Δεν θα επιστρέψουμε στην κανονικότητα, επειδή η κανονικότητα ήταν το πρόβλημα

Για πολλοστή φορά και σε αυτήν τη στήλη, η κανονικότητα ξαναχτυπά. Τούτη τη φορά μας τη θύμισε ο πρόεδρος της Χιλής, Σεμπαστιάν Πινιέρα, ο οποίος δήλωσε «από τη Δευτέρα η Χιλή επιστρέφει στην κανονικότητα». Ποια κανονικότητα; Προφανώς, εννοείται αναστολή της κατάστασης εκτάκτου ανάγκης και απόσυρση του στρατού από τους δρόμους. Καρατόμησε και μερικούς υπουργούς, τους πιο κυνικούς. Αρκούν; Η Χιλή βρίσκεται σε γενικευμένη κοινωνική αναταραχή, με δεκάδες νεκρούς και εκατοντάδες τραυματίες, με ματαιώσεις διεθνών διασκέψεων, και κυρίως με το φάντασμα του πινοσετικού νεοφιλελευθερισμού να στοιχειώνει τη χώρα. Η νέα Αριστερά, όπως εκφράζεται κυρίως από τον δημοφιλή νεανικό σχηματισμό Frente Amplio (Ευρύ Μέτωπο), αλλά και το κομμουνιστικό κόμμα και το σοσιαλιστικό κόμμα του Αλιέντε, δεν ζητούν κυβερνητικό ανασχηματισμό, αναδιάταξη πιονιών, αλλά παραίτηση του πολυεκατομμυριούχου Πινιέρα, ενός από τους πλουσιότερους Χιλιανούς, και προ πάντων ριζική αναθεώρηση του πινοσετικού συντάγματος: σημαίνει το τέλος της κολοβής μεταπολίτευσης και της Concertación του 1988. Ποια κανονικότητα; Η εύγλωττη απάντηση του παλλαϊκού κινήματος δόθηκε με ένα γιγαντογκράφιτι στο Σαντιάγο: «Δεν θα επιστρέψουμε στην κανονικότητα, επειδή η κανονικότητα ήταν το πρόβλημα».

Η κανονικότητα του Πινιέρα είναι οι εκρηκτικές ανισότητες στην πλουσιότερη χώρα της Λατινικής Αμερικής, είναι οι συντάξεις πείνας για το 90% του πληθυσμού, που αναγκάζει τους Χιλιάνους να εργάζονται έως το βαθύ γήρας για μισθό 400 δολαρίων, σε μια υποδειγματικά νεοφιλελεύθερη οικονομία με ιδιωτική παιδεία και περίθαλψη, συνταγματικά κατοχυρωμένες. Στο φάντασμα της ουδέποτε ανατραπείσας δικτατορίας Πινοσέτ, οι επίγονοι της μετάβασης αντιπαραθέτουν το φάντασμα του λαϊκισμού· αυτό δήλωσε και ο Πινιέρα: θα κάνω τα πάντα για να μην πέσει η χώρα στον λαϊκισμό. Παρά τις διαφορές, οι αναλογίες δημόσιου λόγου μεταξύ Χιλής και Ελλάδας, Λατινικής Αμερικής και Ευρώπης, είναι προφανέστατες.

Στην Ελλάδα της κρίσης, η λέξη-ξόρκι λαϊκισμός χρησιμοποιήθηκε κατά κόρον για να ερμηνευτεί η χρεοκοπία ως ηθική και κοινωνική κρίση, ως νόσος του λαού, για να εξοριστεί και δαιμονοποιηθεί κάθε αντίδραση, κάθε επίκληση της δημοκρατίας και της ισότητας. Συγχρόνως η κρίση βαφτιζόταν ευκαιρία, και πάνω στα ερείπια της τερατώδους εσωτερικής υποτίμησης και ανεργίας, πάνω στον νέο κοινωνικό σχηματισμό των εξουθενωμένων λαϊκών στρωμάτων και των υποβαθμισμένων νεόπτωχων μεσαίων, κατασκευάστηκε η επιστροφή στην κανονικότητα, ως προσδοκία και υπόσχεση, και ως fake πολιτικό πρόγραμμα.

Μα η κανονικότητα που παρήγαγαν αυτές οι ελίτ οδήγησε την Ελλάδα στο ναυάγιο, αυτές οι προσοδοθηρικές, κλεπτοκρατικές ελίτ, σίγουρα ανίκανες και συχνά λούμπεν. Αυτήν την κανονικότητα υπόσχεται η νεοφιλελεύθερη Δεξιά του Πινιέρα στη μεταπινοσετική Χιλή, του Μάκρι στην καταχρεωμένη Αργεντινή, του Κυριάκου Μητσοτάκη στην ταλαιπωρημένη Ελλάδα. Ναι, η κρίση ήταν, είναι, ευκαιρία. Οχι όμως για επάνοδο στα γενεσιουργά αίτια της κρίσης, αλλά για επανεξέτασή τους, για αναθεώρηση μοντέλων, υποδειγμάτων και πρακτικών, για μεταρρύθμιση – ιδού άλλη μία έννοια που ιδιοποιήθηκε-εξέτρεψε το νεοφιλελεύθερο New Speak από την κληρονομιά της δημοκρατικής νεωτερικότητας και τη μαγάρισε.

Και ναι, η κυβερνώσα Αριστερά παρ’ ημίν χρησιμοποίησε το κλισέ της «επιστροφής στην κανονικότητα», κακώς, κάκιστα, χωρίς να αποσαφηνίζει διαρκώς από πού ερχόμαστε και πού πάμε, τι πρέπει να μην επαναλάβουμε, πού δεν πρέπει να επιστρέψουμε, τι πρέπει να αλλάξουμε. Διότι στην «επιστροφή στην κανονικότητα» και οι δύο όροι είναι παγίδες, υπονομευμένες από τους αρχιτέκτονες της κρίσης: και η επιστροφή και η κανονικότητα οδηγούν στην παλινόρθωση. Ούτε οι λέξεις, ούτε οι έννοιες, ούτε η επαναλαμβανόμενη χρήση και η διασπορά τους είναι αθώες. Σε αυτό το πεδίο η δική μας Αριστερά τώρα έχει να μάθει από τον μοντέρνο εύχυμο λόγο των Χιλιανών, από την τέχνη των διαλεκτικών αντιστροφών: Δεν θα επιστρέψουμε στην κανονικότητα, επειδή η κανονικότητα ήταν το πρόβλημα.