Ο παϊτέρης κι η τσαέρα

Είναι δυο λέξεις οι οποίες γυρίζουν στην επικαιρότητα. Ο παϊτέρης ακούστηκε λόγω του Τσιγγάνου τραγουδιστή Βασίλη Παϊτέρη ο οποίος άφησε ανοιχτό το ενδεχόμενο της καθόδου στις εθνικές εκλογές με τον ΣΥΡΙΖΑ - αν και εφόσον υπάρξει πρόταση.

Η τσαέρα ακούστηκε στην Κύπρο την προηγούμενη εβδομάδα, καθώς την αποπομπή τού αρχηγού τής Αστυνομίας και την παραίτηση του υπουργού Δικαιοσύνης έχουν ως αποτέλεσμα οι αποκαλύψεις για τη δράση τού κατά συρροήν δολοφόνου «Ορέστη». Ας δούμε τι σημαίνουν…

Παϊτέρης και παϊτάρης και μπαϊτάρης είναι -ή, ήταν- ο κτηνίατρος και ειδικότερα ο γιατρός των αλόγων. Η λέξη είναι σπανιότατη και μόνο ως επώνυμο επιβιώνει, αλλά έχει πολύ ενδιαφέρουσα ετυμολογία. Στην αρχή της «αλυσίδας» βρίσκεται το αρχαίο ελληνικό «ιππίατρος». Η ελληνική λέξη πέρασε στα Αραβικά ως ‘’baytar’’ και από εκεί στα Τουρκικά. Από εκεί, η λέξη περνάει ξανά στα Ελληνικά, κυρίως στα βόρεια ιδιώματα και στα Ποντιακά. Όμως, το ταξίδι της δεν σταματά εδώ: μέσω Αραβικών πέρασε και στα Ισπανικά (al beitar, διότι πήραν και το άρθρο μαζί) και σε διάφορες διαλέκτους της ιβηρικής χερσονήσου. Ο Η. Πετρόπουλος κάπου αναφέρει για τον παϊτέρη που έλεγε μια ευχή για να γιατρέψει τα σκασμένα άλογα, ενώ στην Ανατολή, η Τατιάνα Σταύρου λέει για κάποιον που «έμαθε να γιατρεύει τ άλογα και τα χτήνη του στρατού και με τούτο τού βγήκε τ’ όνομα ‘’Παϊτάρης’’ που θα πει χτηνογιατρός» - σήμερα θα λέγαμε κτηνίατρος, βέβαια.

Τσαέρα είναι η καρέκλα στα Κυπριακά. Η λέξη έχει μακρά και ενδιαφέρουσα ιστορία. Ξεκινάμε από το αρχαίο «καθέδρα», το οποίο στα Λατινικά γίνεται ‘’cathedra’’ και περί το 1100 δίνει τον αρχαίο γαλλικό τύπο chaere/chaire από τον οποίο αργότερα προέκυψε η σημερινή γαλλική λέξη για την καρέκλα ‘’chaise’’. Ο τύπος ‘’chaere’’ περνά στη γαλλοκρατούμενη Κύπρο της εποχής των Λουζινιάν και επιβιώνει στο σημερινό «τσαέρα». Τσαέρες σήμερα στην Κύπρο είναι περισσότερο οι παραδοσιακές καρέκλες, αυτές που τις έφτιαχνε ο τσαεράς. Η τσαέρα ακόμα ακούγεται πολύ και μάλιστα στους νεότερους έχει σχηματιστεί η εντύπωση ότι είναι πρόσφατο δάνειο από το αγγλικό ‘’chair’’. Στην πραγματικότητα, η αγγλική λέξη chair προέρχεται και αυτή από το παλαιογαλλικό ‘’chaire’’ - όλα για την καρέκλα. Βέβαια, όπως αποδείχτηκε, όχι στην Κύπρο. Εκεί σηκώνονται άνθρωποι από τις θέσεις τους για να καθίσει η ευθιξία...