Πελατειακές σχέσεις και εκλογές

Το πελατειακό σύστημα, οι πελατειακές σχέσεις, κατά µία θεωρητική άποψη είναι επιφαινόµενο της υπανάπτυξης. Σε χώρες κυρίως της περιφέρειας καλύπτει τα διαρθρωτικά κενά των κοινωνικοπολιτικών δοµών. Κατεξοχήν τα κενά στη συνάρθρωση του αγροτικού κόσµου µε τα κέντρα εξουσίας στον αστικό χώρο και γενικότερα στη δοµή και τη λειτουργία του συστήµατος εκπροσώπησης. Οσο το βήµα της υπανάπτυξης παραµένει µετέωρο τόσο αναπαράγονται οι πελατειακές σχέσεις. Το νευρικό σύστηµα των σχέσεων αυτών αποτελούν οι δοµές της συγγένειας, αιµατικής, εξ αγχιστείας ή πνευµατικής.

Οι τελευταίες, µε κύρια την κουµπαριά, έχουν παίξει ιστορικά σηµαντικό ρόλο στην ελληνική κοινωνία. ∆εν είναι άλλωστε τυχαίο ότι η κουµπαριά θεωρείται τρόπον τινά συνώνυµο της πολιτικής πελατείας, της πατρωνίας. Στην Ελλάδα η αναντιστοιχία ανάµεσα στις κοινωνικές και τις πολιτικές δυνάµεις γενικά και ιδιαίτερα τα προβλήµατα ενσωµάτωσης του αγροτικού κόσµου οδήγησαν σε µια κάθετη συγκρότηση σχέσεων αντί της οριζόντιας ταξικής.

Οι κάθετες αυτές διασυνδέσεις λειτούργησαν ανασταλτικά ως προς τη συγκρότηση αµιγών ταξικών σχέσεων και συνακόλουθα ως προς την ταξική συνειδητοποίηση. Ιδίως στον αγροτικό χώρο η συνάρθρωση δοµήθηκε µε άξονα τις κάθετες πελατειακές σχέσεις και αυτό θεωρείται ένας από τους ανασταλτικούς παράγοντες σε σχέση µε τη µη εµφάνιση ενός σηµαντικού αγροτικού κινήµατος. Στο πλαίσιο του πελατειακού συστήµατος λειτουργεί µια αµοιβαιότητα, άνισου βέβαια χαρακτήρα, όπου ανταλλάσσονται ανόµοια αγαθά και υπηρεσίες. Γενικά από τη µια πλευρά προσφέρεται πολιτική υποστήριξη (ψήφοι) και από την άλλη υπηρεσίες ρουσφετιού.

Αυτού του είδους οι σχέσεις επισφραγίζονται ηθικά µε µορφές πνευµατικής συγγένειας, όπως η κουµπαριά, που βασίζεται και σε µια θρησκευτικού χαρακτήρα τελετή, στο µυστήριο του γάµου και της βάπτισης. Μια πολιτική σχέση εξουσίας προσλαµβάνει ηθική διάσταση και συνδέεται έτσι και µε τα «παραδοσιακά» ήθη της τιµής, της φιλίας κ.λπ. Αυτά τα φαινόµενα είναι τόσο άρρηκτα δεµένα µε τις κοινωνικοπολιτικές δοµές και σχέσεις που ακόµα και στις µέρες µας παίζουν σηµαντικό ρόλο στα πολιτικά πράγµατα, µε κορύφωση κατά τις διάφορες εκλογικές αναµετρήσεις. Είναι δε ιδιαίτερα έντονα στο επίπεδο των αυτοδιοικητικών εκλογών.

∆εν θα ήταν άστοχο να λέγαµε ότι στην ελληνική επαρχία σε µεγάλο βαθµό οι εκλογικές συµπεριφορές ρυθµίζονται από τις συγγενειακές σχέσεις. Τα σόγια και οι οικογένειες παίζουν καθοριστικό ρόλο στις εκλογικές αναµετρήσεις. Οι προεκλογικοί σχεδιασµοί και υπολογισµοί γίνονται κατά κανόνα σε αυτήν τη βάση. Ιδιαίτερα στις µικρές και µεσαίου µεγέθους κοινότητες µέσω αυτών των δικτύων ασκείται και ένας ιδιότυπος κοινωνικος έλεγχος.

Να σηµειώσουµε ακόµα ότι οικονοµικές και άλλου είδους εξαρτήσεις παίζουν επίσης σηµαντικό ρόλο σε τοπικό και όχι µόνον επίπεδο, ιδίως µετά την κρίση και τα προβλήµατα ανεργίας που ενέσκηψαν στην κοινωνία. Αξιο µνείας είναι επίσης το γεγονός ότι και τα εθνοτικά δίκτυα (Πόντιοι, Βλάχοι κ.λπ.) ρυθµίζουν συχνά τους εκλογικούς συσχετισµούς και χρησιµοποιούνται από υποψηφίους κατά τις εκστρατείες τους. Το φαινόµενο αυτό χρήζει ιδιαίτερης µελέτης.