Η τουρκική ασυδοσία ως απόρροια της χρεοκοπημένης στρατηγικής Μπρεζίνσκι

Ο Ζμπίγκνιου Μπρεζίνσκι (Zbigniew Brzezinski) απεβίωσε αφήνοντας πίσω του ένα βαρύ όνομα αναφορικά με τις ακαδημαϊκές συμβουλές του προς τον Λευκό Οίκο και στο State Department. Η καταγωγή του (γεννημένος το 1928 στην Πολωνία) επηρέασε πολύ το έργο του το οποίο βασίστηκε -μεταψυχροπολεμικά- στο να πείσει τις αμερικανικές κυβερνήσεις να εκμεταλλευτούν το κενό ισχύος που άφηνε η κατάρρευση της ΕΣΣΔ. Για τον Brzezinski ο έλεγχος της Ευρασίας ήταν το κλειδί για την αμερικανική υπεροχή μεταψυχροπολεμικά.

Ήταν ιδιαίτερα επηρεασμένος από το έργο του Nicholas Spykman και υπηρέτησε ως σύμβουλος του Lyndon Johnson και του Jimmy Carter. Βασικός αρχιτέκτονας της Τριμερούς (The Trilateral Commission), o Βrzezinski επηρέασε βαθιά και τις μεταψυχροπολεμικές κυβερνήσεις. Το έργο του ''Η Μεγάλη Σκακιέρα'' ήταν ουσιαστικά η πρότασή του για την πολιτική που θα έπρεπε να ακολουθήσουν οι ΗΠΑ. Μέσα στο έργο του, η Τουρκία έχει την τιμητική της. Τα μεγάλα έργα οφείλουν να αξιολογούνται μετά ανάλογο χρονικό διάστημα. Μετά από 22 χρόνια, μπορεί κανείς εύκολα να δει ότι η πολιτική του Brzezinski απέτυχε σε αρκετά σημεία, όμως σε λίγα απέτυχε τόσο πολύ όσο με την Τουρκία.

Η καρτεσιανή αντίληψη του Brzezinski ώστε να χωρίζει τα κράτη σε κατηγορίες, παραγνωρίζοντας την κυρίαρχη αντίληψη του μεταψυχροπολεμικού κόσμου όπου η σχετικότητα έπαιρνε τη θέση της ασπρόμαυρης λογικής (του Ψυχρού Πολέμου) επικράτησε σε πολλά γραφεία των ΗΠΑ και η Τουρκία επωφελήθηκε αρκετά. Ο Αμερικανο-Πολωνός στρατηγιστής χώρισε τα κράτη σε ''active geostrategic players'' και σε ''geopolitical pivots'' (κράτη-κλειδιά). Στην πρώτη κατηγορία, ανήκαν οι ΗΠΑ, η Κίνα, η Ρωσία και τα μεγάλα ευρωπαϊκά κράτη ενώ στη δεύτερη κατηγορία ανήκαν για τον Brzezinski χώρες όπως το Ιράν, η Τουρκία, η Ουκρανία και το Αζερμπαϊτζάν.

Σίγουρα είναι πολύ μεγάλη η συζήτηση για το αν ήταν ορθό να παρουσιάζεται σχέδιο το οποίο λίγο καιρό μετά (με κάποιες αποκλίσεις) θα το ακολουθούσαν οι ΗΠΑ. Σε κάθε περίπτωση, για να μην κρίνουμε a posteriori και εκ του ασφαλούς, η σύλληψη του Brzezinski έπασχε μεθοδολογικά εξ΄ αρχής, αγνοώντας αυτό που σήμερα ονομάζεται ''Quantum Geopolitics''. Περιφρόνησε δηλαδή ότι τα κράτη μπορούν να είναι ταυτόχρονα χώρες που έχουν τους πόρους και τη θέληση να επεκταθούν, και χώρες που μπορούν να γίνουν τοποτηρητές μεγάλων δυνάμεων. Με άλλα λόγια, να ανήκουν και στις δύο κατηγορίες του Brzezinski.

Η Τουρκία πείστηκε ότι είναι για τις ΗΠΑ ο απόλυτος γεωπολιτικός διάδρομος για την Κεντρική Ασία και για τη Μέση Ανατολή. Έτσι, από τις αρχές του 21ου αιώνα, η Άγκυρα άρχισε να εκπονεί το σχέδιο του επαναπροσδιορισμού της εξωτερικής της πολιτικής, μελετώντας την προβλεψιμότητα της Αμερικής ως προς την αξία της. Περίπου δέκα χρόνια μετά την έκδοση του βιβλίου του Brzezinski, το Carnegie, μέσα από αναλύσεις των Barkey και Abramowitz, ανέφερε πως ο Ερντογάν θεωρεί πως οι ΗΠΑ έχουν περισσότερη ανάγκη την Τουρκία από ό,τι η Τουρκία, τις ΗΠΑ. Μέσα σε αυτήν τη δεκαετία, είχε μεσολαβήσει το τουρκικό ''όχι'' στον αμερικανικό στρατό, ώστε να χρησιμοποιήσει το τουρκικό έδαφος ως έδαφος διέλευσης για την επίθεση στο Ιράκ. Μια βασική αρχή του ρεαλισμού είχε περιφρονηθεί από έναν πραγματικά μεγάλο ρεαλιστική διανοητή. Η a priori γεωπολιτική πριμοδότηση της Τουρκίας, χωρίς καμία δέσμευση από την πλευρά της Τουρκίας. Η σημερινή τουρκική ασυδοσία δεν είναι τυχαία, ούτε οφείλει να μας εκπλήσσει. Για πολλά χρόνια η Τουρκία θεωρήθηκε ότι είχε το ''γεωστρατηγικό μονοπώλιο'' σε μια περιοχή-κλειδί για την επικράτηση των ΗΠΑ.

Για τον Brzezinski η Ουκρανία ήταν επίσης μια πρόκληση για την αμερικανική εξωτερική πολιτική. Ίσως δεν θα πίστευε ούτε ο ίδιος πως η Ρωσία μέσα από την ουκρανική κρίση, προσάρτησε την Κριμαία χωρίς να πέσει ούτε μια τουφεκιά. Η Ρωσία ''στραγγαλίστηκε'' στην Ουκρανία και απάντησε επιθετικά. Το Κρεμλίνο αποφάσισε να θέσει υπό στρατηγική ομηρία το ΝΑΤΟ μέσω της ομηρίας της Τουρκίας η οποία από ''geopolitical pivot'' είχε εξελιχθεί σε ''geostrategic active player'' βάσει της ορολογίας του Brzezinski. Η Τουρκία αναθεωρούσε την πολιτική της και μαζί με αυτήν, υπέσκαπτε τα αμερικανικά συμφέροντα με τις ευλογίες της Μόσχας. Η νοτιοανατολική πτέρυγα του ΝΑΤΟ επηρεάζεται άμεσα από τη Ρωσία ενώ και στη Συρία, ο Putin είναι ο απόλυτος κυρίαρχος.

Η Αμερική πλέον, είναι σε φάση αναστοχασμού για το ρόλο της Τουρκίας και για τις ευρύτερες αμερικανοτουρκικές σχέσεις. Ο πρόεδρος Τrump μπορεί να έχει κάποιες ειδικές σχέσεις με τον Τούρκο πρόεδρο όμως το αμερικανικό πολιτικό σύστημα κατανόησε ότι το μείγμα πολιτικής που πρότεινε ο Brzezinski δεν ήταν εύστοχο. Οι λανθασμένες υποθέσεις εργασίας από τις οποίες ξεκίνησε ήταν η δεδομενοποίηση της Τουρκίας ως αξιόπιστης συμμάχου. Επίσης, παραγνωρίστηκε μια πολύ σημαντική αρχή του πολιτικού ρεαλισμού που είναι πως τα κράτη προσπαθούν σε κατάσταση διεθνούς αναρχίας να μεγιστοποιήσουν τα οφέλη τους και να κατοχυρώσουν όλο και περισσότερους πόρους, οι οποίοι θα αυξήσουν με τη σειρά τους τη διαθέσιμη ισχύ. Ο Edward Luttwak είχε προειδοποιήσει την πατρίδα του την Αμερική σαν στρατηγιστής πως η αναγνώριση ''συμμάχων'' και ''εχθρών'' ήταν η Αχίλλειος πτέρνα των ΗΠΑ σε πολλές στιγμές της ιστορίας τους. Πλέον οι ΗΠΑ έχουν κατανοήσει ότι η Τουρκία είναι πολύ ακριβή για να τη θεωρούν ''γεωπολιτικό μονόδρομο''.