Συζητώντας για τον ιστορική, κοινωνική και ιδεολογική σημασία του έργου των Τριών Ιεραρχών;

Μεγάλη συζήτηση έχει ανοίξει με αφορμή την κατάργηση της σχολικής αργίας την ημέρα των Τριών Ιεραρχών (30 Ιανουαρίου) και τη μετατροπή της σε μέρα εκδηλώσεων μέσα στο σχολείο. Είναι αυτό τόσο αρνητικό όπως προβάλλεται;

Βεβαίως και όχι! Γιατί η κοινωνική σημασία του έργου των 3 αυτών θεολογων (Ιωάννης Χρυσόστομος, Βασίλειος ο Μέγας και Γρηγόριος Ναζιανζηνός) υπήρξε αντιπλουτοκρατική - και με βάση τη σύγχρονη ορολογία αντικαπιταλιστικη- και αντιεξουσιαστική. Στα πατερικά κείμενα ενυπάρχει η ριζοσπαστική κριτική του πλούτου και της ιδιοκτησίας, η αντίθεση στην κοινωνική αδικία και εκμετάλλευση, και συνυπάρχει με το πνεύμα της φιλανθρωπίας και της ελεημοσύνης και της έμπρακτης αλληλεγγύης προς τους αδυνάτους μέσα από την κοινωνική στράτευση. 

Ουσιαστικά οι Πατέρες υποστήριξαν το πρωτοχριστιανικό εξισωτικό πνεύμα και αγωνίστηκαν για  ένα από τα χριστιανικά αξιώματα, που ήταν  η άρνηση των κοινωνικών και φυλετικών διακρίσεων μεταξύ των ανθρώπων. Επανέφεραν τον ορισμό της ελευθερίας ως κανόνα των ανθρώπινων σχέσεων, έτσι όπως διατυπώθηκε στην Επί του Όρους Ομιλία: «καθὼς θέλετε ἵνα ποιῶσιν ὑμῖν οἱ ἄνθρωποι, καὶ ὑμεῖς ποιεῖτε αὐτοῖς ὁμοίως».  Αυτά τα πρωταρχικά αξιώματα ελευθερίας και ισότητας αποτυπώθηκαν εξαιρετικά στην εξής πρόταση: «Οὐκ ἔνι Ἰουδαῖος οὐδὲ Ἕλλην, οὐκ ἔνι δοῦλος οὐδὲ ἐλεύθερος, οὐκ ἔνι ἄρσεν καὶ θῆλυ· πάντες γὰρ ὑμεῖς εἷς ἐστε ἐν Χριστῷ Ἰησοῦ.» (Προς Γαλάτας επιστολή γ΄23–δ΄5) Το πνεύμα αυτό περιθωριοποιήθηκε από τη στιγμή που η κοσμική εξουσία -μετά την καταστολή του επαναστατικού χριστιανικού = κινήματος όπως υποστηρίζει ο Κάουτσκι- ενσωμάτωσε τον χριστιανισμό και τον μετέτρεψε σε κρατική ιδεολογία. 

Από τη Ρόζα Λούξεμπουργκ στον Κάουτσκι

Ακριβώς αυτή τη κοινωνική σημασία του έργου των Πατέρων της Εκκλησίας περιγράφει η Ρόζα Λούξεμπουργκ στο κείμενό της «Socialism and The Churches» (Ο Σοσιαλισμός και οι Εκκλησίες-1905). Γράφει: “The Fathers of the Church struggled for a long time, yet, with burning words, against this penetration of social inequality into the Christian community, scourging the rich and exhorting them to return to the communism of the early Apostles. Saint Basil, in the fourth century after Christ, preached thus against the rich: “Wretches, how will you justify yourselves before the Heavenly Judge? You say to me, ‘What is our fault, when we keep what belongs to us?’ I ask you, ‘How did you get that which you called your property? How do the possessors become rich, if not by taking possession of things belong to all? If everyone took only what he strictly needed leaving the rest to others, there would be neither rich nor poor’.”

It was St. John Chrysostom, patriarch of Constantinople, (born at Antioch in 347, died in exile in Armenia in 407), who preached most ardently to the Christians the return to the first communism of the Apostles….”

Δηλαδή: 

«Οι Πατέρες της Εκκλησίας όμως, πάλεψαν επί μακρόν, με πύρινους λόγους, εναντίον αυτής της διείσδυσης της κοινωνικής ανισότητας μέσα στη χριστιανική κοινότητα, επιπλήττοντας τους πλουσίους και προτρέποντάς τους να επιστρέψουν στον κοινοκτημονισμό (κομμουνισμό) των πρώτων Αποστόλων. Ο Άγιος Βασίλειος, τον τέταρτο αιώνα μετά τον Χριστό, κήρυξε έτσι εναντίον των πλουσίων: "Κακοί, πώς θα δικαιολογήσετε τον εαυτό σου ενώπιον του Ουράνιου Δικαστή; Μου λέτε: «Ποιο είναι το λάθος μας, όταν κρατάμε αυτό που μας ανήκει;» Σας ρωτώ: «Πώς πήρατε αυτό που κάνατε ως ιδιοκτησία σας; Πώς οι πλούσιοι γίνονται πλούσιοι, αν όχι με την κατοχή των πραγμάτων ανήκουν σε όλους; Αν όλοι πήραν μόνο αυτό που μόνο είχαν ανάγκη, αφήνοντας τα υπόλοιπα στους άλλους, δεν θα υπήρχαν ούτε πλούσιοι ούτε φτωχοί».

Ήταν ο Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος … που κήρυξε με τον περισσότερο ζήλο στους χριστιανούς την επιστροφή στον πρώτο κομμουνισμό των Αποστόλων».

Αυτό τον κοινωνικό χαρακτήρα του πρώιμου χριστιανισμού είχαν περιγράψει οι σημαντικότεροι των σοσιαλιστών διανοουμένων. Ο Καρλ Κάουτσκι -μια θρυλική μορφή της Β’ Κομμουνιστικής Διεθνούς και ηγέτης της γερμανικής σοσιαλδημοκρατίας- έγραψε το  1908 το βιβλίο του «Η καταγωγή του χριστιανισμού», όπου προσπαθεί να ανασυστήσει την πραγματική κοινωνική ιστορία της εμφάνισης του χριστιανισμού. Ο Κάουτσκι θεωρεί ότι εμφανίστηκε ως ένα εργατικό κοινωνικοκτημονικό επαναστατικό κίνημα της εποχής εκείνης και γι αυτό συνάντησε τη σφοδρή αντίδραση της Ρώμης. 

Στην υποστήριξη της θεώρησης του Κάουτσκι περί επαναστατικού κινήματος για την κοινωνική ισότητα, συνηγορεί και η εξής αναφορά στο Κατά Ματθαίον Ευαγγέλιον, (Λκ 12,51-53. 14,26-27): «Μὴ νομίσητε ὅτι ἦλθον βαλεῖν εἰρήνην ἐπὶ τὴν γῆν· οὐκ ἦλθον βαλεῖν εἰρήνην, ἀλλὰ μάχαιραν. ἦλθον γὰρ διχάσαι ἄνθρωπον κατὰ τοῦ πατρὸς αὐτοῦ καὶ θυγατέρα κατὰ τῆς μητρὸς αὐτῆς καὶ νύμφην κατὰ τῆς πενθερᾶς αὐτῆς· καὶ ἐχθροὶ τοῦ ἀνθρώπου οἱ οἰκιακοὶ αὐτοῦ».

Επιβιώσεις του κοινωνικού χριστιανικού πνεύματος: 
Από τον μητροπολίτη Κοζάνης Ιωακείμ στη Θεολογία της Απελευθέρωσης

Σύγχρονη πολιτική έκφραση των απόψεών τους θα θεωρούσα τη Θεολογία της Απελευθέρωσης, όπως εκφράστηκε στην Λατινική Αμερική με τους ενόπλους ιερείς να αγωνίζονται με τους ιθαγενείς και τα αριστερά κινήματα ενάντια στην κοινωνική αδικία και την αποικιοκρατία. Αυτή ακριβώς η υπόρρητη σχέση της Θεολογίας της Απελευθέρωσης με τα πατερικά κείμενα, παρουσιάζεται σε μια πολύ ενδιαφέρουσα συλλογική έκδοση υπό τον τίτλο: "Βιβλική θεολογία της απελευθέρωσης, πατερική θεολογία και αμφισημίες της νεωτερικότητας".

Σ' αυτή την παράδοση πρέπει να εντάξουμε και τους Έλληνες ιερείς που την περίοδο της γερμανικής Κατοχής έλαβαν μέρος στην Εθνική Αντίσταση με κορυφαίο τον μητροπολίτη Κοζάνης Ιωακείμ - από το μαρτυρικό Ορτάκιοϊ της Μικράς Ασίας, που διετέλεσε αντιπρόεδρος της ΠΕΕΑ, της κυβέρνησης των ελεύθερων ελληνικών βουνών. Εκτός από το απελευθερωτικό πνεύμα της Αντίστασης, η χορεία αυτή των αντιστασιακών ιερωμένων είχε ιδιαίτερη ευαισθησία στην κοινωνική αντίληψη του απελευθερωτικού κινήματος που κήρυσσε ως μεταπελευθερωτικό στόχο μια Ελλάδα απαλλαγμένη από την κοινωνική αδικία με κατοχυρωμένη την ελευθερία και την ισότητα των πολιτών της...

Εν κατακλείδι 

Η ανάδειξη της σημασίας των Τριών Ιεραρχών και των πατερικών κειμένων στη σχολική αίθουσα συνιστά μια πολύ ενδιαφέρουσα πρόκληση.

Εδώ θα φανεί η σοβαρότητα των δημοκρατικών εκπαιδευτικών. Εάν δηλαδή μπορούν να χρησιμοποιήσουν τη φαντασία τους, αναδεικνύοντας την προοδευτική και αντιπλουτοκρατική πλευρά ενός ιστορικού φαινομένου, που οι σύγχρονοι κυρίαρχοι το οικειοποιουνται από ημιμάθεια και - ίσως- από ξεπερασμένη θρησκοληψία...

(*) Ο Βλάσης Αγτζίδης είναι διδάκτωρ Σύγχρονης Ιστορίας-μαθηματικός, 

kars1918.wordpress.com/