουμε.

5. Ο αλ Τζολάνι περπατά πάνω σε λεπτό πάγο. Οι Ταλιμπάν τον θεωρούν "έναν από αυτούς", ενώ η Δύση προσπαθεί να τον συμπαρασύρει στο δικό της σχέδιο. Υπερβολικός ενδοτισμός στους αμερικάνους θα οξύνει σοβαρές αντιθέσεις στο ισλαμικό στρατόπεδο, ενώ υπερβολική απομάκρυνση από την Δύση θα ρισκάρει τους πόρους ανοικοδόμησης της χώρας.

6. Η Τουρκία βάζει υποψηφιότητα για την νέα ηγετική δύναμη στην θέση του Ιράν, άλλα αυτό θα εξαρτηθεί εν πολλοίς και από την κατάσταση των οικονομιών τους το επόμενο διάστημα. Η δε Χαμάς, δεν βγαίνει χαμένη όπως συχνά γράφεται - η πολύ καλή σχέση της με τον Ερντογάν θα εξαργυρωθεί και σε στήριξη στην επόμενη ημέρα στη Γάζα. Γενικά πάντως, η Τουρκία συνεχίζει την μακρά παράδοσή της στην πολυδιάστατη εξωτερική πολιτική. Εν προκειμένω από την μία πλευρά να στηρίζει την Παλαιστινιακή αντίσταση και από την άλλη να συντονίζεται με το Ισραήλ στην επίθεση τους προς το Ασαντικό καθεστώς. Δεν είναι τυχαίο ότι την ημέρα του διαγγέλματος του Νετανιάχου για τον Άσαντ, η Τουρκία σχεδόν κήρυξε την έναρξη της κατάληψης της Συρίας από τους τζιχαντιστές. Πλέον η Τουρκία, εκτός ότι αναλαμβάνει ντε φάκτο ρόλο προστάτιδας δύναμης, γίνεται η βασική μεταφράστρια των μηνυμάτων τη Συρίας στην Δύση, και το αντίστροφο.

7. Η Τουρκία επίσης σφραγίζει μία νέα εποχή στις Ρωσοτουρκικές σχέσεις όπου η τριβή θα είναι το κυρίαρχο συστατικό σε Μαύρη Θάλασσα, Λιβύη, Ουκρανία, Συρία. Σε όλα αυτά τα μέτωπα είναι πιθανό να δούμε να ανεβαίνουν οι τόνοι μεταξύ των δύο χωρών το επόμενο διάστημα. Αυτό είναι πιθανό να αλλάξει και τις σχέσεις της με την Ελλάδα.

8. Η Τουρκία αναμφίβολα έρχεται και πιο κοντά στην ΕΕ (και την Γερμανία που στο παρελθόν η σχέση τους είχε δοκιμαστεί). Και οι δύο συμφωνούν σε δύο βασικούς στόχους, α) να κρατήσει η Συρία την εδαφική της ακεραιότητα γιατί αυτό θα επιτρέψει εκατομμύρια Σύριους πρόσφυγες να επιστρέψουν πίσω, και β) το νέο Συριακό κράτος να έχει ένα Σύνταγμα που προστατεύει τις μειονότητες, σημείο κρίσιμο σε μία πολυπολιτισμική χώρα όπως η Συρία. Το μεγάλο ερωτηματικό, παραμένει το κουρδικό ζήτημα όπου είναι πολύ πιθανό να δούμε να υπάρχουν εντάσεις.

9. Κούρδοι - το μεγάλο ερωτηματικό. Ο Ερντογάν το ξορκίζει, οι Αμερικάνοι το συζητούν, ο αλ Τζολάνι το χρησιμοποιεί ως νόμισμα στις συζητήσεις του με τους Αμερικάνους. Ο Αμέρ Αζραϊα, υπεύθυνος επιχειρήσεων της HTS δήλωσε πως οι Κούρδοι είναι αδέρφια μας, έφοσον δεν θέλουν να αποσχιστούν από την Συρία. Πολύ φοβάμαι ότι, η Τουρκία σχεδιάζει να λειτουργήσει πυροσβεστικά και είναι πιθανό να την δούμε σύντομα να εισβάλει προληπτικά στο Κομπάνι όπου βρίσκονται τα πιο μαχητικά αποσχιστικά κομμάτια των Κουρδικών κοινοτήτων και του SDF με σκοπό να τερματίσει δεύτερες σκέψεις.

10. Θα αναδειχθούν αντιφάσεις στο εσωτερικό της ΕΕ, ιδιαίτερα στο σημείο που δύο κράτη μέλη της (εν προκειμένω η Ελλάδα και η Κύπρος) αναπόφευκτα αντιδράσουν στην εκκίνηση συζητήσεων για σύνδεση ΑΟΖ Συρίας-Τουρκίας και τις προκλήσεις που θα φέρει αυτό στην Κύπρο, και κατ’επέκταση στην ΕΕ.

11. Ιράν, ΗΠΑ, Ρωσία, διατηρούν ακόμη στρατιωτικά δίκτυα στην Συρία. Το τι εντολή θα λάβουν, ειδικά στα βόρεια της χώρας όπου βρίσκονται οι κουρδικές κοινότητες, είναι κάτι που θα δούμε σταδιακά να εξελίσσεται. Οι αμερικάνοι δεν έχουν εγκαταλείψει τους κούρδους μαχητές, και όχι τυχαία - εκεί βρίσκονται μεγάλα αποθέματα πετρελαίου, στα οποία οι ΗΠΑ θέλουν να έχουν μία στοιχειώδη επιρροή.

12. Πρέπει να λάβουμε υπόψη ότι όλες οι εμπλεκόμενες δυνάμεις, εκτός της Τουρκίας, παραμένουν επιφυλακτικές ακριβώς επειδή γνωρίζουν ότι στην πολυπαραγοντική εξίσωση που θα κρίνει το μέλλον της Συρίας, οι άγνωστες μεταβλητές είναι περισσότερες από τις γνωστές και άρα το ρίσκο να εμπλακούν σε ένα γαιτανάκι εξελίξεων που δεν θα ελέγχουν είναι μεγάλο. Ο ΓΓ του ΝΑΤΟ, Ρούτε, τόνισε πριν λίγες ημέρες σε συνέντευξη τύπου ότι η βορειοατλαντική συμμαχία δεν είναι έτοιμη για αυτό που έρχεται. Το ΝΑΤΟ θα τεστάρει τα όρια του, έχοντας να διαχειριστεί μία όχι πετυχημένη στρατηγική στα ανατολικά σύνορα της ΕΕ και την Ουκρανία, έναν Τραμπ που δεν θέλει να επενδύσει μεγάλο διπλωματικό κεφάλαιο στην συμμαχία και για αυτό ήδη υπενθυμίζει πως όποιο κράτος μέλος δεν συνεισφέρει όσο πρέπει θα πεταχτεί εκτός συμμαχίας, και φυσικά επιπλέον πιέσεις που θα προκύψουν στα δημοσιονομικά πολλών κρατών με την επερχόμενη αύξηση κατά 1% στις νατοϊκές δαπάνες.

13. Συνοψίζοντας, κατά την γνώμη μου, είναι σημαντικό να ακούσουμε προσεκτικά αυτό που έχει σημασία για τον Συριακό λαό. Έχει περάσει αλλεπάλληλες δύσκολες καταστάσεις εδώ και δεκαετίες, και η δημιουργία ενός είδους δημοκρατίας με υποψία στοιχείων κοσμικισμού, με ένα σύνταγμα που θα προστατεύσει την ανεξιθρησκεία και τις διάφορες εθνοτικές μειονότητες είναι κάτι που πρέπει να ενδιαφέρει μεταξύ άλλων και τις προοδευτικές δυνάμεις διεθνώς, εφόσον βεβαίως δεν θεωρούν την μάχη για κοινωνικά και πολιτικά δικαιώματα ως δευτερεύουσα. Αν επιτευχθεί ένα τέτοιο σύνταγμα, θα είναι πιο εύκολο να αναπτυχθούν επιπλέον αγώνες για δικαιοσύνη και ειρήνη τα επόμενα χρόνια - στον βαθμό που η χώρα ισορροπήσει σε μία σχετικά μετριοπαθή εξωτερική πολιτική.

Όλα τα παραπάνω φυσικά ελέγχονται. Την επόμενη περίοδο θα δούμε μία διαρκώς εξελισσόμενη πάλη μεταξύ αντίρροπων δυνάμεων που ακόμη βρίσκονται σε φάση αναγνώρισης της νέας κατάστασης και μάλλον ανορθόδοξες συμμαχίες θα διαμορφωθούν όσο το νέο Συριακό σύστημα δεν έχει κατασταλάξει. Και όσα ισχύουν σήμερα δεν είναι καθόλου σίγουρο ότι θα ισχύουν σε 6 μήνες.