Μάρτυρες δηµοσίου συµφέροντος: Οι ήρωες της εποχής µας

του Παναγιώτη Κουρουμπλή

Στην Ευρώπη η φοροαποφυγή των µεγάλων πολυεθνικών σε συνδυασµό µε σκανδαλώδεις πρακτικές συγκεκριµένων χωρών και τραπεζών έχει ως αποτέλεσµα τη διαρκώς διευρυνόµενη ανισοκατανοµή του πλούτου. Είναι προφανές ότι δεν µπορεί να υπάρξει στοιχειώδης κοινωνική δικαιοσύνη ούτε σοβαρή βελτίωση των δηµόσιων οικονοµικών, αν συνεχιστεί η φοροδιαφυγή και φοροαποφυγή των µεγάλων επιχειρήσεων και των πλουσιότερων πολιτών, που µόνο στην ΕΕ υπολογίζεται ότι ανέρχεται σε 1 τρισ. ετησίως.

Μέσω ενδοοµιλικών συναλλαγών οι πολυεθνικές κατορθώνουν να φορολογούνται εκεί όπου µπορούν να εξασφαλίσουν τη χαµηλότερη φορολογία. Στην Ελλάδα τα τελευταία 10 χρόνια οι πολυεθνικές του φαρµάκου έβγαλαν 40 δισ. ευρώ και στις περισσότερες των περιπτώσεων, όπως της Novartis µε 400 εκατ. τζίρο, παρουσιάζουν ζηµίες. Ενώ οι µητρικές εταιρείες παρουσιάζουν κέρδη από 15 έως 20%, όπως και οι ελληνικές φαρµακευτικές, οι θυγατρικές τους στην Ελλάδα, που δεν έχουν κανένα κόστος παραγωγής αφού κάνουν απλή διακίνηση, παρουσιάζουν ζηµίες, εποµένως δεν πληρώνουν φόρους.

Στην περίπτωση αυτή ειδικά πρέπει να υπάρξει πιο ουσιαστικός έλεγχος και οι ελληνικές κυβερνήσεις να απαιτήσουν την παραγωγή στην Ελλάδα των φαρµάκων που πωλούνται στη χώρα. Το ζήτηµα επανήλθε στο ευρωπαϊκό προσκήνιο µε την αποκάλυψη των οικονοµικών σκανδάλων Panama Papers και Lux Leaks. Καθώς η ΕΕ προσπαθεί να αναλύσει και να αντιµετωπίσει αυτό το δοµικό πρόβληµα, δεν πρέπει να ξεχνάµε ότι αυτές οι υποθέσεις δεν θα είχαν γίνει γνωστές αν κάποιοι γενναίοι δεν έβρισκαν το θάρρος να δώσουν τα σχετικά στοιχεία στη δηµοσιότητα µε µεγάλο τίµηµα για τους ίδιους και τους οικείους τους.

Οι λεγόµενοι µάρτυρες δηµόσιου συµφέροντος (whistleblowers) είναι είτε ερευνητές δηµοσιογράφοι είτε εργαζόµενοι που για λόγους συνείδησης δηµοσιοποιούν στοιχεία στα οποία έχουν προνοµιακή πρόσβαση λόγω της εργασίας τους, τα οποία τεκµηριώνουν παράνοµες ή αθέµιτες πρακτικές του εργοδότη τους. Κατά κανόνα ως αποτέλεσµα της πράξης τους υφίστανται εκδικητική αντιµετώπιση από τον επιχειρηµατικό κόσµο αλλά και νοµικές διώξεις. Η δηµόσια κατακραυγή για τις περιπτώσεις ανθρώπων που απολύθηκαν ή εκτίουν ποινές φυλάκισης επειδή υπερασπίστηκαν το δηµόσιο συµφέρον είχε ως αποτέλεσµα την πρόσφατη έκδοση ευρωπαϊκής οδηγίας για την προστασία των whistleblowers.

Πρόκειται για µια πολύ θετική εξέλιξη, στην οποία πρωτοστάτησε η Ευρωοµάδα της Αριστεράς, η οποία έχει θεσπίσει και ετήσια βράβευση µαρτύρων δηµόσιου συµφέροντος µε πρωτοβουλία του ευρωβουλευτή Στέλιου Κούλογλου. Στις 16 Απριλίου το βραβείο απονεµήθηκε µεταξύ άλλων στον Τζούλιαν Ασάνζ, ο οποίος συνελήφθη και κρατείται σε συνθήκες αποµόνωσης στη Βρετανία, µε τον ΟΗΕ να κάνει λόγο για σοβαρή παραβίαση των θεµελιωδών δικαιωµάτων του και ενδεχόµενο κίνδυνο για τη ζωή του. Η εκστρατεία υπέρ των whistleblowers πρέπει να ενταθεί και να επεκταθεί.

Η ΕΕ οφείλει να αναλάβει διεθνή ρόλο ώστε όχι µόνο να προστατεύονται αλλά να ενθαρρύνονται, ακόµα και να ανταµείβονται. ∆ιότι η δηµοσιοποίηση αθέµιτων πρακτικών δεν αφορά µόνο οικονοµικά σκάνδαλα, αλλά και περιπτώσεις διαφθοράς, απάτης, κατάχρησης εξουσίας, εργοδοτικής αυθαιρεσίας, βλαβών στην ανθρώπινη υγεία και στο φυσικό περιβάλλον, ακόµα και εγκλήµατα πολέµου. Επιπλέον, είναι βέβαιο ότι στο µέλλον θα έχουµε ακόµη µεγαλύτερη ανάγκη τους µάρτυρες δηµόσιου συµφέροντος. Παράλληλα µε τη σταθερή ισχυροποίηση της εταιρικής εξουσίας έναντι της κρατικής, στον αιώνα µας συντελείται ένας µετασχηµατισµός των παραγωγικών σχέσεων, που οφείλεται στην εκρηκτική ανάπτυξη των νέων τεχνολογιών.

Πλέον η παραγωγή οικονοµικής υπεραξίας βασίζεται ολοένα και περισσότερο στην ικανότητα µαζικής συλλογής πληροφοριών και επεξεργασίας τους από εξελιγµένους αλγόριθµους. Αυτό καθιστά αυτοµάτως εφικτό ένα ποιοτικό άλµα στις µεθόδους κοινωνικού ελέγχου και πολιτικής χειραγώγησης από εξωθεσµικούς φορείς εξουσίας. Στην εποχή της πληροφορίας, θα έχει τεράστια σηµασία για τη διαφάνεια και τη δηµοκρατία ποιος κατέχει τα δεδοµένα και πώς τα χρησιµοποιεί.

Οπως συµβαίνει συνήθως, οι θεσµικές προσπάθειες ρύθµισης του νέου τοπίου θα είναι ένα βήµα πίσω από την ευέλικτη και ταχέως εξελισσόµενη εταιρική πρακτική. Οι µάρτυρες δηµόσιου συµφέροντος είναι σε θέση να βραχυκυκλώσουν το πολύπλοκο πλέγµα της εταιρικής και κρατικής αυθαιρεσίας, αποκαλύπτοντας στην ανθρωπότητα, ως άλλοι Προµηθείς, τα καλά κρυµµένα µυστικά της εξουσίας.

* Ο Παναγιώτης Κουρουμπλής είναι υποψήφιος ευρωβουλευτής του ΣΥΡΙΖΑ