Πολυτεχνείο: Το «μικρό κοριτσάκι» και ο «μύθος των νεκρών»

Οι αφορμές για το παρόν συνοπτικό κειμενάκι είναι η αηδία και η απέχθεια που μου προκαλεί η σωρεία δημοσιευμάτων (ηλεκτρονικών και εντύπων) για το «μύθο των νεκρών του Πολυτεχνείου» και η αδιαφορία έως «ανικανότητα» των σχολικών μονάδων και της τοπικής αυτοδιοίκησης να σχεδιάσουν και να υλοποιήσουν αντάξιες επετειακές εκδηλώσεις για την εξέγερση του Πολυτεχνείου.

Στη σημερινή εποχή των μέσων κοινωνικής δικτύωσης (social media), η διάδοση κάθε «πληροφορίας», «γνώμης», «γνώσης» και «άποψης» γίνεται με τρομακτικούς ρυθμούς, επικαλείται πολλές φορές την «αυθεντία» και την «ιστορική γνώση» ανύπαρκτων πηγών αλλά στην πράξη είναι διάδοση χειραγώγησης και προπαγάνδας που βρίσκει έδαφος στο ευρύτερο περιβάλλον έλλειψης παιδείας και κατανόησης, κυριαρχίας του «εύπεπτου υλικού» και «ευαλωτότητας» σε «λογικοφανή» επιχειρήματα  που όμως δεν εξετάζονται στη βάση τεκμηρίωσης και ιστορικού πλαισίου αναφοράς.

Κάπως, έτσι, σήμερα, η «πραγματική επετειακή εκδήλωση» για την εξέγερση του Πολυτεχνείου γίνεται μέσω των εμετικών αναφορών στα social media, των ακροδεξιών και νεοφασιστικών εντύπων και των άνευρων σχολικών εκδηλώσεων σε συνδυασμό με τις γνωστές παρα-εκδηλώσεις στην περιοχή γύρω από την περιοχή Μουσείου- Πολυτεχνείου. Δεν παραγνωρίζεται, βέβαια, και η στοχευμένη προσπάθεια «απαξίωσης» της γενιάς του Πολυτεχνείου με στόχο την απαξίωση της δημοκρατίας αλλά και βαθύτερο σκοπό την «απαξίωση» ευρύτερων συλλογικών δράσεων που φαίνεται ότι ενεργοποιήθηκαν την περίοδο της δικτατορίας (βλ. χαρακτηριστικά, Σεφεριάδης: 2010).

Και όλα τα παραπάνω έχουν γίνει «καθεστηκυία τάξη» παρά το γεγονός ότι η Ελληνική Πολιτεία θέσπισε επίσημα την εξέγερση του Πολυτεχνείου ως ημέρας τιμής στην Ελληνική Νεολαία και ως Επέτειο της Δημοκρατικής Αντίστασης του Λαού με το νόμο 2739/1999 (ΦΕΚ 181Α/9.9.1999), την επιστημονική τεκμηρίωση των νεκρών του Πολυτεχνείου από το ομώνυμο ερευνητικό πρόγραμμα του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών και το επίσημο εισαγγελικό πόρισμα Τσεβά.  Αναλυτικότερα:

Η θεσμική αναγνώριση και «το κοριτσάκι»

Στις 17.11.1997 κατατέθηκε πρόταση νόμου από το βουλευτή του ΠΑΣΟΚ, Παναγιώτη Ν. Κρητικό για την καθιέρωση της επετείου της εξέγερσης του Πολυτεχνείου, αναγνωρίζοντας το εν λόγω γεγονός ως «ένα από τα σημαντικότερα ιστορικά γεγονότα της τελευταίας τεσσαρακονταετίας, η αποκορύφωση της εφτάχρονης αντίστασης του λαού μας, αντίσταση για την ανατροπή της δικτατορίας και την ανάκτηση των ελευθεριών και των δικαιωμάτων του», «με στόχο τη δικαίωσης την ελευθερία, τη δημοκρατία, την κοινωνική δικαιοσύνη, την πρόοδο και την εθνική ανεξαρτησία της πατρίδας μας» (βλ. Εισηγητική Έκθεση).

Πλαίσιο 1. Κοινοβουλευτικές διαδικασίες για την καθιέρωση της επετείου της εξέγερσης του Πολυτεχνείου

Η πρόταση νόμου εισήχθη προς συζήτηση στη Διαρκή Επιτροπή Μορφωτικών Υποθέσεων στις συνεδριάσεις της 15.1.1998 και 17.3.1998 και στην ολομέλεια της Βουλής στη συνεδρίαση της 26.8.1999, όπου και έγινε δεκτή κατά πλειοψηφία (ΠΑΣΟΚ, ΝΔ, ΣΥΝ, ΔΗΚΚΙ ψήφισαν υπέρ και το ΚΚΕ παρών, βλ. Πρακτικά) και ακολούθως δημοσιεύτηκε ο νόμος 2739/1999 (βλ. Πλαίσιο 2). Ο εισηγητής της πλειοψηφίας και αντιπρόεδρος της Βουλής, Π. Κρητικός, στην ομιλία του προέβη σε αναλυτική «αναφορά τους νεκρούς της εποποιίας του Πολυτεχνείου στους οποίους οφείλουμε την ελευθερία, την πολιτική ύπαρξή μας, την αποκατάσταση της δημοκρατίας» καθώς και στους «δεκάδες των ανωνύμων, των αγνώστων νεκρών, που ουδέποτε κατεγράφηκαν ονομαστικά, αλλά υπάρχουν μαρτυρίες γιατρών των νοσοκομείων, φαρμακοποιών, νοσηλευτών, οι οποίες κατατέθηκαν στις δίκες του Πολυτεχνείου».

Πλαίσιο 2. ΦΕΚ 181Α/9.9.1999: ΝΟΜΟΣ ΥΠ’ ΑΡΙΘΜ. 2739

Ο εισηγητής, ανέφερε όλα τα ονόματα των επιβεβαιωμένων νεκρών και τις ηλικίες αυτών. Στην αναγγελία, όμως, του ονόματος του νεκρού Νικόλαου Μαρκούλη του Πέτρου (ετών 24, βλ. Εικόνα 1), πρόσθεσε και τα ακόλουθα: «Λίγες μέρες μετά τη δολοφονία του, η γυναίκα του έφερε ένα κοριτσάκι στον κόσμο. Ρώτησε κανείς ποια είναι η τύχη του ορφανού παιδιού; Το προσέγγισε κανείς, έτσι, για μια ηθική ικανοποίηση, να του πει- από πλευράς πολιτείας μιλάω- για τη θυσία του πατέρα του, να του πει να είναι υπερήφανο για τον πατέρα του; Είναι μερικές λεπτομέρειες, κυρίες και κύριοι συνάδελφοι, τεράστιας ηθικής σημασίας, οι οποίες έχουν αποβληθεί από την ψυχή μας και λόγω της αλλαγής κοινωνικών και πολιτικών συνθηκών, της πεζοποίησης και της αποστέωσης από χυμούς της ζωής μας. Όμως αυτές οι ηθικές αξίες είναι εκείνες που δίνουν νόημα, περιεχόμενο και στην ατομική μας ζωή και στη γενικότερη πολιτική ζωή του τόπου. Και αναβαθμίζουν αξίες, σφυρηλατούν αρχές, διαιωνίζουν κοινωνικούς και πολιτικούς θεσμούς» (βλ. Πρακτικά).

Ο Νικόλαος Μαρκούλης του Πέτρου, γεννηθείς στο Παρθένι Θεσσαλονίκης και κάτοικος οδού Καλαμά στην Αθήνα, «επυροβολήθη εκ προθέσεως δια πυροβόλου όπλου υπό αγνώστου στοιχείων στρατιωτικού (λοχία), επιβαίνοντος άρματος μάχης, ενεργούντος εντός του κύκλου των καθηκόντων του και εκτελούντος ανατεθείσαν εις αυτόν υπηρεσίαν καταστολής των κατά του τότε δικτατορικού καθεστώτος λαϊκών εκδηλώσεων, η ενάγουσα, έγκυος τότε και ούσα τεκνοποιήσασα την 14.2.1974, υπέστη…» (αριθμ. 5791/1980/19.5.1980 απόφαση του Εφετείου Αθηνών). Η βεβαίωση του Γενικού Κρατικού Νοσοκομείου Αθηνών (27.2.1974) αναφέρει ότι ο Νικόλαος Μαρκούλης εισήλθεν στη χειρουργική κλινική, εκτάκτως της 17.11.73 φέρων διαμπερές τραύμα κοιλίας και ρήξιν δεξιάς κοιλιακής καμπής παχέως εντέρου, ρήξιν ήπατος δεξιού νεφρού και κάτω κοίλης…Ούτος απεβίωσεν μετά τριήμερον (20.11.73) εξ αναπνευστικής ανεπάρκειας…»

Αυτό «το κοριτσάκι» γεννήθηκε περίπου τρείς περίπου μήνες (14.2.1974) μετά τη δολοφονία του πατέρα της, πήρε το όνομα του φονευθέντος -από το χουντικό καθεστώς- πατέρα της Νικολάου. Μεγάλωσε με εξαιρετικές δυσκολίες τα πρώτα χρόνια, έγινε σύζυγος και μητέρα δυο κοριτσιών, εργαζόμενη και κατοικεί από το 1992 στο Ζεφύρι. Αυτό «το κοριτσάκι» βλέπει τα τελευταία χρόνια να εξαπλώνεται με ιλιγγιώδεις ρυθμούς η εμετική ψευτο-δημοσιογραφία περί του Πολυτεχνείου και των νεκρών του, να υιοθετείται το αφήγημα περί μύθου από αυτό-ποκαλούμενους εθνικιστές (στην πραγματικότητα νεοφασίστες) που κατάφεραν ακόμα και κοινοβουλευτικό μανδύα να διασφαλίσουν, βλέπει εκπροσώπους αυτών των αντιλήψεων να καταλαμβάνουν κοινοβουλευτικές έδρες μέχρι και αντιπροεδρίες ιστορικών κομμάτων της χώρας που την κυβερνούν, βλέπει και ακούει συχνά ανθρώπους που συναντά σε δημόσιους χώρους να υιοθετούν τις εμετικές μυθολογίες.

Αυτό «το κοριτσάκι» δεν «εντοπίστηκε» από καμία δημόσια αρχή και καμία τοπική αυτοδιοίκηση προκειμένου να ακούσει το θεσμικό λόγο αναγνώρισης της πολιτείας μας! παρά το γεγονός ότι η χήρα μητέρα της, Γεωργία Κρετσίμου ήταν μια από τις μάρτυρες στη λεγόμενη δίκη του Πολυτεχνείου (βλ. Τα Πρακτικά της Δίκης του Πολυτεχνείου). Η μοναδική θεσμική αναγνώριση μέχρι και το 1999 αφορούσε την αναγνώριση του αντιδικτατορικού αγώνα (ν. 1543/1985) και τη δυνατότητα ένταξης στους δικαιούχους του Ταμείου Αρωγής Θυμάτων Πολέμου.

Η ιστορική έρευνα: Τεκμηρίωση & δημόσια πρόσβαση

Εκτός όμως της θεσμικής αναγνώρισης του 1999, και η επιστημονική έρευνα συνέβαλε στην αποκατάσταση της ιστορικής αλήθειας και στην παροχή εκείνων των τεκμηρίων που κάθε ενεργός πολίτης μπορεί να έχει πρόσβαση προκειμένου να αντισταθεί στο σκοταδισμό και την ισοπέδωση. Συγκεκριμένα, η έρευνα από το 2001 του ιστορικού Λεωνίδα Καλλιβρετάκη στο πλαίσιο του Ιστορικού Αρχείου Ελληνικής Νεολαίας (Ι.Α.Ε.Ν.) με τίτλο  «Τεκμηριώνοντας τα γεγονότα του Νοεμβρίου 1973» και η  δημοσιοποίηση των πρώτων αποτελεσμάτων το 2003 και 2004, με αντικείμενο τα θύματα της εξέγερσης του Πολυτεχνείου το 1973, γνώρισε σημαντική επιτυχία και υιοθετήθηκε από τη σχετική βιβλιογραφία ως η πλέον έγκυρη επιστημονική προσέγγιση στο ζήτημα (https://helios-eie.ekt.gr/EIE/handle/10442/8782). 

Όπως πολύ εύστοχα γράφει ο ίδιος ο Λ. Καλλιβρετάκης στη σχετική έρευνά του, « το ζήτημα του ακριβούς αριθμού των νεκρών κατά τη διάρκεια της εξέγερσης του Πολυτεχνείου και την επιχείρηση καταστολής της, παραμένει ακόμη και σήμερα ένα δισεπίλυτο πρόβλημα. Πρόκειται για ένα θέμα με έντονη πολιτική και ψυχολογική φόρτιση, με αποτέλεσμα να αποφεύγεται γενικά η προσέγγιση του. Αλλά η χαώδης και ατεκμηρίωτη πληροφόρηση που υπάρχει γύρω από αυτό το ζήτημα, δεν είναι δυνατόν να απολαμβάνει εσαεί αυτή την ιδιότυπη «ασυλία», στο όνομα της δήθεν προστασίας της φήμης του Πολυτεχνείου. Αποτελεί βαθύτατη πεποίθηση μου ότι η κατάσταση αυτή δεν απαξιώνει μόνο την εξέγερση καθεαυτή, τις χιλιάδες των ανθρώπων που ρίχτηκαν στη φωτιά και, εν τέλει, εξευτελίζει τη μνήμη των πραγματικών θυμάτων, αλλά προχωρά πέραν αυτού: αφήνει το περιθώριο στους έμμεσους ή άμεσους υποστηρικτές του καθεστώτος και τους κάθε λογής «αναθεωρητές» της ιστορίας να μιλούν για «παραμύθια της Αριστεράς» και για «2-3 νεκρούς από αδέσποτες σφαίρες».

Στο ηλεκτρονικό αποθετήριο «ΗΛΙΟΣ» του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών (https://helios-eie.ekt.gr) με λήμμα αναζήτησης «νεκροί Πολυτεχνείου»/ «εξέγερση Πολυτεχνείου», υπάρχει ανοικτή και δωρεάν πρόσβαση στο σχετική υλικό τεκμηρίωσης και σχετικές δημοσιεύσεις.

Το εισαγγελικό πόρισμα Τσεβά

Το πόρισμα του εισαγγελέως Τσεβά («Υποβολή φακέλλου ενεργηθείσης προκαταρκτικής εξετάσεως», 14.10.1974), εκτός της αναφοράς στους επιβεβαιωμένους θανάτους, μεταξύ των οποίων και ο Νικόλαος Μαρκούλης του Πέτρου («11. Νικόλαος Πέτρου Μαρκουλής, ετών 25. Εφονεύθη παρά την πλατείαν Βάθης περί ώραν 11.00' της 17.11.1973, βληθείς εκ διερχομένου άρματος μάχης»), περιλαμβάνει και σημαντικές περιγραφές για τη δράση του χουντικού καθεστώτος και των οργάνων του, ιδιαίτερα κατά τη διακομιδή τραυματιών στο τότε Ρυθμιστικό Κέντρο Ασθενών Αθηνών (το νυν γενικό νοσοκομείο Γ. Γεννηματάς) και το κλίμα βαρβαρότητας κατά το δολοφονικό ξέσπασμα του καθεστώτος την 17η Νοεμβρίου. 

«Ότε όμως ήρχισεν η διακομιδή των πρώτων τραυματιών, εις το Ρυθμιστικόν Κέντρο Αθηνών η ανθρωπινή βαρβαρότης έδειξε το αληθές προσωπείον της, ημαύρωσε και διέσυρε πάσαν έννοιαν φιλαλληλίας και ανθρωπισμού»

Την Παρασκευή, 16.11.1973, αναφέρει το εισαγγελικό πόρισμα ότι  «κατά δεκάδας οι τραυματίαι διακομίζονται εις τον πρόχειρον υγειονομικόν σταθμόν του Πολυτεχνείου και εκείθεν προς τον ΣΑΒ και το Ρυθμιστικόν Κέντρον Αθηνών. Πολλοί δε εξ αυτών εισήρχοντο εις τας γύρωθεν κατοικίας όπου ευγενείς συνάνθρωποι τους περιέθαλπον και προσέφεραν τας υπηρεσίας των. Είχεν αρχίσει ήδη η κίνησις των ασθενοφόρων. Δεν υπήρξεν όμως η αναμενόμενη, ούτε ανάλογος προς το μέγεθος της καταστροφής. Δισταγμός, επιφυλακτικότης, φόβος; Ίσως, διότι και ασθενοφόρα εβλήθησαν και παρημποδίσθησαν υπό ομάδων πολιτών και της Αστυνομίας να εκτελέσουν το έργον των (καταθέσεις υπ' αριθ. 68 και 227). Άγνωστον τι ακριβώς επηρέασε την βούλησιν των υγειονομικώς υπευθύνων. Υπήρξαν όμως και ενθαρρυντικοί εξαιρέσεις διακεκριμένων πράξεων φιλαλληλίας και αλτρουισμού. Ιατροί των γύρω περιοχών προσέτρεξαν εις το Πολυτεχνείον, υπείκοντες εις την φωνήν του ανθρωπιστικού και ιατρικού των καθήκοντος, άγνωστοι και ανώνυμοι ιδιώται κινητοποιούνται, αδελφοί νοσοκόμοι προσφέρονται και ιατροί εκ του Ρυθμιστικού Κέντρου κατέρχονται εις το Πολυτεχνείον δια να προσφέρουν τας υπηρεσίας των και παραλάβουν τραυματίας. Ότε όμως ήρχισεν η διακομιδή των πρώτων τραυματιών, εις το Ρυθμιστικόν Κέντρο Αθηνών η ανθρωπινή βαρβαρότης έδειξε το αληθές προσωπείον της, ημαύρωσε και διέσυρε πάσαν έννοιαν φιλαλληλίας και ανθρωπισμού.

Οι τραυματίαι δεν απετέλουν εκεί αντικείμενον περιθάλψεως και μερίμνης, αλλά στόχον καννιβαλικών εκδηλώσεων εκ μέρους ευάριθμων, εκ των αυτόθι υπηρεσιακώς ευρισκομένων, αστυνομικών υπαλλήλων, υπό τας ευλογίας και παροτρύνσεις του τότε διοικητικού Διευθυντού του Νοσοκομείου, όστις κραδαίνων παρανόμως περίστροφον, υβρίζων και απειλών και βλάσφημων, περιεφέρετο εις τους χώρους του Νοσοκομείου ενσπείρων τον τρόμον (οράτε και κατάθεσιν του ιδίου). Υβρίζοντα αναιδώς και εκακοποιούντο βαναύσως ου μόνον οι τραυματίαι αλλά και οι συνοδοί των. Και υπήρξαν πολλοί περιπτώσεις βαρύτατων τραυματισμών, υπό των «γενναίων» αυτών αστυνομικών προκληθέντων.

Το ανήκουστον όμως και φοβερόν είναι ότι εδολοφονήθη άνθρωπος εν ψυχρώ εκ της κακουργίας των ταύτης: «Γύρω στα μεσάνυχτα της Παρασκευής - κατατίθεται υπό υπαλλήλου του Ρυθμιστικού (κατάθεσις υπ' αρ. 78) - ένας νέος άνθρωπος, ήλθε στο Ρυθμιστικό, ζητώντας πληροφορίες για τους δικούς του. Πέσανε επάνω του τρεις αστυφύλακες που ήσαν στο Ρυθμιστικό και τον κομμάτιασαν κυριολεκτικώς στο ξύλο με αποτέλεσμα να πεθάνη. Τον μετέφεραν εν συνεχεία, στον νεκροθάλαμο». Του τραγικού περιστατικού υπήρξαν και άλλοι αυτόπται, οι οποίοι καταθέτουν ομοίως και αποκαλύπτουν μερικούς εκ των δολοφόνων (καταθέσεις υπ' αριθ. 69, 70, 77, 79, 86 και 94). Ιατρός χειρουργός Ρυθμιστικού καταθέτει ότι υπέκυψεν εις τας χείρας του τραυματίας δια πυροβόλου όπλου, συνεπεία βαρείας κρανιοεγκεφαλικής κακώσεως εκ ξυλοδαρμού (κατάθεσις υπ' αριθ. 86) και υπάλληλος του ιδίου Νοσοκομείου τονίζει ότι: «το θέαμα ήτο φοβερό και μας έκανε να ντρεπόμαστε για την κατάντια μας» (κατάθεσις υπ' αριθ. 79).».

«Πυροβοληταί ασκούνται εις την σκοποβολήν επί κινουμένων ανθρωπίνων στόχων. Πυροβολούντες κατά τρόπον σκληρόν και ανάγλητον»

«Νεαρός Ανθυπίλαρχος, εις τα ανωτέρω περιπολίας των αρμάτων συμμετασχών, εκόμπαζε μεταξύ των συναδέλφων του Αξιωματικών, διότι «πολλούς εγάζωσε και μια κοπέλα την έκοψε στη μέση»

Το Σάββατο, 17.11.1973, «αστυνομικοί πυροβολούν εν ψυχρώ ανύποπτους διαβάτας, ενώ τα επί των κεντρικών αρτηριών των Αθηνών κινούμενα άρματα μάχης σκορπίζουν τον θάνατον. Οι επ' αυτών πυροβοληταί ασκούνται εις την σκοποβολήν επί κινουμένων ανθρωπίνων στόχων. Πυροβολούντες κατά τρόπον σκληρόν και ανάγλητον. Οι επί του κτιρίου του ΟΤΕ, της οδού Πατησίων, εγκατεστημένοι στρατιώται πυροβολούν, προς πάσαν κατεύθυνσιν και δύο (2) τουλάχιστον νεκροί συγκαταλέγονται μεταξύ των θυμάτων των (οράτε κατωτέρω ειδικόν κεφάλαιον). Νεαρός Ανθυπίλαρχος, εις τα ανωτέρω περιπολίας των αρμάτων συμμετασχών, εκόμπαζε μεταξύ των συναδέλφων του Αξιωματικών, διότι «πολλούς εγάζωσε και μια κοπέλα την έκοψε στη μέση»! Τα στοιχεία ταυτότητος του Αξιωματικού τούτου βεβαιούνται πλήρως υπό της παρούσης ερεύνης (Κατάθ. υπ' αριθ. 241 και 242)».

Αντί επιλόγου

Όλες οι πηγές (νομοθετικές, εισαγγελικές και επιστημονικές/ερευνητικές) είναι διαθέσιμες και προσβάσιμες στους συλλόγους διδασκόντων των σχολικών μονάδων της χώρας, στις αρχές της τοπικής αυτοδιοίκησης και λοιπών φορέων προκειμένου να σχεδιάσουν και να υλοποιήσουν απλές και μεστές εκδηλώσεις και δράσεις για την εξέγερση του Πολυτεχνείου. Οι δράσεις αυτές είναι ολοένα και πιο αναγκαίες λόγω της ανόδου του νεοφασισμού αλλά και της χειραγώγησης του ευρύτερου κοινού μέσω των μέσων κοινωνικής δικτύωσης.

Οι διαχρονικές αξίες έχουν ακριβώς όπως διατυπώνονται στο νόμο 2739/1999 και εκφράζονται από ποικίλα συνθήματα εκείνων των ημερών:

«Ελευθερία- Δημοκρατία- Κοινωνική Δικαιοσύνη-Πρόοδος- Εθνική Ανεξαρτησία της Πατρίδας μας»