Κρίσιμες οι ελληνικές μεταρρυθμίσεις στο μεταναστευτικό

Οι τρέχουσες εξελίξεις στα νησιά του Αν. Αιγαίου με την απότομη αύξηση των εισροών μεταναστών και προσφύγων από την Τουρκία είναι αναμενόμενες, καθώς, έχοντας τονίσει ένα τέτοιο ενδεχόμενο σε προηγούμενες αναλύσεις,[1] η Τουρκία γνωρίζει ότι η Ελλάδα είναι ανέτοιμη και ανεπαρκής σε θέματα υποδομών φιλοξενίας στα νησιά και την ηπειρωτική χώρα.

Κατά την τελευταία δεκαετία έγιναν συστηματικές προσπάθειες από τις κυβερνήσεις ΠΑΣΟΚ και ΝΔ, και συγκεκριμένα προ επταετίας επί υπουργείας προστασίας του Πολίτη του νυν υπουργού Μιχάλη Χρυσοχοΐδη και προς εξαετίας του, νυν υπουργού των εξωτερικών, Νίκου Δένδια στο ίδιο υπουργείο (Προστασίας του Πολίτη). Τότε δομήθηκαν συστηματικά οι βάσεις για την όσο δυνατόν επαρκή διαχείριση του μεταναστευτικού από το ελληνικό κράτος, με την δημιουργία των κέντρων φιλοξενίας, την επιχείρηση του Ξενίου Διός κλπ. Η διακυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ επέφερε τον τερματισμό αυτής της προσπάθειας με την απεμπόληση των περισσότερων κρατικών λειτουργειών στο θέμα και άμεση συνέπεια την επιδείνωση των όρων διαχείρισης του μεταναστευτικού από την ελληνική πολιτεία.

Η σημερινή, ολιγόμηνη στην εξουσία, κυβέρνηση διαθέτει στελέχη για να ανασκουμπωθεί στην διαχείριση του μεταναστευτικού, έστω και την ύστατη στιγμή. Χρειάζονται όμως μεταρρυθμίσεις άμεσα υλοποιήσιμες για να αποφευχθεί επανάληψη της κρίσης του 2015.

Στο μεταναστευτικό υπάρχουν τρία κύρια στάδια: της εισροής, φιλοξενίας και εκροής μεταναστών και προσφύγων. Σε κάθε στάδιο χρειάζονται μεταρρυθμίσεις από την ελληνική πολιτεία.

Στο θέμα της εισροής η Ελλάδα, πέραν των όποιων διπλωματικών ενεργειών, δεν έχει ουσιαστικές επιλογές αυτενέργειας, καθώς έχει καταστεί όμηρος της γεωπολιτικής σύγκρουσης της Τουρκίας με τις ΗΠΑ στο κουρδικό, απόρροια της οποίας είναι ενίοτε η ασύμμετρη χρήση του μεταναστατευτικού της γείτονος σε σχέση με την Ελλάδα. Ούτε η η ανάπτυξη της FRONTEX ούτε η συμφωνία ΕΕ-Τουρκίας του 2016 επαρκούν για να επιλύσουν το πρόβλημα και κάτι τέτοιο έχει τονισθεί στο παρελθόν.[2] Η Τουρκία χρησιμοποιεί το υπέρ αυτής γεωπολιτικό ισοζύγιο ισχύος έναντι της Ελλάδας για να αποκτήσει διπλωματικά ανταλλάγματα. Επομένως η Ελλάδα θα συνεχίσει να λαμβάνει τις εισροές μεταναστών-προσφύγων από την γείτονα. Το θέμα είναι τι κάνει με αυτές.

Στο δεύτερο στάδιο, της φιλοξενίας, η ελληνική κυβέρνηση πρέπει να επισπεύσει με γεωμετρική πρόοδο τις διαδικασίες πρόσληψης προσωπικού για την στελέχωση της Υπηρεσίας Ασύλου αλλά και άλλων υπηρεσιών-ειδικοτήτων, όπως μεταφραστών, πολιστικών διαμεσολαβητών, ψυχολόγων, κοινωνιολόγων κ.α.  για την στελέχωση των υπαρχόντων και μελλοντικών κέντρων φιλοξενίας.

Η κύρια κίνηση όμως που απαιτείται να υλοποιηθεί είναι η ανακαίνιση των υπαρχόντων ερειπωμένων στρατοπέδων ανά την επικράτεια της ηπειρωτικής χώρας για να καταστούν προσωρινά κέντρα φιλοξενίας με συγκεκριμένα κριτήρια ανά περιοχή (γηγενούς πληθυσμού, γεωγραφικά, χωροταξικά, πλησίον αστικών ή ημιαστικών κέντρων κλπ). Με αυτό το βήμα η Ελλάδα θα επιτύχει α) την αποσυμφόρηση των κατακλυσμένων νησιών μας, β) την βελτίωση της ποιότητας ζωής των φιλοξενουμένων μεταναστών-προσφύγων μακριά από τα ντροπιαστικά για τον πολιτισμό μας κέντρα της Μόριας και άλλων περιοχών, και γ) την οικονομική ανακαίνιση εν γένει των υποδομών των ερειπωμένων στρατοπέδων για μελλοντική χρήση τους από του Υπουργείο Εθνικής Άμυνας, εφόσον παραστεί ανάγκη σε ενδεχόμενο αύξησης της γεωπολιτικής έντασης στην ευρύτερη περιοχή μελλοντικά.[3]

Η αντίληψη ότι η βελτίωση της ποιότητας ζωής των μεταναστών-προσφύγων στα κέντρα φιλοξενίας θα αποτελέσει πόλο έλξης για νέες μεταναστευτικές εισροές είναι πλέον παρωχημένη και ανεδαφική στην πράξη: οι ροές δεν είναι ελέγξιμες και οι γεωπολιτικές εντάσεις θα συνεχισθούν με το κουρδικό να παραμένει στο προσκήνιο μεσοπρόθεσμα. Παράλληλα οι απάνθρωποι όροι διαβίωσης των μεταναστών-προσφύγων στα κέντρα φιλοξενίας είναι αδυναμία και όχι προσόν για την ελληνική πολιτεία, καθώς, πέραν του ανθρωπιστικού ζητήματος, ευνοεί την έξαρση, με απρόβλεπτες συνέπειες κάθε φορά, της δυσαρέσκειας των φιλοξενουμένων, όταν επιδεινώνεται η κατάσταση με την αύξηση των ροών από την Τουρκία. Αντίθετα η βελτίωση της ποιότητας ζωής στα κέντρα φιλοξενίας αμβλύνει τις αντιθέσεις και δίνει χρόνο στην πολιτεία και την τοπική κοινωνία να διαχειρισθεί το θέμα με καλύτερους όρους.

Το φαινόμενο του ‘μεταναστευτικού τουρισμού’ με μισθωμένα τοπικά ξενοδοχεία να στεγάζουν μετανάστες-πρόσφυγες είναι μια λύση ανάγκης που δεν πρέπει όμως να μονιμοποιηθεί, διότι με αυτό τον τρόπο οι τουριστικές υποδομές της χώρας απομακρύνονται από τον προορισμό τους: την βελτίωση των παρεχομένων υπηρεσιών στον καθαυτό τουρισμό αναψυχής.

Τα εν λόγω μέτρα όμως θα αποδώσουν πρόσκαιρα, αν η νυν κυβέρνηση δεν δραστηριοποιηθεί στον τρίτο τομέα, αυτόν της εκροής μεταναστών-προσφύγων. Με δεδομένο ότι α) οι επαναπροωθήσεις μεταναστών-προσφύγων στην Τουρκία είναι αμελητέου αριθμού β) οι επιστροφές μεταναστών στην χώρα προέλευσης είναι δυσανάλογα μικρές και γ) οι αναγκαίες αριθμητικά επιστροφές Σύρων προσφύγων δεν υλοποιούνται λόγω της, ομολογουμένως δεδομένων των αναγκών ακατανόητης, μη ύπαρξης διπλωματικών σχέσων της Αθήνα με την Δαμασκό. Σε επίπεδο διπλωματίας εντός της ΕΕ η Ελλάδα πρέπει να διεκδικήσει, με κάθε τρόπο, μεγαλύτερες ποσοστώσεις από τις άλλες χώρες-εταίρους της. Με αυτόν τον τρόπο θα αποφευχθεί το ενδεχόμενο να αυξηθεί δραματικά σε βάθος χρόνου ο αριθμός των μεταναστών-προσφύγων, εάν δεν ενεργοποιηθεί το κανάλι εκροής των μεταναστών-προσφύγων. Και αυτό το ενδεχόμενο πρέπει να αποφευχθεί για να διατηρηθεί η κοινωνική συνοχή της χώρας η οποία απειλείται κατεξοχήν από την οικονομική κρίση και όχι από τους εξ ανάγκης εκπατρισμένους μετανάστες-πρόσφυγες που βλέπουν την χώρα μας ως πέρασμα και όχι προορισμό. Η νυν ελληνική κυβέρνηση επιφορτίζεται από τις εξελίξεις με την ευθύνη να δώσει θετικό πρόσημο στο μεταναστευτικό.

[1] ‘Ανέτοιμη η Ελλάδα στο μεταναστευτικό,’ Περιοδικό Άμυνα και Διπλωματία, Σεπτέμβριος 2018.

[2] ‘Η συμφωνία ΕΕ-Τουρκίας είναι κενό γράμμα, ’Συνέντευξη στο CNNgr, 20/3/2016 https://www.cnn.gr/news/politiki/story/25910/eyaggelos-venetis-h-symfonia-ee-toyrkias-einai-keno-gramma

[3] Συνέντευξη στο ΣΚΑΙ 100,3 – 27/09/2019: http://www.skairadio.gr/zoi-gr/episode-2019-09-27?fbclid=IwAR0hF29If72U5DxhNdpAgWV93DQCDwAKK2ayXi8X_LerYnoPg5X7ORvbU6A.