Είμαστε όλοι Όρμπαν τώρα; Μην γίνεις σαν τον Όρμπαν

Να εκμεταλλευτούν την - πρωτοφανή για τα μεταψυχροπολεμικά δεδομένα - κρίση της επιδημίας του κορονοϊού ως… ευκαιρία επιχειρούν ορισμένοι από τους ηγέτες της υφηλίου. Διότι όντως η τρέχουσα κρίση θα μπορούσε να ιδωθεί και ως μια - ίσως μοναδική - ευκαιρία για τους ρέποντες προς την απολυταρχία να ενισχύσουν τις εξουσίες τους αλλά και να δοκιμάσουν στην πράξη τακτικές ελέγχου των μαζών όπως δεν θα μπορούσαν σε συνθήκες κανονικότητας, τακτικές που έρχονται με τη σειρά τους να τεστάρουν και τις αν(τ)οχές των ιδίων των συναινούντων πολιτών… προς μελλοντική γνώση και συμμόρφωση.

Η κατάσταση εξαίρεσης ή εκτάκτου ανάγκης, για την οποία έχουν «μιλήσει» στο παρελθόν φιλόσοφοι όπως ο Καρλ Σμιτ και ο Τζόρτζιο Αγκάμπεν, είναι πλέον εδώ, περισσότερο «επιβλητική» από ποτέ άλλοτε. Και το ερώτημα που καίει, πια, είναι το εάν και κατά πόσο όλη αυτή η «εξαίρεση» που τώρα βιώνουμε πρόκειται να μετεξελιχθεί σε ένα νέο κανόνα, όπως προειδοποιούσε ένας άλλος φιλόσοφος, ο Βάλτερ Μπένγιαμιν. Το ερώτημα, ωστόσο, δεν είναι πια φιλοσοφικό με την έννοια του θεωρητικού αλλά… απολύτως ορατό και άμεσο.

Η απόλυτη προτεραιότητα στις παρούσες συνθήκες προφανώς και δεν μπορεί να είναι άλλη από τον περιορισμό της εξάπλωσης ενός ιού για τον οποίο δεν υπάρχουν εμβόλιο και φάρμακα. Κάποια στιγμή ωστόσο, αργά ή γρήγορα, η υγειονομική απειλή θα τεθεί υπό έλεγχο. Ποιο ακριβώς θα είναι το καθεστώς τότε; Τι ακριβώς θα έχει συμβεί εν τω μεταξύ; Και πόσα από όλα εκείνα που έγιναν σε κατάσταση «πολιορκίας» (αν και επισήμως προς το παρόν - και παρά το γεγονός ότι οι ηγέτες μιλούν για «πόλεμο» - οι χώρες ΔΕΝ έχουν επισήμως εισέλθει σε κατάσταση «πολιορκίας» ή «πολέμου»), πρόκειται να «ξεγίνουν» κατά την επιστροφή στην κανονικότητα;

Όσοι υποστηρίζουν ότι αυτή η συζήτηση δεν είναι της παρούσης, ας ρίξουν μια ματιά προς την Ουγγαρία του Βίκτορ Όρμπαν και τις Φιλιππίνες του Ροντρίγκο Ντουτέρτε ή ακόμη και προς το Ισραήλ, εκεί όπου κάποιες από τις τακτικές ελέγχου και παρακολούθησης των Παλαιστινίων πλέον δοκιμάζονται επί του συνόλου των Ισραηλινών. Εάν ο «πόλεμος» είναι άλλωστε «απλώς η συνέχιση της πολιτικής με άλλα μέσα» όπως υποστήριζε ο Καρλ Φον Κλαούζεβιτς, τότε γιατί να μην είναι και… η διαχείρισης κρίσεων (crisis management) μια συνέχιση της πολιτικής με άλλα μέσα.

Πλήγμα για τη δημοκρατία το σχέδιο νόμου που προωθεί ο Όρμπαν 

Ο 56χρονος Βίκτορ Όρμπαν στην Ουγγαρία, πρωθυπουργός της χώρας αδιαλείπτως από το 2010 και έπειτα, δεν έχασε την ευκαιρία. Επικαλούμενος την απειλή του κορονοϊού (οι επιβεβαιωμένοι θάνατοι από τον οποίο ανέρχονταν σε 7 το πρωί της 23^ης Μαρτίου στην Ουγγαρία), ο 56χρονος αυτοαποκαλούμενος θιασώτης της «ανελεύθερης δημοκρατίας» έφερε στην ουγγρική  βουλή σχέδιο νόμου βάσει του οποίου η κυβέρνηση θα μπορεί: να κυβερνά με διατάγματα για απεριόριστο χρονικό διάστημα, να αναστέλλει την εφαρμογή νόμων κατά το δοκούν και να παρεκκλίνει από τις νομικές διατάξεις, να προχωρεί στη λήψη εκτάκτων μέτρων, καθώς και να στέλνει στη φυλακή όποιον παρεμβαίνει στο έργο της επιβολής απαγορεύσεων κυκλοφορίας ή δημοσιοποιεί «ψευδή» ή «παραποιημένα» στοιχεία που παρεμποδίζουν το έργο της «επιτυχούς προάσπισης» της δημόσιας υγείας ή δημιουργούν «σύγχυση».

Επιπλέον, σύμφωνα με το επίμαχο σχέδιο νόμου, οι εκλογές στη χώρα αναβάλλονται μέχρι νεωτέρας, ενώ παράλληλα ανοίγει και ο δρόμος για την αντικατάσταση βουλευτών εάν για παράδειγμα κάποιοι εξ αυτών εν τω μεταξύ αποδημήσουν εις Κύριον χτυπημένοι από τον κορονοϊό. Όσο για την ίδια την κατάσταση έκτακτης ανάγκης, η ουγγρική κυβέρνηση θέλει να μπορεί να την επεκτείνει απεριόριστα, για όσο διάστημα δηλαδή η ίδια κρίνει, χωρίς την προϋπόθεση προηγούμενης ψηφοφορίας στο κοινοβούλιο… Το εάν θα καταφέρει ή όχι ο Βίκτορ Όρμπαν να επιβάλει το σχέδιό του μένει να φανεί μέσα στις επόμενες ημέρες. Η παράταξη Fidesz πάντως, της οποίας εκείνος ηγείται, διατηρεί 117 βουλευτές σε σύνολο 199, γεγονός το οποίο της εξασφαλίζει σημαντικά περιθώρια ελιγμών.

Οι διαθέσεις του Ούγγρου ηγέτη είναι δεδομένες. Ο ίδιος άλλωστε δεν κάνει καμία προσπάθεια να τις συγκαλύψει. Τουναντίον. Από το 2015 και έπειτα, εκείνος έχει κηρύξει την Ουγγαρία σε κατάσταση «κρίσης λόγω μαζικής μετανάστευσης», ανανεώνοντας μάλιστα τη σχετική απόφαση… οχτώ φορές. Κι αυτό, σε μια χώρα που επί της ουσίας δεν έχει δεχθεί πρόσφυγες και μετανάστες αλλά αρέσκεται πολιτικά στο να εργαλειοποιεί το μεταναστευτικό ακόμη και σε βάρος όσων βρίσκονται νόμιμα εντός των ουγγρικών συνόρων. Στην περίπτωση της επιδημίας του COVID-19 για παράδειγμα, το καθεστώς Όρμπαν έσπευσε αρχικά να στοχοποιήσει ως υπεύθυνους για την εξάπλωση του ιού Ιρανούς φοιτητές που σπουδάζουν νόμιμα στη χώρα, αν και στην πορεία θα αποδεικνυόταν ότι το πρώτο κρούσμα δεν ήταν Ιρανός αλλά μια γυναίκα από την Ουγγαρία που είχε ταξιδέψει στην Ιταλία.   

Ο Όρμπαν δεν είναι όμως μόνος, ούτε πολιτικά απομονωμένος (αν και θα έπρεπε, καθώς έχει παραβιάσει κατ’ επανάληψη το ευρωπαϊκό κεκτημένο). Μόλις την περασμένη εβδομάδα, ο Ριτς Λόρι, διευθυντής του συντηρητικού αμερικανικού περιοδικού National Review, έπλεξε το εγκώμιο της «υποδειγματικής» ορμπανικής διαχείρισης κρίσεων στο πλαίσιο ενός άρθρου με τον τίτλο «Είμαστε όλοι Όρμπαν τώρα» (We’re All Orban Now). Και εντάξει, η ορμπανολατρεία μπορεί να μην εκπλήσσει όταν προέρχεται από σχολιαστές όπως ο Λόρι, που μόλις κυκλοφόρησε ένα βιβλίο με τον τίτλο «The Case for Nationalism: How it Made Us Powerful, United, and Free». Η ορμπανική εργαλειοποίηση, ωστόσο, των κρίσεων για την επίτευξη απολυταρχικών σκοπών αποτελεί ήδη ευρύτερη τάση.

Εξάμηνη ή κατάσταση έκτακτης ανάγκης στις Φιλιππίνες με το καλημέρα 

Ο 74χρονος πρόεδρος Ροντρίγκο Ντουτέρτε έσπευσε για παράδειγμα, αρχής γενομένης από την περασμένη Τρίτη 17 Μαρτίου, να κηρύξει τις Φιλιππίνες σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης (ή εθνικής καταστροφής / state of calamity) για ένα διάστημα… έξι μηνών, με τους εν λόγω έξι μήνες να μην δικαιολογούνται ωστόσο σε καμία περίπτωση από τους 14 θανάτους λόγω κορονοϊού που μετρούσε η χώρα στις 17 Μαρτίου (και τους 33 που μετράει σήμερα, στις 23 Μαρτίου).

«Ορισμένοι ηγέτες φαίνεται να εκμεταλλεύονται την πανδημία για να εξυπηρετήσουν δικούς τους πολιτικούς σκοπούς», γράφει ο Ίσαν Θαρόρ στην Washington Post, στρέφοντας τη ματιά του μεταξύ άλλων και προς τον κατηγορούμενο για διαφθορά Ισραηλινό πρωθυπουργό Μπενιαμίν Νετανιάχου η έναρξη της πολυαναμενόμενης δίκης σε βάρος του οποίου αναβλήθηκε λόγω κορονοϊού. Τα πυρά του ενάντια στον Νετανιάχου, που πέρασε τα τελευταία δέκα χρόνια «υποχρηματοδοτώντας και μάλιστα σε μεγάλο βαθμό τα νοσοκομεία, στους μισθούς των ιατρών και στην ιατρική εκπαίδευση», στρέφει όμως και ο Αμερικανοϊσραηλινός ακαδημαϊκός Μπερνάρντ Αβισάι μέσα από τις σελίδες του περιοδικού New Yorker.

Στη σκιά της πανδημίας του κορονοϊού ωστόσο, πια, συζητήσεις έχει προκαλέσει η κίνηση του ισραηλινού κράτους (χωρίς προηγούμενη συζήτηση στο κοινοβούλιο) να αρχίσει να παρακολουθεί (χωρίς να απαιτείται προηγούμενη εισαγγελική εντολή) τα κινητά τηλέφωνα (όλα όσα φαίνονται μέσω ενός κινητού τηλεφώνου εκτός από το περιεχόμενο των ιδιωτικών συνομιλιών και μηνυμάτων) όλων όσοι έχουν προσβληθεί από τον κορονοϊό αλλά και όλων όσοι αντιμετωπίζονται ως πιθανά κρούσματα. Σημειωτική σημείωση: η τοποθεσία κάθε κινητού τηλεφώνου είναι δυνατό να εντοπιστεί ακόμη και εάν η συσκευή τεθεί εκτός λειτουργίας, όπως σημειώνει σε σχετικό δημοσίευμά της η ισραηλινή Haaretz. «Ο μόνος τρόπος να αποφύγετε την παρακολούθηση είναι να περπατάτε χωρίς να έχετε μαζί σας το κινητό σας τηλέφωνο.»

Σε... άλλο επίπεδο η παρακολούθηση κινητών τηλεφώνων στο Ισραήλ 

Όσο για τα στοιχεία που συγκεντρώνονται από τις ισραηλινές Αρχές, εκείνα θα διατηρούνται για ένα διάστημα τουλάχιστον τριών μηνών… και έπειτα βλέπουμε. «Κανείς δεν δύναται να εξαιρεθεί», σημειώνει από την πλευρά της η Washington Post, αναφερόμενη στις περιπτώσεις Ισραηλινών πολιτών που πληροφορήθηκαν ξαφνικά από τις Αρχές, μέσω μηνύματος που έλαβαν στο κινητό τους τηλέφωνο, ότι υποχρεούνται να μπουν σε απομόνωση για 14 ημέρες επειδή βρέθηκαν κοντά σε άνθρωπο που ήταν φορέας του ιού…  Μιλώντας δημόσια, ο Μπ. Νετανιάχου παραδέχτηκε ότι αυτά τα νέα μέτρα μπορεί να παραβιάζουν την ιδιωτικότητα των πολιτών. Ο ίδιος τα υπερασπίστηκε ωστόσο, υπογραμμίζοντας ότι πρόκειται για έναν τίμημα που πρέπει να πληρώσουν οι πολίτες λόγω της τρέχουσας πανδημίας.

Να σημειωθεί ότι ανάλογα μέτρα παρακολούθησης (μέσω κινητών τηλεφώνων και GPS, αρχείων ηλεκτρονικών πληρωμών, καμερών στους δρόμους κ.ά.) εφαρμόζονται πλέον και σε χώρες όπως είναι η Νότιος Κορέα, η Σιγκαπούρη και προφανώς η Κίνα που τυγχάνει άλλωστε και πρωτοπόρος στις τεχνολογίες αναγνώρισης των χαρακτηριστικών του προσώπου (facial-recognition technology).    

Το εάν αυτό το «πανοπτικό» πλέγμα παρακολούθησης θα υποχωρήσει έπειτα από την τιθάσευση του κορονοϊού είναι κάτι που μένει να φανεί. Τα μεγάλα γεγονότα πάντως, και ως μεγάλο γεγονός λογίζεται πλέον και η επιδημία του COVID-19, «επιδρούν και τα ίδια ως πρωτογενείς παράγοντες: δημιουργούν τις δικές τους καραμπόλες, επιφέρουν τις δικές τους ακούσιες και απρόβλεπτες συνέπειες… και, ύστερα από μία περίοδο αποσταθεροποίησης, αναδιατάσσουν το σύστημα ή δημιουργούν ένα καινούργιο», όπως σημειώνει ο ακαδημαϊκός Ρωμανός Γεροδήμος στο βιβλίο του «Ανταποκρίσεις από τον 21^ο Αιώνα» (εκδ. Παπαδόπουλος). «Ακρίβως λόγω της κλίμακας των ζητημάτων αυτών και εξαιτίας της αδράνειας μεμονωμένων κυβερνήσεων – και εφόσον δεν αναπτύξουμε δημοκρατικές λύσεις πρόληψης και στρατηγικού σχεδιασμού -, το πιθανότερο είναι οι προκλήσεις αυτές σταδιακά να μετατραπούν σε κρίσεις και αργότερα σε καταστροφές που θα απαιτούν άμεση δράση για διασφάλιση της επιβίωσης – δηλαδή, συνεχή διακυβέρνηση σε καθεστώς κρίσης (crisis governance)», γράφει ο Ρ. Γεροδήμος, με τα γραφόμενά του να προηγούνται χρονικά της τρέχουσας κρίσης αλλά και να την προβλέπουν συνάμα, μιας κρίσης που μένει τώρα πια να φανεί εάν και κατά πόσο θα είναι… συνεχής.