Απώλεια, πένθος... και η ζωή συνεχίζεται

Της Αθηνάς Κατσαρή*

Kαθηµερινά ακούµε για απώλειες συγγενών, φίλων ή γνωστών. Η ζωή κάνει τον κύκλο της και σε κάποια φάση της πορείας µας όλοι θα γνωρίσουµε την απώλεια, µε κάποιον τρόπο, αλλά σίγουρα δεν θα τη διαχειριστούµε το ίδιο. Το πένθος είναι µια φυσιολογική αντίδραση στην απώλεια, καθαρά υποκειµενική-προσωπική ως εµπειρία. Κάθε άνθρωπος πενθεί και θρηνεί διαφορετικά.

Το πένθος όµως δεν προκαλείται µόνο από την κυριολεκτική απώλεια ενός προσώπου, αλλά µπορεί να αφορά στη διακοπή µιας σηµαντικής σχέσης, σε σχέδια και όνειρα ζωής που µαταιώθηκαν, ακόµη και στον εαυτό µας που δεν αναγνωρίζουµε πια. Π.χ. χρόνιοι ασθενείς συχνά «πενθούν» τον χαµένο, πια, ανέµελο και ακµαίο εαυτό τους.

Το πένθος µπορεί να περάσει από πέντε στάδια µέχρι ο άνθρωπος να αποδεχτεί τελικά τον θάνατο/απώλεια: Αρνηση, θυµός, διαπραγµάτευση, κατάθλιψη και αποδοχή. Η Αρνηση είναι το αρχικό σοκ που ακολουθεί την απώλεια («Αποκλείεται, δεν µπορεί να συµβαίνει αυτό σε εµένα!»). Ο Θυµός για το συµβάν στρέφεται στον Θεό, στον εαυτό του, στον γιατρό, είτε σε οποιονδήποτε θεωρεί υπεύθυνο για την απώλεια («Γιατί σε εµένα, Θεέ µου;»).

H ∆ιαπραγµάτευση είναι πνευµατική και εσωτερική ως διαδικασία· µία µορφή ανταλλαγής («Θα γίνω καλύτερος πατέρας, αρκεί να µη µου
πάρεις τη µονάκριβη κόρη µου»). Η Κατάθλιψη στο πλαίσιο πένθους διαχωρίζεται από την κλινική κατάθλιψη, αλλά έχει παρόµοια χαρακτηριστικά (απόσυρση, ανηδονία, ψυχικός πόνος, διαταραχές ύπνου ή διατροφής κ.ά.) («Γιατί να προσπαθήσω να κάνω οτιδήποτε; ∆εν
υπάρχει ελπίδα»). Η Αποδοχή είναι το τελικό και επιθυµητό στάδιο όπου το άτοµο έχει πλέον συνειδητοποιήσει την απώλεια («Εντάξει, όλα θα πάνε καλά»).

Ο πενθών δεν είναι απαραίτητο να περάσει από (όλα) αυτά τα στάδια και ούτε µε αυτήν τη σειρά. ∆εν υπάρχει ένας καθολικός τρόπος ίωσης
και διαχείρισης της απώλειας, όµως υπάρχουν τρόποι που ενδεχοµένως να βοηθήσουν τον πενθούντα να την επεξεργαστεί καλύτερα. Αρχικά, είναι χρήσιµο ο πενθών να δώσει χρόνο στον εαυτό του, χωρίς βιασύνη να «ξεπεράσει» τον όποιο ψυχικό πόνο αµέσως. ∆εν περνά
πραγµατικά τόσο γρήγορα, αλλά το πιο πιθανό είναι να έχει «κουκουλωθεί».

Εποµένως καλύτερα να αποφεύγει παραινέσεις τρίτων τύπου «έλα σήκω, ξεπέρασέ το» και να ακούει τις ανάγκες του σώµατός του. Παράλληλα είναι θεµελιώδες να µη διστάσει να µιλήσει και να ζητήσει στήριξη, είτε από ειδικό είτε από τους οικείους. Οταν ο ψυχικός πόνος µένει ανείπωτος, κρυφός και χτίζεται ένα κλίµα µυστικοπάθειας γύρω από αυτόν, τότε γίνεται όλο και πιο δύσκολα διαχειρίσιµος. Εντοπίστε λοιπόν τα υποστηρικτικά σας συστήµατα και µιλήστε! Οταν µιλάµε για την απώλεια, την αποδοµούµε, γι’ αυτό και η ψυχοθεραπεία αποτελεί ένα βασικό εργαλείο· καθότι στοχεύει σε αυτό.

Ο πενθών εκφράζει τα συναισθήµατα ή τις σκέψεις του και µαθαίνει να «βλέπει» το συµβάν από άλλη σκοπιά. Επιπλέον, η εστίαση στην προσωπική έκφραση και δηµιουργία µέσω κάποιας αποσυµπιεστικής δραστηριότητας ή της τέχνης είναι κάτι που µπορεί να προσφέρει ανακούφιση και παρηγοριά.

Το πιο σηµαντικό είναι ο πενθών να ακούει τις ανάγκες του και να βάζει αυτές ως προτεραιότητα. ∆ιαλέξτε τον τρόπο που σας βοηθά περισσότερο να εκφράσετε αυτό που αισθάνεστε! 

* Κλινική ψυχολόγος athina.katsari91@gmail.com