Η δικαίωση του χθες και οι προβληματισμοί του σήμερα

Στις 9 νοεμβριου 2019 συμπληρώθηκαν 30 χρόνια από την πτώση του Τείχους του Βερολίνου. Yπήρξε καταλυτική για το μέλλον της Ευρώπης. Ταχύτατα η Γερμανία επανενώθηκε (1990) και η Ευρωπαϊκή Ενωση ανέλαβε να συμπεριλάβει την Ανατολική Ευρώπη (1992). Αλλωστε, η διεύρυνση τέθηκε ως προϋπόθεση για τη γερμανική επανένωση από τις αρχικά αντίθετες Γαλλία και, κυρίως, Αγγλία.

Η γερμανική επανένωση αποτέλεσε εργαστήρι και μικρογραφία της ευρωπαϊκής ενοποίησης. Η πρώην Ανατολική Γερμανία προσχώρησε αυτόματα στο ισχυρό μάρκο, αργότερα στο ευρώ, έγινε μέλος του ΝΑΤΟ, της ΕΕ και όλων των οργανισμών όπου συμμετείχε η Δυτική Γερμανία. Οι Ανατολικογερμανοί, απαλλαγμένοι από τη ζοφερή Στάζι, στράφηκαν στον καπιταλισμό και στη δημοκρατία.

Τις τελευταίες τρεις δεκαετίες έλαβαν τεράστια ποσά (2 τρισ. ευρώ) για υποδομές και κοινωνική προστασία. Οι μισοί Ανατολικογερμανοί δηλώνουν σήμερα οικονομικά ικανοποιημένοι, ποσοστό όμοιο με των δυτικών ομοεθνών τους. Το Βερολίνο συγκαταλέγεται στις συναρπαστικότερες ευρωπαϊκές πρωτεύουσες, η Λειψία, η Δρέσδη και η Ιένα γνωρίζουν οικονομική άνθηση.

Σε εγγύτερη παρατήρηση, ωστόσο, φαίνονται ρωγμές στο επίτευγμα. Στα ανατολικά υπάρχουν φθηνότερα εργατικά χέρια για τη βιομηχανία, αλλά λιγότερες ευκαιρίες για πιο μορφωμένα στρώματα. Οι νέοι 18-30 ετών, ιδίως οι γυναίκες, μεταναστεύουν στη Δύση, όπου όλα συνδυάζονται καλύτερα: υψηλοί μισθοί, επαγγελματικές ευκαιρίες, κοινωνική ζωή, σύστημα υγείας. Η δημογραφική γήρανση μειώνει τα έσοδα, την κατανάλωση, το επίπεδο διαβίωσης, τις επενδύσεις. Μόνο μία στις 10 μεγαλύτερες γερμανικές εταιρείες έχει την έδρα της στα ανατολικά. Στην περιοχή ζουν, επίσης, ελάχιστοι μετανάστες και πρόσφυγες. Ομως, η ξενοφοβία και ο αντιευρωπαϊσμός θριαμβεύουν. Το ακροδεξιό κόμμα Εναλλακτική για τη Γερμανία (AfD) σημειώνει τα υψηλότερα ποσοστά σε περιοχές της πρώην Ανατολικής Γερμανίας, τόσο στις εθνικές όσο και σε τοπικές εκλογές (άνω του 20%). Πρόσφατο παράδειγμα η Θουριγγία, όπου αναδείχθηκε δεύτερο κόμμα με 27%.

Σταδιακά συνειδητοποιείται το καίριο ζήτημα: Το πρόβλημα με τους Ανατολικογερμανούς είναι ταυτοτικό, όχι οικονομικό. Οι Ανατολικογερμανοί αισθάνονται ότι η «σοφή» Δύση απαξιώνει το παρελθόν τους, εν προκειμένω την καταγωγή από την κομμουνιστική DDR. Δεν νιώθουν φτωχότεροι, νιώθουν πολίτες δεύτερης κατηγορίας. Αυτή η διάσταση είναι πολύτιμη για τον σχεδιασμό αποτελεσματικότερων πολιτικών ένταξης και ενσωμάτωσης. Οχι μόνο για τους μετανάστες ή πρόσφυγες, αλλά και για τους οικονομικά αδύναμους Ευρωπαίους, που η «παλαιά» πλουσιότερη ΕΕ αντιμετωπίζει σαν «παιδιά ενός κατώτερου θεού».

Ισως τριάντα χρόνια θεωρούνται λίγα για να αποδώσουν πλήρως μια τεράστια μετάβαση σαν τη γερμανική επανένωση ή την Ευρωπαϊκή Ενωση. Είναι όμως και πολλά για να αποφεύγεται η πραγματικότητα ότι η ενοποίηση αλλοιώνεται και ακινητοποιείται όταν νομιμοποιεί διαφορετικές ταχύτητες σαν να είναι διαφορετικές ποιότητες.