Μεταναστευτικό: Να γίνουμε κήρυκες του μέτρου και του λόγου

Μπορούμε να είμαστε κήρυκες του μέτρου και του λόγου σε διεθνή κλίμακα. Μπορούμε; Λέω ναι. Η προσφυγική κρίση και η κλιματική κρίση είναι καλές αφορμές για να σκεφτούμε τη χώρα μας στο μεταίχμιο πολλαπλών κρίσεων· και πώς αντιδρούμε σε αυτές μεσο- και μακροπρόθεσμα. Η γεωγραφία και η ιστορία έφεραν τη μικρή χώρα με το μεγάλο όνομα στο επίκεντρο όλων των κρίσεων του 21ου αιώνα: είμαστε το εργαστήρι όλων των κρίσεων.

Κρίση του νεοφιλελεύθερου μοντέλου, με την έκρηξη των ανισοτήτων και την καταστροφική απορρύθμιση οικονομιών, κοινωνιών και πολιτειακών οικοσυστημάτων, κλιματική κρίση και απειλητικές αλλαγές στη βιόσφαιρα (οι φονικές πυρκαγιές και οι πλημμύρες είναι τα πρώτα σημάδια), οι οποίες με τη σειρά τους οδηγούν στη ανθρωπιστική και γεωπολιτική κρίση εξαιτίας των μαζικών μετακινήσεων πληθυσμών, προσφύγων και μεταναστών. Στην Ελλάδα, από το 1990 αρχικά και εν συνεχεία το 2010 και το 2015, έχουμε δοκιμάσει όλες τις κρίσεις στο πετσί μας, με ξεχωριστή σφοδρότητα: γεωπολιτική αλλαγή στην Ευρώπη, μαζική μετανάστευση, παγκόσμιο κραχ του 2008, εθνική χρεοκοπία και σεισμό στην Ευρωζώνη, προσφυγικό και ρήξεις στην Ευρωπαϊκή Ενωση, πυρκαγιές, πλημμύρες. Και εξακολουθούμε να πλέουμε μεσοπέλαγα: η κρίση είναι η διαρκής μας συνθήκη· κι ας νοσταλγούμε εις μάτην χαμένες κανονικότητες και μάγους διαχειριστές, δεν υπάρχουν.

Στην κόψη των πλανητικών και απολύτως τοπικών κρίσεων θα πορευόμαστε στο ορατό μέλλον. Τι κάναμε; Σωρεύσαμε οικονομικά ερείπια, βάθυναν οι ανισότητες, κλονίστηκε το κράτος πρόνοιας, κλονίστηκε η πίστη στο κράτος-πατερούλη και στις πολιτικές δυνάμεις που το εκπροσωπούσαν, ενδεχομένως ραγίζουν ανεπανόρθωτα παραδοσιακοί δεσμοί που συγκρατούσαν μια εκτεταμένη μικρομεσαία κοινωνία, έτσι όπως είχε μάθει να αυτοαναγνωρίζεται και να αναπαράγεται τον τελευταίο μισό αιώνα.

Πολιτικά τι κάνουμε; Πολύ λίγα. Οπως το αντιλαμβάνομαι, δεν κινούμαστε τολμηρά προς μια βαθύτερη κατανόηση των δικών μας, των τοπικών-εθνικών αιτίων της περιδίνησής μας, έτσι ώστε να θεραπεύσουμε τοπικές δομικές αδυναμίες και να αντεπεξέλθουμε καλύτερα στη διαρκή και κλιμακούμενη διεθνή αποδιοργάνωση. Πολλώ μάλλον, δεν ενσωματώνουμε τη σωρευμένη οδυνηρή εμπειρία των πολλαπλών μας κρίσεων, για να συντάξουμε λόγο και πρόγραμμα ανάδυσης που θα είναι ταυτόχρονα εθνικά λυσιτελή, και με διεθνή εμβέλεια.

Η Ελλαδίτσα μπορεί να μιλήσει σε διεθνές ακροατήριο; Ναι, και θα εισακουστεί, γιατί όχι; Εχει την πυκνή, πυκνότατη εμπειρία όλου του τρομερού 20ού αιώνα, έχει την πυκνότατη, ίσως μοναδική, εμπειρία του 21ου σε όλες τις φανερώσεις των πλανητικών κρίσεων, των global issues. Και έχει ένα μεγάλο, βαρύ όνομα, που είναι γνωστό και σεβαστό σε όποιον έχει τελειώσει στοιχειώδηεκπαίδευση, από το Σαντιάγο της Χιλής έως τη Δαμασκό και το Ναϊρόμπι. Τρωγόμαστε για την αριστεία, βριζόμαστε για το κάπνισμα, κλαιγόμαστε για το brain drain («κλαψοπούλια» μας αποκαλούσε ο Κοραής), κατατρυχόμαστε από φαντάσματα, υπεραναπλήρωσης και μεγαλείου εν ταυτώ, απολαμβάνουμε κάθε σταγόνα διχασμού και εμφυλίου, ενόσω η κοινωνία μας γερνάει και μαραίνεται χωρίς χαρά και έρωτα ζωής, επινοούμε διαρκώς εχθρούς και επιβουλές, φθίνουν ακόμη και τα στοιχειώδη κοινωνικά μας γνωρίσματα της αντοχής και της προσαρμοστικότητας.

Το τοπικό είναι οικουμενικό. Και αντιστρόφως: πάντα έτσι ήταν στη Μεσόγειο, στην ελληνική χερσόνησο και στο Αρχιπέλαγος. Ας οργανώσουμε λοιπόν τα δικά μας προγράμματα διαχείρισης του Μεταναστευτικού και Προσφυγικού, καθαρής ενέργειας, βιώσιμης ανάπτυξης, δημοκρατικής ανανοηματοδότησης, κοινωνικής αναγέννησης. Κι ας τα κοινωνήσουμε, στην Ευρωπαϊκή Ενωση, τη Μέση Ανατολή, την Αφρική, παντού, για έλεγχο, διαμοιρασμό, μίτωση, πολλαπλασιασμό. Δεν μας αξίζει η αυτολύπηση του θύματος και του μάρτυρα. Μπορούμε να είμαστε κήρυκες του μέτρου και του λόγου.