Τι κάνει ένας δεκαεξάρης στα λύκεια;

Διερωτήθηκα µε αφορµή τον «Τζόκερ» και το επεισόδιο µε τους ανηλίκους στις αίθουσες. Το 1983, πάντως, ο µεγάλος ποιητής και τραγουδοποιός ∆ιονύσης Σαββόπουλος -που συνόδεψε τα νιάτα µας, αλλά τώρα πια ούτε µπορεί ούτε θέλει να τα θυµάται εκείνα τα µακρινά- ξέραµε τι έκανε. Φώναζε «είµαι δεκαεξάρης, σας γαµώ τα λύκεια». Ηταν αντικοµφορµιστής, διατράνωνε ότι «δεν είµαι Πασόκα, δεν είµαι ούτε ΚΚΕ, βρε είµαι ό,τι είµαι κι ό,τι τραγουδώ για σε» και αυτοπροσδιοριζόταν στο περιθώριο, αφού «οι µειοψηφίες τάγµατα ξυπόλητα, σκαρφαλώνουν µέσα σε σκοτάδια απόλυτα».

Αν το πάρεις κατά γράµµα είναι πρόκληση σε εξέγερση, σε εξέγερση µάλιστα τυφλή και αναρχικά ακαθοδήγητη, αφού το παιδί δεν είναι ούτε Πασόκα ούτε ΚΚΕ, το δε ΚΚΕ Εσωτερικού δεν συνήθιζε να «γαµά τα λύκεια». 

Αν το πάρεις αλλιώς ήταν µια υψηλής καλλιτεχνικής έµπνευσης και εκτέλεσης αποτύπωση της ανησυχίας των εφήβων και µια πρόδροµη αµφισβήτηση της κυριαρχίας του ΠΑΣΟΚ που είχε αρχίσει να εγκαθίσταται, µε τα συν και τα πλην του. Ή κάτι άλλο που εµένα µου διαφεύγει. ∆εν είναι υποχρεωµένοι εξάλλου ο καλλιτέχνης και το έργο του να περιορίζονται στα δικά µας γούστα και στις δικές µας αντιλήψεις. Πολλές φορές το έργο αυτονοµείται ακόµα και από τη βούληση του καλλιτέχνη.

Αλλά δεν είναι εκεί το ζήτηµα, ούτε η συνάφεια µε τον «Τζόκερ», µια αµφιλεγόµενη ταινία που προκάλεσε ποικίλες συζητήσεις και προσεγγίσεις.

Το 1983 ουδείς διανοήθηκε, ούτε αισθάνθηκε την ανάγκη να προστατεύσει τον δεκαεξάρη από τη βέβηλη παρότρυνση. Το 2019 όχι µόνο βρέθηκαν δύο υπάλληλοι του υπουργείου Πολιτισµού που επέκτειναν την ανησυχία τους σε κατάδοση, αλλά προέκυψε και ένα πλήθος υποστηρικτών του νόµου και της τάξης και µιας επιστροφής σε µια κανονικότητα που µε µαθηµατική ακρίβεια επωάζει την αυριανή «αταξία».

Η διαφορά είναι στην περιρρέουσα ατµόσφαιρα, στο κλίµα της εποχής που ενθαρρύνει ή αποθαρρύνει πολίτες και κρατικούς λειτουργούς να κινητοποιηθούν για το καλό ή για το κακό. Το 1966 ο Νιόνιος έπρεπε να µετατρέψει στο «Φορτηγό» -το τραγούδι ήταν το «Βιετνάµ γιε γιε»- τα αεροπλάνα σε βροχούλα που έκαιγε καλύβια χαρίζοντάς µας εξ ανάγκης µια ανεξίτηλη εικόνα.

Ο νόµος επέτρεπε τη λογοκρισία και το χωροφυλακίστικο κλίµα της εποχής το επέβαλλε. Το 1983 η δηµοκρατική έκρηξη που προηγήθηκε δεν άφηνε περιθώρια για επικίνδυνες ανοησίες.

Το 2019 το κλίµα κοινωνικού συντηρητισµού, επικουρούµενο από τµήµα της συντηρητικής πολιτικής τάξης, τους δίνει πάλι έδαφος.

Στην υπόθεση αυτή µου έκανε εντύπωση η αντίδραση -καλύτερα η απουσία αντίδρασης- πολλών εξαιρετικά ευαίσθητων σε άλλα πράγµατα, ιδιαιτέρως την περίοδο 2015-2019. Προσπαθώ να σκεφτώ τις αντιδράσεις τους αν κάτι τέτοιο συνέβαινε εκείνη την περίοδο. Αµφιβάλλει κανείς ότι το µοτίβο θα ήταν η περιρρέουσα ατµόσφαιρα που δηµιούργησε ο σταλινισµός; Τώρα ήταν υπερβάλλων ζήλος, τυχαίο γεγονός χωρίς προεκτάσεις, ανάξιο λόγου και αντιδράσεων από πολιτικά κόµµατα.

«∆ηλαδή, τι µας λέτε» ρωτάνε, «ότι ο Μητσοτάκης ήταν από πίσω; ∆ηλαδή είναι ακροδεξιός;». Όχι, δεν σας λέµε αυτό. ∆εν έφτασε βέβαια στο επίπεδο ηρωισµού ενός Χρυσοχοΐδη που έσπασε τον νόµο παρακολουθώντας την ταινία µαζί µε τον δεκαπεντάχρονο γιο του, αλλά είµαι βέβαιος ότι δεν έστησε ο πρωθυπουργός το συµβάν. Αλλά το γεγονός ότι δεν είναι ακροδεξιός και δηλώνει φιλελεύθερος δεν τον εµπόδισε να γεµίσει το κόµµα του ακροδεξιούς (άλλους σοβαρούς, άλλους γραφικούς), οι οποίοι διαµορφώνουν απρόσκοπτα το κλίµα, την περιρρέουσα ατµόσφαιρα.

Και τελικά µεγαλύτερη σηµασία από το τι λέει ο πρωθυπουργός έχει το τι πράγµατι συµβαίνει. Γιατί και στο Μακεδονικό άλλα πίστευε και άλλα έκανε.